Instituti

 
Y
R
(x) = d
ox
 - d
1x
 (X -
X
) 
 
X
R
(y) = d
oy
 – d
1y
 (Y -
У
) 
 
Ikki tasodifiy kattalikni chiziqli bog’lanish darajasini baholash uchun 
korrelyatsion koeffitsient 
r
yx
 (KK)
deb atalgan sonli xarakteristikadan foydalaniladi. 
Har qanday 
X
va 
Y
ular uchun, nuqtalarning korrelyatsion maydondagi 
nuqtalar tarqalishi qancha kichik bo’lsa, ehtimol kattaliklar orasidagi aloqalar 
zichligi shuncha ko’p bo’ladi.
Eksperimentlar natijalarini tahlil qilishda birinchi navbatda funktsional 
bog’liqlik grafiklarini tuzish usulini qo`llanadi. Bu grafiklar tajriba natijalari 
keltirilgan jadvallar asosida yasaladi. Bunda argumentlar tartib bilan oshish yoki 
kamayish tarzida keltiriladi.
Grafiklarni yasash jarayonida juda katta chetlanishga ega bo`lgan qiymatlar 
olib tashlanadi va shu bilan eksperimental egri chiziqlar “silliqlantiriladi”. Chunki 
har qanday eksperimentning natijalari qiymatlari orasida boshqalaridan katta 
farqlanadiganlari bo`lishi mumkin. Odatda bu o`lchash xatoligi yoki o`lchash 
asbobining ishdan chiqishi natijasida paydo bo`ladi. Bu “brak” natijani aniqlab 
hisobdan chiqarishning oson usullaridan biri quyidagicha: agar natija qiymati 3
σ
dan 
katta bo`lsa, bu natija “brak” bo`ladi va u hisobga olinmaydi (bu yerda 
σ
- o`rta 
kvadratik cheklanish). Ya`ni bir necha o`lchash natijasidan biri 
a
k
“brak” 
hisoblanadi, agar quyidagi shart bajarilsa: 

3

−
a
a
k
bu yerda 
a
- barcha o`lchashlarning o`rtacha arifmetik qiymati, 
a
k 
qiymatidan 
tashqari. 
Masalan, avtomobilning bir xil sharoitdagi tezligini o`lchaganda quyidagi 
natijalar olingan: 7,08; 7,86; 7,42; 11,44; 6,64 
m/s
.
Bu yerda albatta 11,44 m/s ko`zga tashlanadi, chunki u boshqa qiymatlardan 
farqi katta. Qolgan to`rtta qiymatlar bilan o`rta arifmetik qiymat va o`rta kvadratik 
cheklanishlarni hisoblaymiz. O`rta arifmetik qiymat 
s
m
v
/
25
,
7
=
va o`rta kvadratik 
cheklanish 
σ
v
= 0,52 
m/s
. Unda 11,44-7,25=4,19 > 3∙0,52 = 1,56. Shuning uchun 
11,44 keyingi tahlilda hisobga olinmaydi.

---

104