Investitsiya loyihalari tahlili

Ijtim oiy loyihalar
Ijtim oiy ta ’m inot tizim ini qayta qurish, so g ’liqni saqlash, aholining 
kam ta ’m inlangan tabaqalarini ijtim oiy him oya qilish, tabiiy va ijtim oiy 
siljishlar oqibatlarini engib o ’tish - bulam ing barchasi o ’z hissasiga ega 
ijtim oiy loyihalardir: m aqsadlar faqat oraliq natijalarga erishish doirasida 
to ’g ’rilanishi kerak va k o ’zda tutiladi, ularni m iqdor va sifat jihatdan 
baholash ancha m urakkablashgan; loyihaning m uddati va davom iyligi 
taxm ininy om illarga b o g ’liq yoki faqat belgilanadi va oqibatda aniqlanishi 
zarur; loyiha harajatlari, odatda byudjet assignatsiyalariga b og’liq; 
resurslar talab b o ’yicha im koniyat doirasida ajratiladi. Ijtim oiy loyihalar 
yuqori aniqlikka ega.
Loyihaning am alga oshirilishi m a’lum ichki dinam ik va tashqi m uhit
26

---

qurshovida yuz berib, unga m a’lum ta ’sirini o ’tkazadi. SHu bilan birga, 
qurilish 
loyihalarida 
bino 
etilayotgan 
qurilm a 
konstruktsiyalariga 
tushadigan barcha turdagi statistik va dinam ik yuklam i aniqlay olish va 
hisoblay olish zarurligi kabi, kengroq k o ’lamdagi loyihada ham, loyihaga 
va uning m uhitiga ta ’sir qilishi m um kin b o ’lgan barcha jism oniy, 
iqtisodiy, ijtim oiy, m oliyaviy tashkiliy va h. om illam i aniqlash va hisobga 
olish m uhim , m a’lum sharotlarda bunday om illam ing har biri loyiha uchun 
xavfli b o ’lib chiqib, uning buzilishiga olib kelishi mumkin.
Loyiha atro f m uhit o ’rtasidagi m unosabatni m a’lum bir m ahsulot 
ishlab chiqaradigan korxona uchun m ahsulotni rivjlantirish loyihasi 
misolida k o ’rib chiqish mumkin. Oddiy, uzoq m uddat faoliyat tashkilot 
o ’zgarishlar va yaegilanish sharoitida talabning yuzaga chiqishiga asos 
bo ’lib xizm at qiladi. Bu esa, natijada loyihaning paydo b o ’lishiga olib 
keladi. Q achonki loyiha haqiqatdan boshlangan b o ’Isa, u mustaqil 
rivojlana 
boshlaydi. 
Loyihani 
am alga 
oshirish jarayonida 
uning 
ishtirokchilari o ’z vazifalarini bajarishga diqqat qaratadilar. Ular o ’z 
loyihalari olam ida yashashadi, fikrlashadi va harakat qilishadi. Korxonani 
uzoq m uddat doirasida tashkil qilishda, kichik nisbatan qisqa m uddatli 
«loyiha» tashkiloti paydo b o ’ldi.
Loyihani am alga oshirish davom ida korxonaning ishlab chiqarish, 
sotish, boshqaruvdagi oddiy hayoti davom etaveradi. X uddi shu holat 
loyihaning m uhitiga ham tegishli. Bu erda ham o ’zgarishlar yuz berib, ular 
korxona orqali loyihaga ta ’sir etadi. Loyihaning mavjud shart-sharoit va 
ulam i rivojidan ajralib b o ’lmaydi. Demak, oldindan loyihaning bevosita 
muhitini (y a’ni, korxonaning o ’zini) va a tro f muhitini (y a’ni, korxona 
atrofm i) hisobga olish kerak.
U larning o ’zgarishi, natijasida, loyiha m uvaffaqiyati uchun hal 
qiluvchi o ’rinni egallashi m umkin.
B undan tashkari ekologik loyihalar, institutsional loyihalar, xalqaro 
loyixalar kabi loyihalarning turlari mavjud. Iqtisodiyot boshqarm alarda va 
Respublikam izning iqtisodiyot vazirligida barcha turdagi loyihalar bilan 
ish olib boriladi.
27

---

Loyiha yuzaga kelgan vaqtdan toki u tugatilgunga qadar o ’tgan vaqt 
oralig’iga loyihaning hayot davri, loyiha bosib o ’tishi lozim b o ’lgan 
holatlarga esa fazalar, bosqichlar deyiladi. Loyihalar hayot davri (LHD) 
ning quyidagi boskichlari farqlanadi:
1. Investitsiya oldi bosqichi.
a) investitsiya im koniyatlarining tahlili;
b) dastlabki texnik-iqtisodiy asoslash; 
v) texnik-iqtisodiy asoslash;
g) investitsiya im koniyatlari to ’g ’risida doklad.
2. Investitsiya bosqichi.
a) m uzokaralar olib borish va shartnom alar tuzish;
b) loyihalashtirish;
v) qurish (qurilish ishlarini am alga oshirish); 
g) marketing; 
d) xodim larni o ’qitish.
3. Ekspluatatsiya bosqichi.
a) qabul qilish va ishga tushirish;
b) uskunalam i alm ashtirish (yangi lash); 
v) kengaytirish, innovatsiya.
M ehnat sig’im iga k o ’ra LX D ni quyidagicha ta sa w u r qilish mumkin: