Ish topshirig`i

og`irlik kuchi deyiladi.
Jismlarning Yerga tushishi, mayatniklarni tebranishi, planetalar va suniy yo`ldoshlarning harakat qonuniyatlari va boshqa misollar jismlar o`rtasida tortishish kuchlari mavjudligidan dalolat beradi.
Astronom Tixo Brageni kuzatuv natijalaridan foydalanib, Iogann Kepler empirik ravishda planetalarning harakat qonunlarini topdi. Bu qounlar quyidagicha ta`riflanadi:
1) barcha planetalar berk tryektoriya, ya`ni ellips bo`yicha harakatlanadi, uning fokuslaridan birida quyosh joylashgan.
2) quyoshdan planetaga o`tkazilgan radius-vektor bir xil vaqt oralig`larida bir xil yuzalarni o`tadi.
3) planetalarning quyosh atrofida aylanish davrlarining kvadratlari nisbati, orbita ellipislari katta yarim o`qlarining kublari nisbati kabi bo`ladi:

Bunda, T va T – aylanish davrlari; R va R planetalarning aylana orbitalarining radiuslari yoki ellipslarining katta yarim o`qlari.
Yer sharoitida jismlarning tushushini va osmon jismlarining harakatini o`rganib, Nyuton, og`irlik kuchi faqat yer sirti yaqinida turgan jismgagina ta`sir etmasdan, balki jismlar qayerda turgan bo`lsa ham ta`sir etadi. Barcha jismlar o`zaro bir-biriga tortiladi. Jismlar orasidagi o`zaro tortishish kuchlari butun olam tortishish kuchlari deb ataladi. Jismlarning yerga tushushi, Oyning yer atrofida berk orbita bo`ylab xarakatlanishi, sayyoralrning quyosh atrofida harakatlanishi va shunga o`xshash boshqa harakatlar butun olam tortishish kuchlari ta`sirida bo`ladi.
Nyuton o`zining va o`zgacha bo`lgan olimlarning kuzatishlariga asoslanib sayyoraning Quyosh bilan tortishish kuchi Quyosh va sayyoraning massalari ko`paytmasiga to`g`ri proparsional,ular orasidagi masofaning kvadratiga teskari proparsional bo`lishini aniqladi. Yer va Yerdagi ixtiyoriy jismning tortishish kuchini xisoblab, Nyuton jismning og`irlik kuchi ham Yer va shu jismning massalari ko`paytmasiga to`g`ri proparsional va ularning orasidagi masofaning kvadratiga teskari proparsional ekanligini aniqlanadi. Bundan jismlarning Yerga tortishish kuchi tortishish namoyon bo`lishining xususiy holi, degan xulosa kelib chiqadi.
Xuloslalar natijasida Nyuton 1697-yili qonunni yaratdi: barcha moddiy nuqtalar ularning massalari ko`paytmasiga to`g`ri proporsional va ular orasidagi masofaning kvadratiga teskari proparsional kuch bilan bir-biriga tortiladi.
Bu qonun butun olam tortishish qonuni deb ataladi.
Moddiy nuqtalarning massalarini m<sub>1</sub> va m<sub>2</sub> bilan, ular orasidagi masofani r bilan belgilab, butun olam tortishish qonuni quyidagi fo`rmula orqali ifodalash mumkin:
(1)
Bunda F- butun olam tortishish kuchi, G – tabiatdagi barcha jismlar uchun bir xil bo`lgan proparsionallik koeffitsienti bo`lib, bu koeffitsient tortishish doimiysi yoki gravitatsion doimiy deb ataladi.
Gravitatsion doimiyning fizik ma`nosini aniqlaylik. Agar, m<sub>1</sub>=m<sub>2</sub>= 1 kg bo`lsa, u holda (1) fo`muladan F=G ni hosil qilamiz. Demak, gravitatsion doimiy son qiymati jihatidan bir-biridan birlik masfada turgan