Inson ehtiyojlarining tipologiyasi

Maslowning taklif etgan ehtiyojlar iyerarxiyasi

Unda ahamiyatga molik, qadrlanish va rivojlanish shart-sharoitlari hamda insonn1ng shaxs sifatida takomillashuvi nazarga olinadi. Muallifning ta’kidlashicha, insonning orzu va ehtiyojlari cheksizdir. Har inson ma’lum marraga yetib kelgach, darhol ikkinchisini mo’ljallay boshlaydi. Natijada, “maqsad – intilish – yetishish” jarayoni qayta-qaytadan takrorlanaveradiBarcha yuqori ehtiyoj ko’rsatgichlari qat’iy iyerarxik tuzilishlar orqali amalga oshadi. Maslowning fikricha, ehtiyojning yuqori pog’onasi, uning pastki pog’onasi (fiziologik, xavfsizlik va himoya) qondirilgandagina yuzaga chiqadi

5. Rokeach va uni izdoshlarining taklif etgan qadriyatlar reyestri

Insoniy qadriyatlarni tadqiq qilishda asosiy e’tibor inson erishishga intiladigan eng muhim maqsadlarga qaratiladi. Qadriyatlar insonning ehtiyojlari bilan chambarchas bog’liq bo’lsa-da, nisbatan realroq darajada mavjud bo’ladilar. Ular nafaqat shaxsiy, balki ijtimoiy institusional asl ehtiyojlarning intellektual ro’yobga chiqarilishidir. Boshqacha qilib aytganda, bu bizning o’zimiz istagan va orzu qilgan narsalar haqidagi fikrlashimizdir.

Qadriyatlarning ikki xil turi bor: maqsadli (terminal) va vositali (instrumental) qadriyatlar. Terminal (maqsadli yoki pirovard) qadriyatlar – o’zimiz intiladigan maqsadlar va holatlar haqidagi fikrlarimizdir (baxt, donishmandlik va hokazo). Instrumental (vositali yoki bilvosita) qadriyatlar esa terminal qadriyatlarga erishish uchun biz qo’llaydigan xulq-atvor shakllari haqidagi tasavvurlarga taaluqlidir (halol bo’lish yoki o’z zimmasiga majburiyat olish).
Qadriyatlar madaniyat vositasida qo’lga kiritiladi, shu sababli biror jamiyatning a’zolari bir xil qadriyatlarni turli darajada qo’lga kiritadilar. Shuning uchun har bir qadriyatning nisbiy ahamiyati turli individlar uchun turlicha bo’ladi, bu farqlardan esa bozorni segmentlarga ajratish mezoni sifatida foydalanish mumkin. Turli qadriyatlarning ahamiyati ham vaqt o’tishi bilan o’zgarishi mumkin. M.Rokich inson erishgan qadriyatlar unchalik ko’p emas, deb hisoblaydi. U o’z tajribalarda o’n sakkiz xil terminal va instrumental qadriyatlarni keltiradi (M.Rokeach).
So’nggi yillarda ba’zi tadqiqotchilar qadriyatlarning ma’lum darajada baholash mumkin bo’lgan qisqacha ro’yxatini ishlab chiqdilar. Kayle (Kahle) terminal qadriyatlarining sakkiztasini ko’rsatib o’tgan: