Instituti

4.1.-jadval. Meva danagi mag’zidan yog’ olish texnologik tizimida joylashgan 
danak mag’zini issiqlik ishlov berish jarayonini tizimli iyerarxik tahlili 
№ 
Iyerarxiya 
bosqichlari 
Tashkil etuvchi 
elementlar 
Biologik va texnologik 
funktsiyalar 
Bosqichlarda 
boradigan 
hodisalar 
I 
Amirokislotalar, 
mono- 
disaxaridlar, 
oddiy lipidlar, 
vitaminlar va b.
Molekulalarning 
kislotali va asosli 
guruhlari 
Oqsil va DNK, 
membrana, kletchatka 
hosil qilish 
Fazali o`tishlar, 
erish 
II 
Kletchatka, oqsil, 
murakkab 
lipidlar, 
membrana va b. 
Aminokislotalar, 
fosfolipidlar, 
sellyuloza, 
gemitsellyuloza 
va b. 
Energiya tashish, 
hujayraning 
organellalarini hosil 
qilish 
Biokimyoviy 
aylanishlar, fazali 
o`tishlar, 
strukturali 
o`zgarishlar 
III 
Mitoxondriya, 
yadrishko va b. 
Fermentlar, 
DNK, membrana, 
oqsil 
DNK va RNK, oqsil va 
fermentlarni, makro- va 
mikroelementlarni 
saqlash, hujayrada 
modda almashinuv 
Biokimyoviy 
reaktsiyalar, I va 
II bosqichlarda 
boradigan 
hodisalar
IV 
Meva danaklari 
mag’zining 
hujayralari 
Yadrishko, 
kletchatka, 
organellalar 
Meva danaklari mag’zi 
hayotchanligini saqlash, 
kletchatkani sindirish 
I – III 
bosqichlardagi 
biokimyoviy 

---

58 
№ 
Iyerarxiya 
bosqichlari 
Tashkil etuvchi 
elementlar 
Biologik va texnologik 
funktsiyalar 
Bosqichlarda 
boradigan 
hodisalar 
reaktsiyalar, 
issiqlikmodda 
almashinuv 
jarayonlari 
V 
Meva danagi 
mag’zi 
Hujayra, hujayra 
atrofidagi 
moddalar
Yog’ olish uchun 
mag’zning hujayraviy 
strukturasini yaxshilash 
Infraqizil nurlar 
bilan ishlov 
berilganda ichki 
issiqlikmodda 
almashinuv 
VI 
Danak mag’zlari 
qatlami 
Danak mag’zi 
(yaxlit va 
maydalangan)
Mag’z strukturasini 
presslash uchun 
yaxshilash 
Infraqizil nurlar 
bilan ishlov 
berilganda tashqi 
issiqlikmodda 
almashinuv 
VII 
Danak mag’zlari 
qatlami va 
qurilma 
Qurilma 
konstruktsiyasi 
elementlari 
Materialni presslashga 
tayyorlash 
I dan VI 
bosqichgacha 
bioissiqlikmodda 
almashinuv 
jarayonlari va 
ularning qurilma 
tashqi muhiti 
bilan ta`siri 
Iyerarxiyaning 2 va 3-chi bosqichlarida danak mag’zidagi oqsil, murakkab 
lipidlar, membranalarda boradigan jarayonlar, biokimyoviy o`zgarishlar, fazali 
o`tishlar va strukturali o`zgarishlar ko`riladi. 
Iyerarxiyaning to`rtinchi bosqichida danak mag’zi hujayrasida boradigan fizik-
kimyoviy effektlar va hodisalar ko`riladi.
Beshinchi bosqichda danak mag’zida infraqizil nurlar bilan ishlov berilganda 
boradigan jarayonlar tadqid qilinadi, mag’zida IQ-nurlarning yutilishi va tarqalishi 
ko`riladi, ichki issiqlikmodda almashinuv tekshiriladi. 
Keyingi bosqichlarda tashqi faktorlarning danak mag’zida termik ishlov 
berilganda boradigan biotexnologik jarayonga ta`siri tadqiqod qilinadi. 
 
Ma’ruza 5. 
Ilmiy tadqiqotda modellashtirish. Matematik modellar tasnifi. 
MATLAB va Simulink. 
Tabiiy va sun’iy ob`ektlarda bevosita nazariy va amaliy tadqiqotlarni amalga 
oshirish juda murakkab bo`ladi. Ilm-fan shuning uchun real ob`ektlar bilan emas, 
balki ularning modellari bilan ishlaydi va faqat natijalar real ob`ektlarda tekshirib 
ko`riladi.

---

59 
Model 
(lot. 
modelium
“namuna” ma`nosini anglatadi) ilmiy tadqiqotda 
tadqiqotchi tomonidan sun`iy ravishda tayyorlangan sistemani anglatadi, bu sistema 
tadqiqot qilinayotgan ob`ektga o`xshash bo`ladi, ya`ni tabiiy sharoitda ob`ektda 
boradigan jarayon va ob`ektning xarakterli tomonlarini amalga oshiradi.
Shuni bilish kerakki, 
modellash
- bu tadqiqot ob`ektini oldindan tanlangan 
model bilan almashtirish usulidir. Ba`zida bunday almashtirish ob`ektni analitik 
soddalashtirilgan ifodasiga o`tish, ya`ni ob`ektni ma`lum bir axborot bilan 
almashtirish bilan hosil qilinadi. Ba`zida ob`ekt tabiatan o`ziga bir xil bo`lgan yoki 
bir xil bo`lmagan ob`ekt bilan almashtiriladi (misol uchun plug korpusi 
kichraytirilgan holda laboratoriyada, daryo yoki to`g’on o`zining kichraytirilgan 
modelida laboratoriyada o`rganilishi mumkin). 
Modelni tanlash
- ilmiy tadqiqotlarning nazariy jihatdan qiyin masalalaridan 
biridir. Tushunarliki, model, ob`ektda qo`yilayotgan vazifaga adekvat (mos) 
bo`lishi kerak. Mos kelish bu holatda, qo`yilgan vazifa uchun ahamiyatli bo`lgan 
ob`ektni sifatlarini modelda hosil qilish ma`nosini beradi. Ammo, qanday qilib, 
oldindan ob`ektning qaysi bir sifatlari ahamiyatligini bilish mumkin? Ta`kidlash 
mumkinki, agar model avvaldan ma`lum bo`lsa va ob`ekt to`g’risidagi bilimlarni
aniqlasa ham, unda tadqiqot ahamiyatli, yangi natijalar bermaydi. 
Model hamma 
vaqt gipoteza va taxmindir.
Fan va texnikaning turli sohalarida ko`plab modellar 
taklif qilinadi. Ammo, ularning barchasini to`rt sinfga bo`lish mumkin: