Irsiyat,muhit va bola rivoji

Janubiy Koreya hayoti mamlakatimiz teletomoshabinlariga ko'plab namoyish etilayotgan seriallar orqali tanishdir.
Bundan 15 yillar ilgari aksariyat ayollar hech joyda ishlamay, faqat farzand tarbiyasi bilan mashg'ul edilar. Ishlash deganda Koreyada uydan tong sahardan chiqib ketish va tungi 11-12 larda qaytishni inobatga oladigan bo'lsak, otalar, deyarli, farzandlarini ko'rishmasdi, natijada farzand tarbiyasi bilan birgalikda uy xo'jaligini yuritishga bog'liq barcha masalalar bekalar zimmasida edi. Bugun vaziyat o'zgargan. Ko'plab koreyalik ayollar ishlamoqda. Bolalar tarbiyasi bilan, asosan, bolalar bog'chalari va buvilar shug'ullanishayotir. Shunga qaramay, ona uyga kelishi bilan farzandining barcha muammolarini yakka o'zi hal etishga kirishadi. Otalar doimo ishda bo'lganligi sababli kamdan-kam holatda bolalar o'z otalari bilan sirdosh bo'lishadi. Lekin biror-bir masalada oxirgi nuqtani ota qo'yadi. Koreyslar oilasida bobo va buvilarning fikri juda qadrlanadi. Ular oldida bolani urishish mumkin emas. Chunki bu narsa katta yoshdagilarga nisbatan hurmatsizlikni bildiradi. Bobo va buvilar nevaralarining tarbiyasida faol qatnashishadi. An'anaviy bayramlarda ular o'gitlarini ayamay, oila tarixini so'zlab berishadi. Har bir koreyalik o'zining kelib chiqishi va ildizlarini bilishi shart. Yaponiyadagi kabi Koreyada ham 5 yoshgacha bolaga hamma narsa mumkin. Kichkintoyni urushishmaydi, uning har bir iltimosi qondiriladi. Onasi esa doimo uning yonida bo'ladi. Besh yoshdan so'ng bola tartib va intizomga o'rgatila boshlanadi. Qanchalik uning yoshi o'sib borsa, shunchalik unga nisbatan talablar kuchayadi. Oilada va maktabda bolaning har tomonlama kamol topishiga, bilimlarni o'zlashtirishiga alohida e'tibor qaratiladi.
Hindiston nafaqat aholisining soni, balki dinlarning xilma-xilligi va xudolarning ko'pligi bilan ham dunyoda etakchidir. Hind donishmandlari «O'zga bilan muloqotga kirishganingda yuragingga quloq tut», deb bejiz aytishmagan. Aynan hind ota-onalar farzandlariga go'dakligidanoq atrof-muhitni bilishda qalbi va hissiyotlari amriga bo'ysungan holda faoliyat yuritishni o'rgatishadi: birorta inson, hayvon va qushni xafa qilmaslik, tabiatni asrash, barchaga nisbatan mehribon bo'lish shular jumlasidandir. Hindlar – donishmand ota-onalardir. Ularning aksariyati 20 yoshga to'lmasdanoq farzand ko'rishsa-da, bolalariga hech qachon baqirishmaydi va shu orqali ularni ham o'z hissiyotlarini nazorat qilishga o'rgatishadi. Maktabda o'g'il va qizlarni darsni yodlashga emas, balki fikr bildirish, mushohada qilish va o'ylashga o'rgatishadi. Boshlang'ich sinflardanoq o'quvchilar «O'limga munosabat», «Intizomli bo'lish zarurati» kabi mavzularda o'z fikrlarini bildirishlari lozim. Standart darslardan tashqari hind maktablarida xotirani kuchaytirish va jilmayish darslari ham mavjud. Yilda ikki marta maktab ma'muriyati o'tgan oyga nisbatan o'z natijalarini yaxshilagan o'quvchilarni rag'batlantiradi.
Afrika mamlakatlarida bolalar go'dakligidanoq o'z holiga tashlab qo'yilganligi uchun aksariyat holatlarda u o'ziga emak topish, himoyalanish, yuvinishni mustaqil o'rganadi. Afrikalik onalar bola tarbiyasida biror-bir qoidaga rioya qilishmaydi. Bola yoki o'z holiga tashlab qo'yiladi, yoki tunu kun onasi bilan birga bo'ladi. Onalar farzandlarini lattaga o'ralgan holda kechgacha orqalarida ko'tarib yurishadi. Agarda bola tunda ham ovqat so'rasa, u sog'lom hisoblanadi. Keniyada hattoki tunda bolani bir necha marotaba uyg'otishadi. Uzoq uxlash yaxshilik keltirmaydi, deb hisoblanadi. Kongo, Uganda singari mamlakatlarda ikki yoshli bolaning idish yuvayotgani, uch yoshida esa mustaqil ravishda egulik xarid qilayotganini ko'rish mumkin. BOLA TARBIYASI BORASIDAGI QIZIQARLI FAKTLAR
*Avstriyada bola uchun boshqa mamlakatlarga nisbatan eng ko'p o'yinchoq sotib olinadi.
*Angliyada agarda bola shamollasa, uning tana harorati oshib yo'talsa, u kasal hisoblanmaydi va maktabdagi darslarni qoldirishga ruxsat berilmaydi.
*Belgiyada kichkintoylar uch yoshdan boshlab maktabga borishadi.
*Evropada eng tarbiyasiz bolalar italiyaliklar hisoblanadi. Ular jamoat joylarida o'zlarini tutishni bilishmaydi.
*Gonkongda bola uchun enaga yo’llanilmaydi. Bolalar chaqaloqligidanoq bog'chaga beriladi.
*Braziliyada bola uchun eng oliy jazo – uni futbol o'ynashdan mahrum qilishdir.
*Kubada hattoki 7-8 yoshdagi bolalar ham darsdan so'ng ishlashga majburdir.
*Germaniyada 90 foiz oilalarda 8 yoshgacha bolaga televizor ko'rish ta'qiqlanadi, 8 yoshga kirganida esa unga faqatgina bolalar uchun mo'ljallangan ko'rsatuvlarni tomosha qilishga ruxsat beriladi.

XULOSA
Inson hayot ekan, butun umri davomida o’sib, rivojlanib, o’zgarib boradi. Bolalik, o’smirlik va o’spirinlik yillarida shaxsning kamol topishi yaqqol ko’zga tashlanadi.
Rivojlanish deganda biz shaxsning hamjismoniy, ham aqliy va ma’naviy kamol topish jarayonini tushunamiz. Pedagogika va psixologiya fani rivojlanishni biologik va sotsial xususiyatlari o’zaro chambarchas bog’liq bo’lgan bir butun narsa deb hisoblaydi. Odam bolasining shaxs sifatida rivojlanishi har tamonlama kamol topishining samarali bo’lishiga erishish maqsadida pedagogika fani rivojlanishining qonuniyatlarini unga ta’sir etuvchi omillarni shuningdek, shaxs kamolotida ta’lim va tarbiya hamda faoliyatining ta’siri va ahamiyatini aniqlaydi va tahlil qiladi. Ma’lumki, odam shaxs sifatida dunyoga kelmaydi, balki uning shakllanishi avvalo hayot sharoitlariga bog’liqdir. Shaxs hayot davomida murakkab rivojlanish jarayonini boshdan kechiradi, natijada shaxsga aylanadi. Shu sababli shaxsni ma’lum ijtimoiy tuzumning mahsuli deb tushunishimiz lozim.
Har bir jamiyatda shaxsning shakllanishi, kamol topishi muhim muammolardan hisoblanadi. Shu sababli shaxsning shakllanishi masalalariga to’g’ri yondashish uchun shaxsning tabiatini, tuzilishini, uning xulq-atvorini va unga ta’sir sabab va vositalarini bilish zarur.
Shaxsning rivojlanishi jarayoni bir qancha omillar ta’sirida sodir bo’ladi. Bular irsiyat, ya’ni biologik omil hamda muhit, ta’lim va tarbiya, shaxs faolligi (ijtimoiy omil) shaxsni shakllantirishning asosiy omillari deb tushuniladi.
Prezidentimiz “Sog’lom avlod yili”ni e’lon qilar ekan: ”Sog’lom avlod deganda, shaxsan men, eng avvalo sog’lom naslni, nafaqatjismonan baquvvat shu bilan birga ruhi, fikri sog’lom, iymon-e’tiqodi butun bilimi, ma’naviyati yuksak mard va jasur, vatanparvar avlodni tushunaman”, deb ta’kidlaydi.

Sog’lom avlod tarbiyasi oson ish emas, u har bir inson, har bir oila, butun jamiyatdan jiddiy e’tibor va uzluksiz mehnat talab qiladi. Prezidentimiz fikrlarini davom ettirar ekanlar: ”...hech shubha yo’q, sog’lom avlod orzusi ajdodlarmizdan bizga o’tib kelayotgan, qon-qonimizga singib ketgan muqaddas intilishdir. Agar ota-bobolarimizning turmush tarziga, tafakkuriga nazar solsak, ular nasl-nasab, etti pushtining tozaligiga, avlodning sog’ligiga juda katta e’tibor berganini ko’ramiz. Sog’lom bolaning tug’ilishi, eng avvalo, onaning sog’ligiga bog’liq“, deb ta’kidlaydi yurtboshimiz. Xudo taolo yaratgan tabiatning buyuk mo’’jizasi bo’lmish ayol dilbandini to’qqiz oy o’z bag’rida, yurak ostida avaylab dunyoga keltiradi. Uni voyaga etkazish uchun o’zini ayamasdan, butun hayotini baxshida etadi. Ana shu jarayonda ayol neki yaxshilik yoki yomonlik ko’rsa, ona vujudi orqali homilaga o’tadi. Sog’lig’i nochor, xo’rlangan, iztirob chekkan onadan sog’lom farzand tug’ilmaydi. Sog’lom bolaning dunyoga kelishida otaning hamqoni toza, tani va ruhi sog’lom bo’lishiga bog’liq. Bir so’z bilan aytganda, sog’lom farzand faqat sog’lom oilada tug’iladi. Oilaning sog’lomligini, undagi muhit, ota-onaning totuvligi, bir-birini tushunishi, qo’llab-quvvatlashi o’zaro izzat-hurmati belgilaydi. Prezidentimiz ta’kidlaganidek, shaxs ijtimoiy hayotning mahsuli ekan, u albatta bolani o’rab olgan muhit ta’sirida rivojlanadi. Shaxsning hayoti faoliyati davomida muhit unga yo ijobiy, yo salbiy ta’sir ko’rsatishi, rivojlanish imkoniyatlarini ro’yobga chiqarishi yoki yo’q qilishi mumkin.