Iqtisodiyot nazariyasi

Respublikada investitsiyalarning moliyalashtirish

manbalari bo'yicha tuzilishi (% hisobida)

Yillar Tuzilishi	1991	1992	1993	1994	1995	1998
Jami kapital qo'iilmalari	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
Shu jumladan budjet mablag'lari	44,5	26,6	32,1	25,3	22,9	24,2
O'z mablag'lari	38,7	52,9	46,2	47,1	47,0	49,2
Bank kreditlari	-	0,3	8,3	11,1	9,6	6,2
Chet el investlari
va kreditlari
Mablag'lari			0,1	6,6	14,0	20,3
Aholi mablag'lari	16,8	20,2	13,2	9,9	6,5

Investitsiyalarning manbalaridan biri aholi qatlamlari (ishchilar, o'qituvchilar, vrachlar va boshqa jamg'armasi hisoblanadi. Muammo shundan iboratki, jamg'arma xo'jalik yurituvchi bir guruh tomonidan amalga oshiriladi investitsiyalar esa shaxslar yoki xo'jalik yurituvchi subyektlarning butunlay boshqa guruhi tomonidan amalga oshiriladi mumkin. O'z-o'zidan aniqki, investitsiyalar manbai bo' iqtisodiyotda faoliyat qiluvchi sanoat, qishloq xo'jalik boshqa korxonalar foydasi ham hisoblanadi. Bu yer jamg'aruvchi va "investor" bir-biriga to'g'ri keladi.

O'zbekistonda kapital quyilmalarda nodavlat sektorii ulushi 1991 yildagi 24 %dan, 1998 yil 40,6% ga yetgan.

Investitsiyalarga sarflar darajasini ikkita asosiy omil anqlaydi:

1) Tadbirkorlar investitsiyalarga sarflardan olish ko'zda tutilgan, kutilayotgan sof foyda normasi va 2) foiz stavka)

I. Investitsiyalarga qilinadigan sarflarniig xarakatlantiruvchi foyda hisoblanadi. Tadbirkorlar ishlab chiqarish vositalarini qachonki ular foyda keltiradigan bo'lsa, sotib oladi.

Investitsiyalar darajasini belgilaydigan ikkinchi omil foizning real stavkasi hisoblanadi. Foiz stavkasi bu - I asosiy kapitalni sotib olish uchun zarur bo'lgan band qilib pul kapitaliga korxona to'lash zarur bo'lgan pul miqdor hisoblanadi. Agar kutilayotgan sof foyda normasi (10 %) I, iz stavkasi (7 %)dan ortiq bo'lsa investirsiyani amalga oshirish maqsadga muvofiq bo'ladi. Aksincha foiz stavkasi (aytaylik 12%) kutilayotgan sof foyda normasi (10%) ko'p ortiq bo'lsa, investitsiyalash samarasiz hisoblanadi.

Investitsiya darajasiga kutilayotgan sof foyda normasi va foiz stavkasidan tashqari boshqa quyidagi omillar ham ta'sir ko'rsatadi.

1.Mashina va uskunalarni xarid qilish, ishlatish va ularga xizmat ko'rsatish xarajatlari.

2.Tadbirkorlardan olinadigan soliq miqdori.

3. Texnologik o'zgarishlar.

Asosiy tayanch tushunchalar

Iste'mol jamiyat iqtisodiy ehtiyojlarini qondirish maqsadida ishlab chiqarish natijalaridan va ishlab chiqarish ishlari (ishchi kuchi)dan foydalanish jarayonini bildiradi. Shaxsiy iste'mol — iste'molchilik xarakteridagi ne'mat va xizmatlardan bevosita foydalanishni, ya'ni ularning individual tarzda iste'mol qilinishini bildiradi. Unumli iste'mol — ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarish vasiitalari va ishchi kuchidan foydalanishni anglatadi. Iste'molchilik sarflari aholi daromadlarining tiriklik ne'matlari va xizmatlar uchun ishlatiladigan qismi. Jamg'arma aholi, korxona (firma) va davlat joriy daromadlarining kelajakdaga ehtiyojlarini qondirish va foizli omad olish maqsadida to'planib borilishi. Iste'molga o'rtacha moyillik — shaxsiy daromadning iste'molga ketadigan ulushi.