İnformasiya prosesləri və onların avtamatlaşdırılması

Son illərdə informasiya texnologiyaları demək olarki cəmiyyətin və elmin bütün sahələrinə kütləvi şəkildə tətbiq olunmağa başlamışdır və onun sahələr üzrə tətbiqi informatika bölmələri formalaşmağa başlamışdır. Nəticədə riyazi informatika nəzəri informatika texniki informatika geoinformatika tibbi informatika bioinformatika sosial informatika hüquqi informatika kimi elmi sahələr əmələ gəlmiş və inkişaf etmişdir. Bununla yanaşı əks proseslər baş verməkdədir. Yəni informatika müxtəlif sahələrə tətbiq olunaraq həmin sahəni yeni inkişaf xüsusiyyətlərini problemlərini meydana çıxartdığı kimi həmin sahələrdə öz növbəsində informatikanın qarşısında ona xas olan yeni problemləri yaradır. Misal üçün informatikanın cəmiyyətin bir çox sahələrində o cümlədən hüqüq mühafizə orqanlarından hüquqşünaslıqda geniş tətbiqi informasiya texnologiyalarının özünü hüquqi problemlərini yaratdı.


İnformasiya prosesləri və onların avtamatlaşdırılması
Komp texnikasının yaranmssı və inkişafı nəticəsində informasiya proseslərinin avtamatlaşdırılması dahada sürətlənmiş nə hazrda informatikanın əsas probleminə çevrilmişdir. Toplanan informasiyanın emal edilmısi üçün o emal vasitələrinə öterlməlidir. Yaxın məsafəli ötermələrdə kabellərdən uzaq məsafəli ötürmədə isə rabitə kanallarndan( telefon teleqraf və s) istifadə olunurdu.
İnformasiys emal edilməkdən əvvəl və sonra daşıyıcılarda saxlanılır informadiya daşıyıcısı kimi kağızdan, perfolentdən perfokartdan maqnit lentindən müasir kompüterlərdə isə maqnit və lazer disklərdən və kartlardan istifadə olunur. İnformadiyanın axtarışı və emalı əsas problem hesab olunur. İnformadiyanın emalı qarşıya qoyulam məsələnin həlli deməkdir. Bunn üçün əvvəlcədən hazırlanmış alqoritmlərdən və proqramlardan istifadə olunur. Avtamatlaşdırılmış üsulla emal olunan informasiya istifafəçilərə adətən kompüterin xaric etmə qurğuları ilə( monitor printer ,qragik çəkən qurğu və s) mətn cədvəl qrafik şəkiıdə çatdırılır. Son illərdə informatika termini əvəzinə daha çox informasiya texnologiyası terminlətindəm gemiş istifafə olunurfu. Texnologiya yunan sözü olub texne bacarq loqod öyrənmə. Məhsulun hazırlanması bacarığı istehsal proseslərin yerinə yetirıməsi üçün üsul və vasitələr haqqında biliklər toplusu deməkdir. Bu nöqteyi nəzərdən kompüter texnologiyası baxılan sahədə kompütet texnikasının aparat və proqram vasitələrindən istifadə texnologiyası deməkfdir.
İnformasiya texnologiyası informasiya ehtiyyatlarından istifadə olunması proseseslərinjn ağırlıöını azaltmaq onlaın etibarlığını və operativliyini çoxaltmaq məqsədilə informasiyanın toplanması ötürülməsi saxlanması emalı və istifadəçilərə çatdırılmasını təmin edən və texnoloji zəmcirdə birləşdirən metodlar istehsal prosesləri və texniki proqram vasitələri toplusudur. İnformasiya texnologiyası aşağıdakı xüsusuyətlərlə təyin olunur.
1 emal obyektu verilənlərdir
2. Məqsəd informadiyanın alınmasıdır
3 emal prosesinin vasitəlıri- aparat proqram və aparat proqranm hesablama kompleksləridir.
4 verilənlərin emal prosesləri uyöun əməliyyatlara bölünür.
5 proseslərin idarə okunmasə qərar qəbul edən şəxslər tərəfindən yetinə yetirilor
6 proseslərin optimallaşdırma kriterisi, informasiyanın operativliyi( istifadəçilərə vaxtında çatdırıması)onun etibarlığı doğruluğu dəqiüliyi və tamlığı təmin olunmalıdır informasiya texnologiyaları elmi inkişaf etdiycə yeni yeni elmi terminlər anlayışlarda meydana gəlmiş və gündəlik həyatımlza daxil olmuşdur. Bunlara nümunə olaraq infokommunasiya , informasiya instrukturu və onun normativ hüquq bazası , informasiya mühiti, informasiyalı cəmiyyət , informasiya resursları və xidmətləri biliklər bazası , brauzer, audio, telefonfrans, internet, axtarış serverləri , provayder, çat, menfreym , van, və s göstərmək olar.

Mühazirə 4

Elmi tədqiqat işlərinjn yerinı yetirilməsində informasiya texnologiyalarının rolu və yeri

Son illərdə informasiya kompüter texnologiyaları elmi fəaliyyət sferadında geniş tətbiq olunmaqdadır.

Elmi sahələrdə informasiyalaşdırma kompüter,tele kommunukasiya texnologiyalarının müasir imformasiya sistemlərinin tətbiqi yeni səviyyədə və keyfiyyətdə biliklərin alınmasının ümumiləşdiriıməsini yaranmasını və istifadəsini təmin edir. Fundamental və tətbiqi elmlərin imformasiya təminatı sistemlərinin işlənməsi elmi tədqiqat işlərinin təşkilinin aparılmasının və tətbiqinin ən mühüm tərkib hissəsi olmaqla mehüm dövlət əhəmiyyətinə malikdir. Alim və mütəxəssislərin zəruri elmi informasiyalarla vaxtınds təmin edilməməsi elmin və sənayenin inkişaf tempinjn düşməsinə aparır. Bunun qarşısı isə yalnız ən yeni informasiya kompüter texnologiyalarına istifadə etməklə informasiya fondlarının elektronlaşdırmaqla almaq olar. Azərbaycanda rlmi tətqoqat işlərinin informasiyalaşdırılması istiqamətində bir çox problemlər mövcud olsada irəliləyişlər daha çoxdur. Ölkədə elektron nəşrlər bir çox elmi kütləvi təhsil, mədəni marif və s tipli saytlar. Tədris proqramları imformasiya sistemləri yaradılır və istifadə edilir. Əksər elmi tədqiqat işlərinin imstutları kitabxanaları,muzryləri,arxivləri kompüterləşdirilmiş və internetə qoşulmuşdur.bununla yanaşı bir çox məsələlərin həlli dövlət səviyyəsində həyata keçirilməlidir. 1ci informasiya resurslarının elektronlaşması 2ci müasir informasiya resirslarına alim və mütəxxəsislərin sərbəst istifadə imkanı 3cü rəqəm kitabxanalar şəbəkəsinin yarafılmasl və sərbəst istifadə edilməsi 4cü
elmi tədqiqatda kompüter modelləşdirmənin statistik təhlil metodlarının tətbiqi 5ci elmi verilənlər bazasına girişin təhlili 6cı elmi informasiyaların ümumiləşdirilməsi,sistemləşdirilmısi vasitələrinin işlənməsi 7ci informasiya mərkəzləri və fondları arasında səmərəli əlaqənin qurulması 8ci alimlərin və mütəxəssislərin müəllif qurumunun hüququ tənzimlənməsi 9cu elektron kəşflərin hüquqi statusunu müəyyənləşdirilməsi

İnformasiya texnologiyalarının yeni elm sahəsi kimi inkişafı

Hazırda informasiya texnologiyaları yüksək səmərəli informadiya texnologiyaları yaradılması haqda müstəqil və yeni elm sahəsi kimi formalaşır. Bu isə informasiya texnologiyalarının yaradılması nəzəriyyəsi və metodologiyası deməkdir. Onun tədqiqat obyekti informasiya proseslırinin səmərəli təşkili üsullarıdır, tətqiqat predmeti isə informasiya texnologiyalarınn nəzəri əsasları və yaradılması üsullarıdır. İnformasiya texnologiyaları təbiət elmlırinin tərkibinə daxil olmaqla texniki elm kimi xarakterizə olunur. Və fundamental imformatikann bir bölməsidir. Onun nəzəri əsaslarını nəzəri informatika və ümumi imformasiya nəzəriyyəsinin nailiyyətlərini təşkil edir. Kompüter qrafikası səmərəli interfeyslər multimedia texnologiyaları gero informasiya sistemləri intellektual şəbəkələr tərcümə proqramları reallığın virtual sistemləri və s bir çox aktual elmi praktik problemlər imformasiya texnologiyaları elmini perspektiv fundamental və tətbiqi tədqiqat istiqamətləridir.

Bilik iqtisadiyyatının formalaşmasında informasiya texnikalarının rolu

Orta əsrlər dövründən başlayaraq məşhur ipək yolunda əsas mərkəzlərdən biri olan Azərbaycan informasiya kommunukasiya texnologiyaları sahəsində liderliyi əlində saxlayaraq dünyanın qərb şərq şimal cənub informadsiya fəzaları arasında virtual körpü kimi ölkələr arası qloballaşma inteqrasiya və tərəfdaşlıq məsələlərinin həllində əhəmiyyətli rol oynayır. Artıq informasiya kommunukasiya texnologiyaları müasir infranstruktiru ölkə iqtisadiyyatı və idarə etməsinin inkişaf etdiriıməsinin əsas mənbələrindən birinə çevrilmişdir. Respublika iqtisadiyyatının ayrı ayrı münasibətlərinin qurulmasında onun rolu artmaqdadr. Buna görə 2003cü ildə respublikada qəbul edilmiş informasiya kommunukasiya texnologiyaları üzrə milli strategiyanın vəzifələrinə insan amilinin inkişafı elektron ticarətin formalaşması ölkənjn iqtisadi və intellektual potensialının möhkəmləndirilməsi ,informasiya və biliklərə əsaslanan rəqabətə davamlı rəqəm iqtisadiyyatının qurulması, informasiya və bilik bazasının yaradılması , informadiya kommunukasiya texnologiyaları məhsullarının istehsalı vacib məsələdir.