Informatika fənninin predmeti. Informasiya nəzəriyyəsi və informasiya texnologiyaları. Informasiya ölçü vahidləri

http - serverlə əlaqə protokolu;
www - qovşağın tipi;
ab - qovşağm adı;
az - yuxarı təbəqəli dömen.
Web-qovşaq Web-səhifə və resurslann kompleksidir ki, buna ümumi infor­masiya bloku kimi də baxmaq olar. Çox vaxt Web-qovşağın resursları bir serverə yerləşir, amma bu əsas şərt deyil.
Brauzer: İstifadəçi Internetdə yerləşən hər hansı sənədi öz kompüterinə gətir­mək üçün xüsusi baxış proqramlarından istifädə edir. İstifadəçi ilə WWW-da yerləş­dirümiş informasiya arasında əlaqə yaradan bu proqram brauzer (browser) adla­nır. Hal hazırda çoxlu sayda brauzer proqramları mövcuddur, lakin bunlardan bir neçəsi popul­yardır: Microsoft Internet Explorer, Opera, Netscape Navigator.
World Wİde Web-də resursun sizin kompüterə gətirilməsi aşağıdakı mərhələlərlə baş verir:
- brauzerdə resursun tam ünvanı göstərilir;
- brauzer sorğunu sizin kompüterin qoşulduğu serverə göndərir;
- server həmin sorğunu URL ünvanında göstərilmiş qonşu serverə göndərir;
- qonşu server sorğuda URL ünvanı göstərilmiş axtarılan resürsu tapır və onu sizin serverə göndərir; -
- sizin server isə bu verilənləri kompüterinizdəki brauzerə ötürür, ilk baxışdan üzun görünən bütün bu proseş verilənlərin harada yerləşməsindən asılı olmayaraq bir neçə saniyə ərzində baş verir. Brauzerə gətirilmiş informasiyalara baxmaq, onları çap etmək və diskə köçiirmək mümkündür. Əgər Internet-dən gətirilmiş hər hansı faylı brauzerdə açmaq mümkün olmursa bu halda köməkçi proqramlardan istifadə edilir.
Web-server - istifadəçilərin Internetdəki Web-səhifələrə daxil olmasına şərait yaradan xüsusi proqramlarla təmin olunmuş kompüterdir. Web-server informasiyaların saxlanılmasını, təşkilini və göndərilməsini təmin edir. Əgər siz şəxsi Web-server qurmaq qərarına gəlmisinizsə, bu halda daimi IP ünvanı almaqla İnternet şəbəkəsinə qoşulmaq vacibdir. Web-server Web-brauzerdən qəbul etdiyi sorğu əsasında soruşulan sənədin elektron surətini istifadəçiyə ğondərir. Belə sorğuların emal edilməsi və yerinə yetirilmə ardıcıllığı HTTP protokolu vasitəsilə yerinə yetirilir. Sənəd yüklənən zaman server həmin sənədin hər bir hissəsi ilə (mətn, ayrı-ayrı təsvirlər və multimediya obyektləri) ayrı-ayrılıqda birləşmə yaradır. Bu da Web-serverin eyni vaxtda yüzlərlə brauzerdən sorğu qəbul etməsinə imkan verir. Web-serverin əsas funksiyalarından biri sistemin təhlükəsizliyini təmin etməkdir. Web-server ona daxil olan əvvəlki sorğular haqqında heç bir informasiya saxlamır.
Internet - provayder (Internet Service provider (ISP)) Web-səhifənin Internet-də yerləşdirilməsini təmin edir. Bu xidmət Web-hostinq (Web - hosting) adlanır.
Hər bir Web-saytda baş səhifə və ya əsas səhifə (Home Page) adlanan Web-səhifə olur.
Home Page dedikdə, Internet-ə daxil olarkən brauzer proqramında avtomatik açılan (peyda olan) Web-səhifə nəzərdə tutulur. Web-səhifələr HTML dilində tərtib olunurlar.
Əgər indiyə qədər deyilənlər ümumdünya hörümçək torundakı (World Wide Web) qlobal Internet-ə aid idisə, qeyd etmək lazımdır ki, TCP/IP protokolları ilə lokal korporativ şəbəkə də qurmaq olar. Bu şəbəkədə də İnterneti-də olduğu kimi HTML səhifələri, istinadlar, URL ünvanları, Web-saytlar yerləşdirmək olar və bu şəbəkənin Internet şəbəkəsinə qoşulmağı o qədər də vacib deyil. Belə şəbəkə Intranet (İntra­şəbəkə) adlanır və Internet-dən fərqi ondan ibarətdir ki, xaricdən bu şəbəkəyə müraciət mümkün deyil. İntranetin köməyi ilə informasiya mübadiləsi təşkilat daxilində aparılır ki, bu da həm vaxta, həm də pula qənaət deməkdir.
İntraşəbəkə qovşağına qoşulmuş kompüterlərdəki resursların bir hissəsini Internet-də yerləşdirmək mümkündür. Çünki İntranet resursları WWW-də istifadə olunan formata malikdir.
Internet xidmətləri:
İstifadəçi Internet-ə qoşulması üçün müxtəlif üsullardan istifadə edə bilər. Bu üsullar bir-birlərindən baha –ucuz olmasına, rahatləğa və göstərilən xidmətlərə görə fərqlənirlər Bu üsullar aşağıdakılardır:
-elektron poctu (e-mail):
-Telekonfrans (Usenet);
-Uzaqda yerləşdirilmiş terminalların emulsiya sistemi (Telnet);
-Ikilik say sistemində faylların axtarışı və ötürülməsi (FTP);
-menyu sistemi vasitəsilə mətn fayllarının axtarışı və ötürülməsi (Gopher);
Hepermətnə istinad etməklə sənədlərin axtarışı və ötürülməsi (WWW və ya dünya hörümçək toru).
Bu üsullar müxtəlif vaxtlarda yaranmış, onların hər birinin öz imkanları var və onlar informasiya mübadiləsi protokoluna görə bir birlərindən fərqlənirlər.
Abonentlər arasındakı əlaqə xidmətinə aşağıdakılar daxildir:
Elektron poçtu uzaq məsafəyə xəbərlərin ötürülməsini təmin edir. Elektron poçtu vasitəsilə Internetdə informasiya göndərilir və əldə edilir. Internetin bu xidməti vasitəsilə müxtəlif ölkələrdə milyonlarla insan arasında informasiya mübadiləsi baş verir. Elektron poçtundan faylların, proqramların ötürülməsi üçün də istifadə olunur. Internetin xidmətləri arasında elektron poçtu ilə əlaqə yaratmaq ən ucuz başa gəlir. Elektron poçtu vasitəsilə xəbərlərin göndərilməsi üçün UUCP protokolundan istifadə olunur. UUCP (UNIX to UNIX copy proqram) UNIX-UNIX köçürmə proqramı deməkdir. Bu modem və adi telefon xətləri vasitəsilə xəbərlərin ötürülməsi üsuludur. Elektron poçtundakı xəbər faylda yerləşir, sonra sistemdən sistemə ötürülür.
Bir çox kompüterlər Interaet-ə qoşula bilmirlər. IBM unversal kompüterləri digər kompüterlərin dilində «danışa» bilmirlər. Bu zaman Telnet qovşağından istifadə olunur. Telnet qovşağı siyahısına minlərlə elektron lövhə elanları və eləcə də geniş yayılmış pulsuz şəbəkələr aiddir.
Telnet:// (ıızaq məsafəyə müraciət) - ciddi mətn sistemidir. Onun köməyi ilə şəbəkəyə birləşdirilmiş istənilən kompüterə daxil olmaq olar. Telnet e-mail, FTP, Usenet-ə nisbətən çox da tanınmayıb və geniş yayılmayıb.
Usenet:// - kompüterlə diskussiya sistemidir. Usenet-də qeyddən keçmiş hər kəs Internet-də yerləşən hər hansı mövzu ətrafında minlərlə diskussiya qruplarına qoşula bilər. Hər bir qrupun içərisində müəyyən vaxt intervalında yüzlərlə xəbər (məqalə) yerləşir.
Gopher://- sistemi şəkilsiz və hipermətinsiz www- yə oxşayır. Bu sistem az sürətli modemlərdə işləyənlər üçün daha uyğundur.
Wais (Wide Area Information Server) - qlobal informasiya serveridir. Bu proqram mətn sənədləri kolleksiyasını indeksləşdirir. Bu zaman mətni təşkil edən sözlərin indeks siyahısı yaradılır. Wais axtarış serverində axtarış zamanı proqram təminatı axtardığınız açar sözünə uyğun bütün sənədləri seçir. Wais Internet-in digər əlavələrinə nisbətən daha populyardır.
İstifadəçi lnternetdəki hər hansı sənədə öz konipüterində baxmaq üçün brauzer vasitəsilə Web- serverə sorğu göndərir. Bu sorğu əsasında Web-server şənədi (HTML sənədini)Internet-də axtarıb tapır və onun surətinı brauzerə göndərir. Brauzerə yüklənən sənəddəki qrafik təsvirlər, multimediya elementləri xüsusi yaddaşda - keş yaddaşında saxlanıhr. Nəticədə həmin HTML sənədinə təkrar müraciət olunduqda brauzer verilənləri keşdən alır ki, bü da sənədin yüklənmə växtına xeyli qənaət etmiş olur. Keşin bu üstün cəhətindən istifadə edərək Web-sayt yaradarkən eyni qrafik təsvirlərdən tez-tez istifadə etmək məsləhət görülür. Çünki bu halda Web-sayta xüsusi stil verilməklə yanaşı, onun istənilən brauzerdə yüklənmə vaxtı xeyli azaldılmış olur. Belə ki, təkrarlanan qrafik təsvirlər istifadəçilərin Web-brauzerinə yalnız bir dəfə yüklənir və sonradan onlara təkrar müraciət olunduqda keşdən istifadə edilir.