1.
fasid. müfsid. büzəhkar.
- ağanlardan gəz uzaq. - ağan bir
olursa, min tuxum əkər.
1.
ağnaq. aşqın
ka.
- aĢqın topraq: axan
topraq.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
12
http://WWW.TURUZ.COM
aqar
: -
axar axıb inrəşu. - axarlı
. yorıq. axın. fəsih. -
yorıq dil: açıq
axın, aydın dil.
aqarmaq : ürnğərmək
ka
.
aqarmaq.
ağarmaq
. ürnğərmək
ka.
ürüngərmək. örnəmək. örüngəmək.
örüngərmək.
aqartğu :
ağartqı
.
bax >
aqartı
.
aqartı
:
ağartqı
.
aqartqu
ka
. ağımçıl nərsə. buğdadadan olan apcuq
(arpcuq
<
arpa cuq
<
arpa suq
<
arpa suv: arpa suyu).
pirvə.
aqartqu
:
ağartqu
. pirvə. abco.
aqartma: ağartma. arınqa. gəc.
aqçı
:
ağçı
. avçı. ovçu. -
ağçı yaşıb duzaq.
aqd
>
aqt
aqdoğan:
ağdoğan
. ürün quş. ürünğ quş.
aqı
:
ağı
.
ağu.
1.
əli açıq. qoçaq. sələk. cömərt. bol.
- ağı yağaq: yağlı
cəviz.
2.
parça
.
toxunma
. (
ipək qumaş. altın, qümüşlə işlənmiş
sırmalı)
ka
.
-
ağıcı: ağıc. parçaçı (ipək qumaşları baxcısı. xəznəçi)
ka
.
3.
zəhər
- ağılı bitgi. baldıran otu: qara ot
ka
. - ağılamaq: ağulamaq
ka
.
-
ölüm onu qonaqladı, ağız içrə ağu sağdı.
aqı
:
ağı
. -
ağız içrə ağu sağdı.
aqi
:
aği
ka
.
ağa
. ağa. cəvanmərd.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
13
http://WWW.TURUZ.NET
aqıçqa
:
ağıçqa
.
avıçqa
ka
.
ağsaqqal. qocamış kişi.
aqıq
:
axıq
. əğrik. oğruq
ka
. uğruq. ovruq.
aqıqmaq
ka
:
ağıqmaq
ka
.
aquqmaq
ka
. ağılanmaq. zəhərlənmək.
- köhnə
yeməkdən ağuqdular.
aqıl
:
ağıl
.
1.
uğur əğiri (düzü
əğrini
) ayırt ediş: us
ka
. anlayış. hikmət.
bilgi: bilik. -
kəndini ağıllı göstərmək: bilgimsinmək
ka
. - ağıllaşmaq:
bilgimsinmək.
2.
ağıl. qoyun yatağı.
3.
qoyun pisiliği. qığ.
4.
qası
ka.
qığ
2
.
- qoyun ağılı yaxcı yanar.
aqılamaq:
ağılamaq
ka
.
1.
ağalamaq. igidləmək. sələkləmək. saylamaq.
cömərt saymaq.
2.
ağulamaq. ağı qatmaq. zəhərləmək.
aqılanmaq:
ağılanmaq
ağıqmaq
ka
. zəhərlənmək.
aqılıq
ka
:
ağılıq
.
ağalıq
. ürək böyüklüyü, əll açıqlığı. cömərtlik. sələklik.
-
qoyqıl mənə ağılıq, olsun mənə ayağa: tanrım əli açıqlıq, buyruq
(nəsib) ed mənə, ta adım yaxcılığa, ağalığa çıxsın.
aqıllanmaq:
ağıllanmaq.
süngüklənmək. sümüklənmək. böyümək.
aqıllı
:
ağıllı
. bilqeys. bilkəs. əkəç. tuysuq. duysuq. duyar duyan
kimsə. hissili. qanar.
aqılmaq:
ağılmaq
ka
.
şaşırtmaq. şaşalatmaq.
aqımır
:
axımır
. əğri. əmit
ka.
ağnaq. yıxıla.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
14
http://WWW.TURUZ.COM
aqım
ka
:
ağım
. çıxım. yüksəlim.
- bir ağım yer: bir dəfədə axacaq qədər
olan. bir dəfədə çıxılan yer
aqın
:
axın
.
1.
axarlı. yorıq. fəsih. -
yorıq dil: açıq axın, aydın dil.
2.
aqın
ka
. sel.
- axınlar axdı.
3.
yorıq. cərəyan.
- toq axını: yorıqı. - su
axını: yorıqı. - devrim cərəyanı: yorıqı. - qırıq cərəyan: yorıq. - işgə
yorıq, gur yorıq. - axsa seviş axını. - qalxdı öğüş axını: zikir səna
səsi qalxdı.
aqınc
:
axınc
. aqınç
ka
. sel.
aqınçı
ka
:
axıncı
. sel kimi axan. qoşun. axınc. sel. -
munduz axınc
ka
:
birdən axan sel. - axıncı gəldi.
aqın
ka
: axın. sel.
- axınlar axdı.
aqıntı
ka
: axıntı. axaj. axarlı. tökül. cari.
- axıntı sular
aqır
:
ağır
.
ağrı
.
ağru
ka.
1.
aqrun. yavaş.
- aqru aqru
ka
: ağır ağır. yavaş
yavaş.
2.
artaq. pis.
3.
saya. hörmət.
- sizin ağrız. - ağrı olmasaydı
kişidə, daş qalmazdı daş üstə. - ağrı görən ağırlar.
4.
basıq.
basruq
ka
. dəğrik. dəğərli. baha. bahali. -
ağır nə: bahalı şey.
5.
ağır. inc
ka.
rahat. içi sakin. yürəği dölək.
6.
mətin.
7.
mehriban.
8.
uluğ. çətin.
9.
axır
. tavla. tövlə. aran
ka
.
-
10.
ağır-uğruqu
. şey şüy.
- özüdə geddi, ağır uğruquda. - özün
gəldin, ağır-uğruqun harda qaldı bəs.
aqırı
:
ağırı
. acıqlıq
ka
. dərd. man. kəsəl.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
15
http://WWW.TURUZ.NET
aqır
ka
:
ağır
.
1.
ağırlı. sayqılı, hörmətli. möhtərəm.
2.
dəğərli, qiymətli,
baha olan.
3.
ağramı, dartısı çox olan.
aqırla
: ağırla.
- məni ağırlamasın: hörmət qoymalısan. - ağırlama oğrunu.
- böyükləri ağılayıb, günün doğurur.
aqırlalmaq
ka
: aqırlanmaq. ikram olunmaq.
aqırlama:
aqırlama. ağırlıq
ka
.
1.
büzürgdaşt.
- onuncu ağırlama.
2.
quluq.
pəzirayi.
3.
ullama. uluğlama. böyükləmə.
aqırlamaq:
ağırlamaq
.
1.
sayqılamaq. quluqlamaq. pəzirayi edmək. ikram,
ehsan edmək.
- onu ağırla: onu sayqıla. - tanrı sizi ağırlasın:
rəhmət eləsin.
2.
bədüqləmək
ka
. böyük saymaq.
3.
bağışlamaq.
rəhm edmək.
- tanrı ağırlasın.
aqırlanan:
ağırlanan
.
aqırlıq
ka
. sayqılanan.
- aqırlıq kiĢi: ağırlanan adam.
aqırlanmaq
ka
:
ağırlanmaq
ka
. ağırlanmaq. sayqılanmaq. sayqılanmaq.
dəğərlənmək. bəğənilmək. ikram edilmək. bahalı bulunmaq.
aqırlaĢmaq:
ağırlaĢmaq
.
1.
ağruqmaq. ağramı basmaq.
2.
aqrumaq
ka
.
xəstələnmək. çərlənmək
ka
.
3.
bətərləşmək yavamaq
.
tərsinmək
ka.
tərslənmək. azmaq.
- yara tərsindi. - kəsəl tərsindi.
aqırlatmaq:
ağırlatmaq
. möhkəmlətmək. basurmaq
ka.
bastırmaq.
durdurmaq. dikətmək. saxlamaq. bərkitmək.
- tanrı yeri, dağla
basurdu.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
16
http://WWW.TURUZ.COM
aqırlı
:
ağırlı. ağırlıq
ka
.
ağır
. sayqılı, hörmətli. möhtərəm.
- ağırlı kişi.
ağırlıq
ka
kişi.
aqırlıq
:
ağırlıq
ka
.
ağırlı
.
aqırlama.
1.
rəhmətlik. mərhum. - ağırlıq el
qəhrəmanları. ağırlıq qərdəşim.
2.
rəhmət. - ondan dilə ağırlıq. -
ağırlıq köçənlərə: rəhmət olsun keçənlərə.
3.
saylama
.
sayqılama
.
- qoşnı qonum ağıĢqa, qılqıl anqar ağırlıq.
4.
büzürgdaşt.
5.
qulluq.
pəzirayi.
6.
sayın. möhtərəm.
- aqırlıq kişi: möhtərəm kişi.
7.
qulluq.
pəzirayi.
- ağırlıq vermək: pozmaq. ağrıtmaq. çərlətmək
ka
.
aqırsınmaq
: (
bir
iş
,
yükü
) ağır saymaq. aqruqlanmaq
ka
.
aqırĢaq
: ağurşaq.
aqıĢ
:
ağıĢ
ka
.
1.
yüksəliş. ucalma. qalxış. siud.
2.
ucalıq. hündürlük.
yoqquş.
3.
çubuqlama, hərraclama carlama işi. bu yolla satışda,
qiyməti çox verən, malı ala bilir.
- ağıĢa qoymaq: hərraca
qoymaq.
aqıĢqa
:
ağıĢqa
. yaxcılıq. iyitlik.
aqıĢqamaq
ka
:
ağıĢqamaq
.
ağlıĢqamaq. alğıĢqamaq.
ağırlamaq. sayqılamaq
.
sayınlamaq. hörmət qoymaq. -
qoşnı qonum ağıĢqa, qılqıl anqar
ağırlıq.
aqıĢmaq
ka
:
ağıĢmaq
.
ağlıĢmaq. alğıĢmaq.
1.
yüksəlişmək. çıxışmaq.
- gəl bir,
qarlı dağa ağıĢalım.
2.
birbirin
aqq eləmək. artışmaq. atışmaq.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
17
http://WWW.TURUZ.NET
qoğuşmaq.
- iki ölkə birbiriylə ağıĢdı: atışdı.
3.
çubuqlaşmaq.
hərraca qoymaq. carlamaq.
bu yolla satışda, qiyməti çox verən,
malı alır. - altun ağıĢsa qızarar: bahalaşar.
4.
ağlışmaq
ka
. ağışmaq.
yığışmaq. toplaşmaq.
aqıtaç
: arqaçıq
ka
. tamıtac. damac. qətrəkeş.
aqıtan
ka
:
ağıdan
.
1.
ağdıran. qaldıran. çıxartan. yüksəltən. yuxarı çəkən.
- dağlara ağıdan.
2.
axıtan. çəkən. savuran.
- pis işlərə ağıtan
yollar. - ayrılığa ağıtan sözlər. - ov qaçdı, ağıtdı bizi keçməzlərə.
aqıtmac :
axıtmac
. arqacaq
ka
. ney. qamış.
aqıtmaq
ka
:
1.
axıtmaq
. göndərmək. götürmək.
- göyə bulutlar ağıdıldı.
2.
çıxarmaq. yüksəltmək.
aqız
:
ağız
.
aquz
.
1.
alış
ka
. dəlik. su, göl, bulaq ağzı. suyun axıb
tökülən yeri.
2.
ağuj
. məməli heyvanların doğurduğu zaman
verdiyi ilk süt.
3.
ağız. uca. hündür.
- aqzın iki yanı. ağızın bittiği yer. avurt. hər şeyin yanı. aqzın iki
yanında dişlərin oturduğu gəmik. qapı söğəsi: engək. yanğaq.
- aqzın içi, saq, sol yanları. avurt: qasıq.
- ağız vurmaq, ağız açmaq: aqızlamaq.
- aqzı qırıq saxsı. təsti: dülək
ka
. dalağ. dölük.
- ol yancuq ağzı burdu: o torbanın ağzın büzdi.
- ağız suyu. süzük. suzuq.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
18
http://WWW.TURUZ.COM
- süzüq ağızda yoğruşdu: ağız suyu qurudu.
- ağzın gülə. - baxqıl ona əyqülüqün, ağzın gülə: iyiliklə bax ona,
gülər üzlü.
aqızlamaq
ka
:
1.
ağza vurmaq. dadmaq.
2.
nərsiyə ağız açmaq, ağız
qoymaq. giriş çıxış yeri yapmaq.
- arxı ağızlamaq.
3.
ağıza
ağızlıq taxmaq.
- atı ağızlamaq.
4.
sövmək. söğüş söyləmək.
danışmaq.
- o nökərin ağızladı.
aqızlı
: ağujluq
ka
. ağız sütü olan kişi.
aqqalmaq :
ağqalmaq.
çıxmaq.
- biz dağa ağqalırıq: çıxırıq.
aqqın
:
ağqın
. aşqın
ka.
engin. oğqun.
- aĢqın topraq
ka
: axıp enən, oğqun
topraq
aqqu
:
ağqu
. ağa. ağmaq, çıxmaq işi. qalxma. qalxış. çıxış.
- ağqu
yapmaq: çıxmaq. - bu dağ ağqu ərməs bu dağ ağası uğur dəğil. indi
dağa çıxmağ uğur (zaman) değil. - birinci ağqu, sonuncu ağqu.
aqlaq
:
ağlaq
ka
. bağlı, dalda olan yer, avlu. ıssız, boş, xəlvət, çoraq,
oturulmayan yer.
- yurdu qalıb ağlayu: yeri boş qaldı.
-
ağlaq yer:
boş, xəlvət yer.
aqlama.
ağlama
ağlayı. sıxıt. sığıt.
aqlamaq
ka:
axlamaq. ağlamaq
. 1.
ah çəkmək. qöğüs keçirmək. ahlamaq.
2.
yığlamaq. sıxtamaq. cırlamaq. bağırmaq. çoxlamaq.
yıqlamaq
.
ıqlamaq
. sığtamaq. carlamaq .
3.
yalnız olmaq. boş olmaq.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
19
http://WWW.TURUZ.NET
aqlaĢmaq :
ağlaĢmaq.
1.
ıqlaşmaq. yığlaşmaq. sıxtaşmaq.
2.
bağrışmaq.
kükrəşmək. carlaşmaq.
aqlatmaq
ka
:
1.
savmaq. uzaqlaştırmaq. ıraqlaştırmaq.
boşaltmaq.
- bu yerləri ağladın.
-
o yeri ağlatdi: boşaltdı.
2.
sığdatmaq
ka
.
( t <> l )
sıxlatmaq. sıxtatmaq
ka
. cırlatmaq.
carlatmaq. ıqlatmaq. yığlatmaq.
aqlayı
:
bax
>
ağlayu
.
aqlayu
:
1.
yurdun qalsın ağlayu.
- aqlayu gördüm bu yeri, sordummu yox
bu yerin iyəsi. - el qırıldı yurdum qaldı ağlayu.
2.
ağlama. sıxıt. sığıt.
aqlıĢmaq
ka
:
ağlıĢmaq
ka
.
bax
>
ağıĢmaq
. ağışmaq. yığışmaq. toplaşmaq.
-
qamu tanış ağlıĢdı.
aqma
:
axma
. borıq. yorığ
ka.
yoruq. yürümə. yerimə. gediş. xuy.
aqmaq
ka
:
ağmaq
.
axmaq
.
1.
çıxmaq. aşmaq. yüksəlmək.
- qarlı dağları ağdıq.
- ağdı qızıl bayraq.
2.
dəğişmək. başqalaşmaq.
3.
ağmıqlaĢmaq
.
ağdarılmış. qarışmaq. dalqınlaşmaq.
- ölüm görən, üzü ağmıĢ.
4.
pozulmaq. dönmək. yıxılmaq.
- tanrı ağtaranı, kimsə qaldıramaz.
5.
meyl edmək.
7.
bəlirmək.
8.
ağarmaq.
- onun üzü ağdı. qara
bulut birdən ağdı.
9.
enmək.
- axşam üzü dağdan aĢdıq.
10.
daşmaq
. - qut qovuq versə izim (iyim. iyəm. tanrım) quluna \\ gündə
işi yüksəlibən yuqar ağar.
11.
yalqu
ka.
12.
axmaq
. dəli. alıq.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
20
http://WWW.TURUZ.COM
munduz
ka
. qafası bağlı, qapalı. budala. qanmaz. anlağdan qıt.
anqut. ənkit. ənküt. enküt. anlamaz. qanmaz. budala. qurqu
ka
.
quruğ. beyni quru. səfeh. yeğni kişi. səkə. sək. səfeh. küt.
çoğ
ka
. səfeh. çinis. yanşaq. yuvqa
ka
. yoz. çaşıq
.
səfeh.
- yuvqa
bolub qal: səfef olub qal.
- onun mənqzi ağdı: onun rəngi qaşdı. - üzün nəyə ağdı.
- qorxudan rəngi ağdı: dəğişdi.
aqmıq
:
ağmıq
. ağdarılmış. qarışmış. dalqın.
- ölüm görən, üzü ağmıq.
aqnaq
:
ağnaq
.
1.
əğri. əmit
ka.
axımır. yıxıla.
- ağnaq duvar. - ağnaq kişi.
2.
aşqın
ka.
axan.
- aĢqın topraq: axan topraq.
aqnamaq :
ağnamaq
ka
. tərptmək. dili buruşmaq, dolaşmaq.
aqnamaq
ka
:
1.
yerə yatıp sürtüşüb dəbələnmək.
2.
çaşmaq
.
kəkəmələşmək. kəkəmək. dili tutulmaq.
- utandı dili ağnadı.
3.
yıxılmaq
.
yerə düşmək.
- at yamacdan dəriyə ağnadı.
aqrı
:
ağrı
.
ağır
.
1.
saya. hörmət.
- sizin ağrız. - ağrı olmasaydı kişidə,
daş qalmazdı daş üstə. - ağrı görən ağırlar.
2.
ağrıq.
- iç ağrısı:
talaqu
ka
.
3.
didik. dərd. acı. acıma. yara.
4.
sızış
ka.
dərd.
Dostları ilə paylaş: |