Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo‘lishidan organizmning tabiiy

Orqa miya va periferik nerv sistemasining rivojlanishi.
Orqa miyaning
rivojlanishi davrida uning devorining hujayralari ikki yo‘nalishda differen 
siyalashadi; biridan neyrologiya ( miya nerv hujayralarni oziqlanturuvchi),
ikkinchisidan nerv hujayralari hosil bo‘ladi. Neyrologiya nerv hujayralarning
atrofida joylashadi 
Neyroblastdan hosil bo‘ladigan hujayralarning tanasi orqa miyaning kulrang 
(ichki) moddasini, Nerv tolalari esa uning oq ( tashqi) moddasini hosil qiladi. 
Rivojlanayotgan bosh miya nervlarni uch guruhga bo‘lish munkin: 
1.Sezuvchi nervlar,ulardan uch shoxli nervning hidlash, eshitish va ko‘rish
tarmoqlari hosil bo‘ladi. 
2.Harakatlantiruvchi nervlar, bularga ko‘zni harakatlantiruvchi muskul va nerv
taktil nerv misol bo‘ladi. 

---

163 
3. Aralash nervlar, bularga bosh miyaning harakatlanturuvchi nerv tolalari va
sezuvchi nervning tugunlari paydo bo‘ladi.
83-rasm. Ikki kunlik tovuq embrionida bosh miyaning rivojlanishi ( B.Petten, 1944 
bo‘yicha). 
1-oldingi miya, 2-o‘rtamiya; 3- ko‘z haltasi; 4- orqa miya. 
Ko’zning rivojlanishi.
Hayvonlar ko‘zining rivojlanishini amfibiyalarda
misolda o‘rganilgan. Embrion rivojlanish davrida ko‘z dastlab oraliq miya 
devorining qatlamlanish tufayli ko‘z pufagi sifatida paydo bo‘ladi. V.I. Balinsmkiy 
(1958) fikricha, baqada ko‘z pufagi oldingi miyaning 10- 50% tashkil etadi 
Suyakli baliqlar, repiteliyalar va qushlarning embrion rivojlanish davrida ko‘z 
hajmi amfibiyalar ko‘ziga nisbatan yirikroq bo‘ladi, sut emizuvchilarda esa 
unchalik katta bo‘lmaydi. Ko‘z pufagi rivojlanishi bilan bosh miya ko‘z 
poyachasi birlashib turadi (84 rasm). 
Ko‘z pufagining kattalashuvi bilan unda murakkab morfologik o‘zgarishlar 
sodir bo‘ladi. Uning tashqi yuzasi qatrilib, ikki qavatli ko‘z bokalini hosil qiladi.
Ichki qavati to‘r qavatga, tashqisi pigmentli qavatga aylanadi. Ko‘z olmasining 
bo‘shlig‘I shishasimon tana bilan to‘lib, kozning orqa kamerasini hosil qiladi.
Ammo shishasimon tanachaning hosil bo‘lishida mezoderma hujayralari am 
qatnashadi. 
Ko‘z teshigi dastlab katta bo‘lib, keyinchalik kichiklashib boradi. Bu 
kichiklashuv chetlarda ko‘proq, o‘rtasida kamroq sodir bo‘ladi. 
84 –rasm. Dumli amfibiyalar ko‘z rivojlanishi (A-E) bosqichlarining ketma – 
ketligi (G.Shpemen, 1936). 
S- to‘r parda; r- shoxli parda; x.p- gavxar pilakoidi; x.g- gavxar tolasi; f.r- 
fotoreseptorlar; p.e- pigmentliy epiteliy; mez- mezenxima. 
Ichki qavatning orqa qismi to‘r pardaning ko‘rish qismiga, oldingi qismi 
kiprikli vakamalak qismiga aylanadi. Kiprikli tanadan kiprikli muskul hosil 
bo‘lib, undan gavhar birlashadi. Kamalak qismidan kamalak qavat, to‘r pardaning 
hujayralaridan ko‘rish nervlari, mezodermadan qon tomirla hosil bo‘ladi. 
Ko‘ zning normal ko‘rishi uchun uning yordamch qisimlari ko‘z soqqasinin 
harakatlanturuvchi muskullar, ko‘z yoshi bezi, qovoq kipriklarning hosil bo‘lishi
va funksiyasi muhum ahamyatga ega. 
Ko‘zning tashqi qavati mezenximadan hosil bo‘lgan Mezenximaning I chki 
qavati hujayralaridan pgmentli epiteliyni o‘rab turgan qon tomirlari hosil bo‘ladi. 
Keyinchalik undan tomirlar qavati rivojlanadi. Mezenximaning tashqi 
hujayralaridan oq (sklera) qavat hosil bo‘ladi. Bu qavat ko‘zni himoya va ko‘z 
muskullarini biriktirish vazifasini bajaradi. 
G.Shpeman (1901) va O.Mangold (1931) tajribalaridan ma‘lum bo‘lishicha, teri 
va shox pardaning ma‘lum qismining o‘zgarishiga gavxar va ko‘z soqqasining 

---

164 
ta‘siri bor. Agar ko‘z olmasini shox parda hosil bo‘lguncha olib tashlansa, 
rivojlanmaydi. Shunga ko‘ra, shox modda ko‘z rivojlanishining hamma
bosqichlarida zarur. Agar amfibiya lichinkasini yoki voyaga yetgan formasining 
ko‘zini olib tashlansa, shox modda tezda yaltiroqligini yo‘qotib, teri tarkibiga 
aylanadi.