Instituti

2.Eksperimentlarni belgilash va bosqichlari 
 
Har qanday eksperiment to`rt asosiy bosqichga bo`linishi mumkin: 
Birinchi bosqich
- 
eksperiment vazifalarini qo
`
yish
(uning maqsadini 
aniqlash), u qabul qilingan ishchi gipotezadan kelib chiqadi; 
Ikkinchi bosqich
- 
eksperimentni rejalashtirish
, ya`ni tajribalarni o`tkazish 
ketma-ketligini va ularning sonini aniqlash; 
Uchinchi bosqich
- 
eksperimentni tayyorlash va 
o`
tkazish
. Bu bosqichga sinov 
jihozlarini tanlash, ularni ishga tayyorlash (tekshirib ko’rish va kalibrovka qilish), 
tajribalarini o`tkazish, olingan oraliq natijalarni tekshirish; 
To`rtinchi bosqich
- 
ishlov berilgan eksperiment natijalarining tahlili va bu 
tahlil asosida qarorlarni qabul qilish
. 
Eksperimentning bosqichlari va tarkibiy qismlari 5.1-jadvalda keltirilgan.

---

90 
Vazifani qo`yish
- bu tadqiqot qilinayotgan ob`ekt yoki jarayonning mantiqiy 
modelini qurish bo`lib, u oldindan ishlab chiqilgan ishchi gipoteza asosidagi 
eksperiment maqsadini o`z ichiga oladi. 
Eksperimentning maqsadi
- eksperiment identifikatsiyalash yoki maqbullash 
(optimallashtirish) maqsadida olib boriladi. 
Identifikatsiyalash
- qandaydir taxminiy nazariy bo’lanishga, eksperiment 
natijasida olingan ma`lumotlarni mos kelishi haqidagi gipotezani tekshirishdir. 
Ya`ni, eksperiment, nazariy tadqiqotlar natijalarini hamda eksperiment davrida 
olingan funktsional yoki statistik bog’lanishlarni tekshirish va tasdiqlash maqsadida 
o`tkaziladi. Texnikaviy eksperimentlarning asosiy ko`pchiligi ushbu guruhga 
kiradi. 
Maqbullash (optimallashtirish)
- eng maqbul yechimni qidirish, ya`ni, 
eksperimental yo`l orqali tadqiqot qilinayotgan ko`rsatgich yoki maqsad 
funktsiyasini (maqbullash ko`rsatkichini) ekstremal qiymatlarini (maksimumi yoki 
minimumini) topishdir. 
Maqsad funktsiyasi va bog’liqmas o`zgaruvchilar
. Eksperimentda, tadqiqot 
qilinadigan o`zgaruvchi yoki bir necha o`zgaruvchilarni to`g’ri tanlash juda 
muhimdir. 
Bular maqsad funktsiyasi deyiladi, ya`ni u bog’liqmas o`zgarib 
turadigan 
o`zgaruvchilarni 
(faktorlarni) 
tadqiqot 
qilinayotgan 
bog’liq 
o`zgaruvchilar bilan bog’lovchi funktsiyadir: 
Y=F( x
1
, x
2
, ...., x
n
)
(5.1)