Iqtisodiyot va biznes

4.1. Iste’molchi tanlovi va uning afzal koʻrishi 
Odatda cheklangan mablagʻlar va vaqtni qanday taqsimlash toʻgʻrisida har 
kuni son-sanoqsiz qarorlar qabul qilamiz. Biz ovqatlanish uchun palovmi yoki 
gamburger sotib olamizmi? Yangi mashina sotib olamizmi yoki eskisini 
tuzatganimiz ma’qulmi? Daromadimizni bugun sarflaganimiz ma’qulmi yoki 
kelajakka jamgʻargʻarishimiz?
Biz talab va istaklarimizni muvozanatlashtirib, hayotimizni belgilaydigan 
tanlovlarni qabul qilamiz. Ushbu individual tanlov natijalari avvalgi boblarda 
uchragan talab egri chiziqlari va narxlarning egiluvchanligi asosida yotadi. Ushbu 
rejada iste’molchilar tanlovi va oʻzini tutishining asosiy tamoyillari oʻrganib 
chiqilgan. 
Bozor talabining shakllarini shaxslar oʻzlarining eng afzal koʻrgan iste’mol 
tovarlari toʻplamini izlash jarayoni bilan qanday izohlash mumkinligini koʻrib 
chiqamiz. 
Iste’molchilarning xatti-harakatlarini tushuntirishda iqtisodiyot odamlar eng 
yuqori baho beradigan tovar va xizmatlarni tanlashi haqidagi gʻoyani ilgari suradi. 
Iste’molchilar turli xil iste’mol imkoniyatlarini tanlash usulini tavsiflash uchun bir 
asr oldin iqtisodchilar foydali dastur tushunchasini ishlab 
chiqdilar. 
1854 yilda nashr etilgan "Ijtimoiy almashinish 
qonunlari va jamoat savdosining keyingi qoidalari" kitobida 
Gossen 
marginal 
foydalilik 
nazariyasining 
asosiy 
tamoyillarini matematik jihatdan asoslab berdi. U Leon 
Valras, Uilyam Jevons va boshqa matematik maktab 
vakillarining nazariy va matematik konstruktsiyalarini 
taxmin qiladigan Gossenning ikkita qonunini ishlab chiqdi. 
Gossenning qonuni: "Inson har qanday lazzat uchun sarf qilingan pulning 
oxirgi atomini bir xil miqdordagi zavq keltiradigan qilib har xil lazzatlanishlar 
oʻrtasida ishlagan pulini taqsimlasa, u hayotdan maksimal darajada zavq oladi". 
U eng muhim iqtisodiy jarayonlarni maksimal foydali dastur gʻoyasi nuqtai 
nazaridan tushuntirdi. Ushbu qonunlar iqtisodiy munosabatlarga matematik nuqtai 
nazardan qaradi. Yozish tilining murakkabligi va koʻplab formulalar haddan tashqari 
koʻpligi tufayli uning kitobi oz sonli nusxada saqlanib qoldi. Gossen nazariyasi 
Avstriya maktabi bilan ba’zi umumiy metodologik tamoyillar bilan bogʻlangan. 
Gossen va Menger marjinal foyda va marjinal qiymat mavjudligidan kelib chiqdilar. 
Biroq, Gossen narxlar nazariyasini marginal foydalilik asosida, Menger esa marjinal 
qiymat asosida barpo etdi, bu ularning iqtisodiy nazariyaga yondashuvlarini tubdan 
ajratib turadi.