Informatika fənninin predmeti. Informasiya nəzəriyyəsi və informasiya texnologiyaları. Informasiya ölçü vahidləri



Yüklə 1,16 Mb.
səhifə7/52
tarix25.04.2023
ölçüsü1,16 Mb.
#102428
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   52
Informatika f nninin predmeti. Informasiya n z riyy si v inform

PROQRAMLAŞDIRMA DİLLӘRİ


Фярди компцтерлярин åлемент áàçàñûíûí èíêèøàô åòìÿñè нятижясиндя îíëàðûí éåíè-yåíè ìîäåëëÿðèíèí ìåéäàíà ýÿëìÿñènə âÿ nəticədə onlarda мцхтялиф сащяляря аид мясяляляри щялл етмякдян ютяри чохлу сайда ïðîãðàìëàøäûðìà äèëëÿðèíèí йаранмасына зяруриййят йаранды.
Ïðîãðàìëàøäûðìà äèëè äåäèêäÿ, компцтердя èñòÿíèëÿí ìÿñÿëÿíè ùÿëë åäÿí çàìàí ïðîãðàì âÿ ìÿñÿëÿíèí áàшëàíüûæ øÿðòëÿðèíè тÿñâèð åòìÿê ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóø, компцтерля èстифадячи àðàñûíäà ÿëàãÿ éàðàäàí ôîðìàë äèë áàøà äöøöëöð.
Ùåñàáëàìà òåõíèêàñûíûí õöñóñèééÿòëÿðèíÿ ýþðÿ èñòèôàäÿ îëóíàí ïðîãðàìëàøäûðìà äèëëÿðè àøàüûäàêû ãðóïëàðà áþëöíöð:

  • màøûíayönümlü (éÿ’íè ìàøûí òèïëÿðèíäÿí àñûëû îëàí) äèëëÿð;

  • öñóëaéönümlü (éÿíè ùÿëë öñóëëàðûíäàí àñûëû îëàí) äèëëÿð âÿ éà àëãîðèòìèê äèëëÿð;

  • ïðîáëåìəéönümlü (ìÿñÿëÿëÿðèí ùÿëëè ö÷öí äåéèë, òÿñâèðè ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóø) äèëëÿð;

  • óíèâåðñàë äèëëÿð.

Ìàøûíaéönümlü äèëëÿð - Áèðèíæè íÿñë компцтерлярдя (1945-1950-жы илляр) ïðîãðàìëàøäûðìà òàìàìèëÿ ìàøûí äèëèíäÿ àïàðûëûðäû. Ìàøûí äèëè – ìöÿééÿí ÿìÿëëÿðèí (ÿñàñÿí ùåñàá ÿìÿëëÿðèíèí) ÿäÿäè èøàðÿëÿðëÿ êîäëàøäûðûëìûø êîìàíäàëàð (ÿìðëÿð) ñèñòåìèäèð.

  • Öñóëayönümlü äèëëÿð - Èêèíæè íÿñë компцтерлярин (1960-1968-жи илляр) ìåéäàíà ýÿëìÿñè èëÿ êîíêðåò ìàøûí òèïèíäÿí âÿ íþâöíäÿí äåéèë, ùÿëë îëóíàæàã ìÿñÿëÿíèí õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí àñûëû îëàí ïðîãðàìëàøäûðìà äèëëÿðèíèí éàðàäûëìàñû çÿðóðèëèéè ìåéäàíà ÷ûõdû. Áó òÿëÿáàò ùÿì äÿ îíà ýþðÿ éàðàíäû êè, ùåñàáëàìà òåõíèêàñûíûí ñöð’ÿòëè èíêèøàôû íÿòèæÿñèíäÿ ìöõòÿëèô quruluşlu компцтерляр áèð-áèðèíè ÿâÿç åäèðäè. Òÿáèèäèð êè, áó çàìàí éàðàäûëàæàã ïðîãðàìëàøäûðìà äèëèíèí ÿñàñ ìÿãñÿäè ìÿùç ãàðøûéà ãîéóëìóø ìÿñÿëÿëÿðèí ùÿëë öñóëëàðûíû òÿñâèð åòìÿê èäè. Îдур ки, éåíè éàðàäûëàí äèë ãðóïó öñóëîðèéåíòèðëè ïðоãðàìëàøäûðìà äèëëÿðè àäëàíдûрылäû. Áó äèëëÿð ïðîãðàìëàøäûðìà äèëëÿðèíèí ÿí áþéöê ãðóïóäóð. Áó äèë ãðóïóíó ÷îõ âàõò ôîðìàë àëãîðèòìèê, éà äà ñàäÿæÿ îëàðàã àëãîðèòìèê äèëëÿð àäëàíäûðûðëàð.

Èñтифадячи илякомпцтер àðàñûíäà ÿëàãÿ, åëÿæÿ äÿ ïðîãðàìëàð àëãîðèòìèê äèëäÿí ìàøûí äèëèíÿ ùÿð áèð ìàøûíûí þçöíäÿ îëàí õöñóñè ïðîãðàì âàñèòÿñèëÿ ÷åâðèëèð. Ùÿìèí õöñóñè ïðîãðàì ÷åâèðèæè âÿ éà òðàíñëéàòîð àäëàíûð (translyator - òÿðæöìÿ åäÿí вя йа ÷åâèðÿí äåìÿêäèð).
Ïðîáëåìəönümlü äèëëÿð - Буíëàð хцсуси синиф мясялялярин щялл едилмясиндян ютрц йарадылмыш, мцяййян сащя сащибляри (идаря ишчиляри, игтисадчылар, конструкторлар вя с.) цчцн нязярдя тутулмуш, ÿââÿëêè ïðîãðàìëàøäûðìà äèëëÿðèíäÿí äàùà éöêñÿê ñÿâèééÿäÿ äóðан дилləрdir. Onlar ÷îõ ïåðñïåêòèâëèäèð. Áó ãðóï äèëëÿð компцтердя ùÿëë åäèëÿæÿê ïðîáëåìëÿðèí òÿñâèðè ö÷öíäöð âÿ âàõòûí áþëöíìÿñè ðåúèìèíäÿ èøëÿéÿí ùåñàáëàìà ñèñòåìëÿðè ö÷цí íÿçÿðäÿ òóòóëìóøäóð. Ïðîáëåìîðèéåíòèðëè äèëëÿðäÿí èñòèôàäÿ åäÿí éàëíûç ìàøûíà âåðÿæÿéè мясялянин áàøëàíüûæ øÿðòèíèí òÿñâèðè èëÿ ìÿøüóë îëóð. Ìàøûíäà áöòöí ùÿëл öñóëëàðû îëäóüó ö÷öí, áó äèëlərdÿí èñòèôàäÿ åäÿí äàùà ÿçèééÿò ÷ÿêèá ùÿëë öñóëëàðûíû ïðîãðàìëàøäûðìûð.
Óíèâåðñàë äèëëÿð. Èêèíæè íÿñë компцтерлярдя èñòèôàäÿ åäèëÿí àëãîðèòìèê äèëëÿð ìöõòÿëèô õàðàêòåðëè ìÿñÿëÿëÿðèí âÿ ïðîáëåìëÿðèí òÿñâèðè ö÷öí ìöíàñèá äåéèëäè. Îíà ýþðÿ äÿ ö÷öíæö íÿñë компцтерлярин éàðàäûëìàñû çàìàíû (1964-1971-жи илляр) ïðîãðàìëàшäûðìà ñàùÿñèíäÿ ãàðøûéà ãîéóëàí ÿñàñ ìÿñÿëÿ - éåíè óíèâåðñàë àëãîðèòìèê äèëèí éàðàíìàñû îëäó.
Aëãîðèòìèê äèëëÿð òÿòáèã ñàùÿëÿðèíÿ ýþðÿ àøàüûäàêû kimi təsnifləndirilir:

  1. ìöÿééÿí ðèéàçè ùåñàáëàìàëàð aparmaq ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóø àëãîðèòìèê äèëëÿð (ALGOL, FORTRAN, ALGAMS, COVIAL, PL/1 âÿ ñàèðÿ);

  2. èãòèñàäè èíôîðìàñèéàëàðûí å’ìàëû ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóø àëãîðèòìèê äèëëÿð (PL/1, FORTRAN, ALGEM, ALGEK, COBOL, TOBSOL, RPG âÿ ñàèðÿ);

  3. èíôîðìàñèéà ìÿíòèã âåðèëÿíëÿðèíèí âÿ ìÿòíëÿðèí å’ìàëû ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóø àëãîðèòìèê äèëëÿð (LIPS, SNOBAL, COMIT, IPL, EPSILON âÿ ñàèðÿ);

  4. ìîäåëëÿøäèðìÿ, îïòèìàëëàøäûðìà âÿ èäàðÿåòìÿ ìÿñÿëÿëəðèíèí ùÿëëè ö÷öí èñòèôàäÿ åäèëÿí àëãîðèòìèê äèëëÿð (PL/1, ALGOL, FORTRAN, ART, SIMULAR, SIMECRIPT âÿ ñàèðÿ);

  5. òåîðåìëÿðèí èñáàòû ö÷öí èøëÿäèëÿí äèëëÿð (PLANNER âÿ ñàèðÿ);

  6. ùÿðáè ìÿãñÿäëÿð ö÷öí èñòèôàäÿ åäèëÿí ùÿãèãè âàõò äèëëÿðè (CORAL, CORAL-66, ADA âÿ ñàèðÿ).

Эþñòÿðèëÿí äèëëÿðäÿí áàøãà ìöõòÿëèô ñàùÿëÿðäÿ èñòiôàäÿ åäèëÿí äèýÿð àëãîðèòìèê äèëëÿð äÿ âàðäûð êè, îíëàð ùàããûíäà ìÿ’ëóìàò âåðìÿê ìÿãñÿäəóéüóíäур.
ALGAMS ïðîãðàìëàøäûðìà äèëè îëóá, ALGOL-60 äèëèíÿ éàõûíäûð. Àëãîðèòìèê äèë Ãàðøûëûãëû Èãòèñàäè Éàðäûì Øóðàñû (ÃÈÉØ) þëêÿëÿðèíèí «îðòà âÿ êè÷èê ìàøûíëàð ö÷öí ïðîãðàìëàðûí àâòîìàòëàøäûðûëìàñû» ãðóïóíóí ìöòÿõÿññèñëÿðè òÿðÿôèíäÿí èøëÿíèá ùàçûðëàíìûøäûð.
ALGEC1967-æè èëäÿ кечмиш Ñîâåòëÿð Èòòèôàãûíäà COBOL äèëèíèí åëåìåíòëÿðè âÿ ALGOL-60 àëãîðèòìèê äèëèíèí ÿñàñûíäà èãòèñàäè ìÿñÿëÿëÿðèí ùÿëëè ö÷öí ïðîãðàìëàøäûðìà äèëè êèìè éàðàäûëìûøäûð.
ALGEM1966-æû èëäÿ Ô.Ô.Øèëëåð òÿðÿôèíäÿí òÿêëèô îëóíìóøäóð. Ïðîãðàìëàøäûðìà äèëè âàñèòÿñèëÿ (ALGOL-60 àëãîðèòìèê äèëèíèí àëò÷îõëóüó ÿñàñûíäà) ðèéàçè-èãòèñàäè ìÿñÿëÿëÿðè ùÿëë åòìÿê ìöìêöíäöð.
ALMO ìàøûíîðèéåíòèðëè àëãîðèòìèê äèëäèð. 1966-æû èëäÿ Ñ.Ñ.Êàìûí âÿ Å.Å.Ëéóáèìñêèнин òÿðÿôèíäÿí èøëÿíèá ùàçûðëàíìûø âÿ òðàñëéàòîðëàðûí éàðàäûëìàñûíäà уíèâåðñàë àðàëûã äèëè êèìè эåíèø èñòèôàäÿ åäèëèð. Äèëèí êþìÿêëèéè èëÿ ïðîãðàì éàçàðêÿí ïðîãðàìëàðûí èñòèôàäÿ îëóíàæàüû машыíûí õöñóñèééÿòëÿðè íÿçÿðÿ àëûíìàëûäûð.
PASCAL ïîïóëéàð ïðîãðàìëàøäûðìà äèëè îëóá, ALGOL-60 àëãîðèòìèê äèëèíèí äàâàì÷ûñû, ALGOL-68 äèëèíèí èñÿ àлòåðíàòèâè кими 1965-1971-æè èëëÿðäÿ Í.Âèðò òÿðÿôèíäÿí èøëÿíèá ùàçûðëàíìûøäûð.
PLENER äèëè íÿòèæÿíèí äåäóêòèâëèéè âÿ èçàôи ìåòîäóí êþìÿêëèéè èëÿ èøàðÿ ìÿ’ìóëàòûíûí òÿùëèëèíÿ àèä ìÿñÿëÿëÿðè ùÿëë åòìÿê ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóøäóð. Дил 1971-æè èëäÿ Ê.Ùéóèò òÿðÿôèíäÿí òÿêëèô åäèëìèøäèð.
REFAL Ìîðêîâóí íîðìàë àëãîðèтìëÿðè ïðîãðàìûíы ùÿéàòà êå÷èðìÿê ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ïðîãðàìëàøäûðìà äèëèäèð.
SETL èôðàò ñÿâèééÿëè äèëëÿð ãðóïóíà àèä îëóá, íÿçÿðи-÷îõëóã ÿìÿëèééàòëàðûíûí ùяëëè ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëàí ïðîãðàìëàøäûðìà äèëèäèð.
SN RDR àðõèòåêòóðàñûíà ÿñàñëàíàí ÿí’ÿíÿâè ïðîãðàìëàøäûðìà äèëèäèð. 1972-æè èëäÿ CPL, BCPL âÿ B äèëëÿðè ÿñàñûíäà Ä.Ðèò÷è òÿðÿôèíäÿí èøëÿíèá ùàçûðëàíìûøäûð.
SIMSCRIPT1963-æö èëäÿ ÀÁØ-äà Ã.Êàððàíûí èшòèðàêû èëÿ FORTRAN àëãîðèòìèê äèëèíèí ÿñàñûíäà éàðàäûëìûø, ìöðÿêêÿá ñèñòåìëÿðèí ìîäåëëÿøäèðèëìÿñè ö÷öí ïðîãðàìëàøäûðìà äèëè êèìè èñòèôàäÿ åäèëèð.
SIMULA äèñêðåò ñèñòåìëÿðèí ìîäåëëÿøäèðèëìÿñè ö÷öí èñòèôàäÿ åäèëèð. 1964-æö èëäÿ SIMULA-1, 1968-æè èëäÿ èñÿ SIMULA-67 äèëëÿðè Ó.È.Äàëûí ðÿùáÿðëèéè èëÿ (ALGOL-60 àëãîðèòìèê äèëèíèí ýåíèøëÿíìÿñè êèìè) èøëÿíèá ùàçûðëàíìûøäûð.
SNOBOL ìÿòí âåðèëÿíëÿðèí å’ìàëû ö÷öí ýåíèø éàéûëìûø ïðîãðàìëàøäûðìà äèëèäèð. 1962-æè èëäÿ Ð.Ãðèñóîëäóí ðÿùáÿðëèéè «Bell Telephone Laboratory»-äà éàðàäûëìûøäûð.
COBOL (Common Buziness Oriented Language) 1961-æè èëäÿ CODASIL (âåðèëÿíëÿðèí å’ìàëû ö÷öí äèë öñóëëàðûíûí éàðàíìàñû òÿøêèëàòû) àññîñèàñèéàñû òÿðÿôèíäÿí èøëÿíèá ùàçûðëàíìûø ÿí ÷îõ éàéûëìûø ïðîãðàìëàøäûðìà äèëè îëóá, èãòèñàäè, èøýöçàð, êîììåðñèéà âÿ êàðýöçàð ìÿñÿëÿëÿðèíèí ùÿëëèíäÿ èñòèôàäÿ åäèëèð.
LIPS ñèéàùûíûí å’ìàëû ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóø àëãîðèòìèê äèëäèð. 1960-æû èëäÿ Æ.Ìàêêîðòè òÿðÿôèíäÿí ùàçûðëàíìûøäûð. Ñön’è ènòålëåêò ñèñòåìëÿðèíèí ïðîãðàìëàøäûðûëìàñûíäà ýåíèø èñòèôаäÿ åäèëèð.
LYAPAS1966-æû èëäÿ éàðàëûäìûøäûð. Äèëèí êþìÿêëèéè èëÿ ìÿíòèãè ìÿñÿëÿëÿð ùÿëë âÿ òÿùëèë åäèëèð (áóðà ðèéàçè ìÿíòèãè ìÿñÿëÿëÿð, àâòîìàòëàð íÿçÿðèééÿñè, Áóë æÿáðè, ñÿòèðëÿð âÿ êîäëàøäûðìà íÿçÿðèééÿëÿðè âÿ ñàèðÿ àèääèð).
PROLOG5-æè íÿñèë äèëëÿð ãðóïóíà äàõèë îëóá, 1978-æè èëäÿ À. Êàëìåðîå òÿðÿôèíäÿí òÿøêèë åäèëìèøäèð. Äèëèí ÿñàñûíû Õîðíîâ äèçéóíêñëàðûíäàí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ èíòåëëåкòóàë ïðîãðàì âÿ ñèñòåìëÿð éàðàëûäìàñû òÿøêèë åäèð.



Yüklə 1,16 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   52




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin