Inson va tuproq” kitobi- “Jayron” ekologik markazi

Qizilko`z paretka-
Qizilo`ngach-
Qizilquloq kaltakesak-
Qizilqum cho`li- O`rta Osiyodagi qumli cho`l. Amudaryo va Sirdaryo oralig`ida (O`zbekiston, Qozog`iston, qisman Turkmaniston hududida) joylashgan. Shimoli-g`arbdan Orol dengizi, sharqda Tyanshan va Pomir-Olay tog` tizmalari bilan chegaradosh. Umumiy maydoni 300 ming km². Hududining ko`p qismi tekislik. Qizilqumda o`rtacha balandlik janubiy va janubi-sharqida 300 m, shimoli-g`arbida 53 m. Qizilqum hududidagi Sulton Uvays tog`i, Bo`kantov, Yetimtog`, Tomditov, Quljuqtov va boshqalar past tog`lar yuvilib ketgan alp antiklinalining o`zagidir. Vaqtinchalik oqar suvlar tog`lardan yuvib tushgan materiallar tog` etaklariga to`planib nishab prolyuvial tekisliklarni hosil qilgan. Ular tog`lardan uzoqlashgan sari pasaya boradi. Shuningdek, Qizilqum hududida qirlar (Beltov va boshqalar), yassi plitalar, berk botiqlar (Mingbuloq, Oyoqog`itma, Qoraxotin, Mo`lali va boshqalar) hamda qadimiy suvsiz daryo o`zanlari: Aqchadaryo, Janadaryo, Daryosoy, Quvonchdaryo, Mahandaryo va boshqalar mavjud.
Qizilqum davlat qo`riqxonasi-Qizilqum davlat qo'riqxonasi 1971-yili Qizilqum o'rmon xo'jaligi negizidaqumli-to'qayzorlar ekologik tizimini, u yerda mavjud bo’lgan biologik xilmaxillikni saqlab qolish maqsadida tashkil etilgan bolib, uning yer maydoni 10311gektardan iborat. Qo'riqxona Amudaryoning o'ng qirg'og'I bo'ylab shimoliy -sharqdan, janubiy - sharq tomonga 30 km, sharqdan g'arbga qarab 3 km gacho'zilgan bir-biriga zid to'qayli va cho'lli bolimlardan iborat. Havo harorati quruqva tez o'zgaruvchan, eng issiq davr may-avgust oyigacha davom etib, harorat 41 -44⁰ C darajagacha ko'tariladi, qishda havo harorati -20, -21⁰C darajagacha tushadi. Hudud o'rmon o'simliklari bilanqoplanishiga qarab Osiyo cho'lli zonasi tarkibiga kiradi. Amudaryo qo'riqxonahududini katta va kichik bo'lgan orollarga bo'lib tashlangan.Qo'riqxona hududida 160 dan ortiq o'simlik turlari o'sadi, ulardan 2 turiO'zbekiston Respublikasi "Qizil kitob" iga kiritilgan. Qo'riqxonaning katta qismini tabiiy o'tlar bilan qoplangan maydonlar tashkiletadi. Yerning suv va tuz tarkibi o'zgarishiga qarab mazkur o'simiiklar hududi birbirini almashtiradi. To'qayzorlardagi o'simliklar sho'rlanishi yuqoriligi vaqurg’oqchilikka qarab moslashgandir. Uncha katta bo'lmagan hududda 11 turmanzarali, 29 tur shifobaxsh, 2 tur oshlovchi, 25 tur asal ajratuvchi, 39 tur yemxashakbop, 4 tur oziq-ovqatbop, 3 tur texnik va 4 turdagi zaharli o'simliklar o'sadi.Qo'riqxona hayvonot olamiga juda boy, qiziqarli va xilma-xildir. Qo'riqxona hududida 358 turdagi umurtqalilar oilasiga kiruvchihayvonot olami mavjud bo'lib, shulardan 27 turdagi baliqlar, 29 turdagiamfibiyalar va sudralib yuruvchilar, 267 turdagi qushlar, 35 turdagi sutemizuvchilardir.