Ishlab chiqarish korxonalari mahsulotning sifati va uning raqobatbardoshligi Reja

Korxonalarda mahsulot raqobatbardoshligini boshqarishning o’ziga xos xususiyatlari
Raqobat, raqobatbardoshlik va raqobatda ustunlik borasidagi turli nazariy konsepsiyalar va amaliy yondashuvlar mavjud. Mazkur tushunchalarga xorijiy va mahalliy olimlar tomonidan berilgan ta’riflar qiyosiy tahlil etilib, quyidagicha ta’rif berish mumkin: “Raqobat – bu, subyektning o’zi uchun maqbul sharoitga intilishida tovar yoki xizmatlarning narxi va sifati muvofiqligiga erishish yo’li bilan iste’molchilarning ishonchini qozonishi, ko’zlangan pul manlag’lariga ega bo’lishi uchun bozor subyektlari o’rtasida yuzga keladigan bahs, musobaqa kurashidir”. Raqobatbardoshlik – bu, o’ziga o’xshash raqobatchilar bilan olib boriladigan bahs, musobaqa kurashida tenglikni saqlab turish, ba’zi holatlarda ustunlikka erishish qobiliyatidir. Raqobatdagi ustunlik – bu, bozor subyektining raqobatchilar bilan bo’ladigan narx, sifat hamda ularningmuvofiqligi bo’yicha tafovutning, naflilikning xaridor va iste’molchilar uchun farqli ko’rinishidir. Raqobat va raqobatbardoshlik o’rtasida aloqadorlik mavjud bo’lib , biri ikkinchisidan kelib chiqadi. Raqobat korxona (firma) larni raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarishga va xizmatlar ko’rsatishga undaydi.Raqobatbardoshlik nisbiy o’lchov bo’lib, xususiyati, shundan iboratki, uni raqobat predmeti (mahsulot raqobatbardoshligi)ga nisbatan ham qo’llash mumkin. Raqobatdoshlik deganda, odatda, tovar ishlab chiqaruvchilarning minimal rentabellikni ta’minlaydigan narxda tashqi bozorda sotish uchun ishlab chiqarishga bo’lgan qobiliyati tushuniladi. Raqobatbardosh tovarlar bozori cheklanib qolmaydi, makroqitisodiy mazmunga ega bo’ladi. Mahsulotning raqobatbardoshligi deganda, iste’molchining aniq ehtiyojlarini qondirish va uni xarid qilish hamda keyinchalik undan foydalanish uchun sarflanadigan harajatlar darajalari bo’yicha uni, ya’ni mahsulot boshqa shunday tovarlardan ajralib turadigan tavsiflar yig’indisi tushuniladi. Mahsulot raqobatbardoshligi – biror bir firma tomonidan ishlab chiqarilgan, raqobatchi firmalarning xuddi shunday tovarlariga qaraganda yaxshiroq iste’mol xususiyatlari va texnik-iqtisodiy parametrlariga ega bo’lgan tovarlarning iste’molchilar tomonidan ajratib olinish “qobiliyati”dir. Raqobatbardoshlik aynan bozorda kuzatiladi va tovarlarning iste’molchi ehtiyojlariga muvofiq kelishi solishtirib va tekshirib ko’riladi. Ana shunda tovarning raqobatbardoshligi real xaridni amalga oshirayotgan xaridor uchun jozibadorlik darjasini ko’rsatadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida kuchli raqobat bozorda tanlanganini olish mumkin bo’lgan turli tovarlar, ular nomenklaturasining tez yangilanishi firma oldidagi muntazam ishlab chiqariladigan mahsulotni xaridor qanday qarshi oladi, tovar muvaffaqiyatli yoki muvaffaqiyatsizligining sababi nimada, degan savollar qo’yadi. Bunday muammolarni tahlil qilish zaruriyatiga yangi buyumlarni ishlab chiqish narxi, ularni yaratish bilan bog’liq tavakkalchilikning oshishi sabab bo’ladi. Bularning hammasi korxonani ishlab chiqarilayotgan tovarlar raqobatbardoshligini diqqat bilan o’rganishga majbur qiladi. Bizga amaliyotdan ma’lumki, raqobat o’zaro musobaqa shakli bo’lgan va bo’lib qoladi. Boshqacha aytganda, zamonaviy bozorda raqobat “g’alaba emas, muhimi qatnashish” , degan musobaqa emasdir. Ma’lumki “raqobatbardoshlik” tushunchasi “raqobat” tushunchasining bir qismidir. Agar korxona bozorda muvaffaqiyatsiz raqobat qilayotgan bo’lsa, uning mahsuloti raqobatbardosh emas. Raqobatbardoshlik – mazkur bozorda mavjud eng yaxshi o’xshash obyektlariga nisbatan aniq ehtiyojni qondirish darajasini tavsiflovchi obyekt xususiyatidir. Shu bilan birga raqobatbardoshlik – aniq bozor sharoitlarida boshqalar bilan musobaqada chidash imkoniyati hisoblanadi. Raqobatbardoshlik marketing tadqiqotlari natijalari bo’yicha aniqlanadi. U tovarning ham aniq ijtimoiy ehtiyojga moslik darajasi, ham uni qondirishga sarflangan harajatlar bo’yicha uning raqib tovaridan farqini ifodalovchi tavsifidir. O’zbekiston amaliyotida tovarlarga nisbatan “mahsulot raqobatbardoshligi” tushunchasi bilan amalda bir xil ma’noga ega “mahsulot sifati” tushunchasi ko’proq qo’llanadi, chunki mahsulot sifati deb kamroq harajat qilib, xaridorni maqbul xolda qondirish xususiyati tushuniladi. Mahsulotning raqobatdoshligi uning sifati va narxiga ko’ra shu turdagi boshqa ishlab chiqaruvchilarning mahsulotidan ustunligi bilan belgilanadi. Firmalarning raqobatdoshligi esa turdosh, raqobatlashuvchi korxonalarga nisbatan bir xil yoki o’rnini bosuvchi mahsulotlarni iste’mol xarakteristikalari bo’yicha sifatli va pastroq narxlarda ishlab chiqarish hamda yetkazib berish imkoniyati bilan bog’liq. Tovar raqobatbardoshligining asosiy tashkil etuvchisi uning iste’mol xususiyatlari va narxidir. Lekin tovarning bozor istiqbollari faqat sifat va ishlab chiqarish xarajatlariga bog’liq emas. Tovarning muvaffaqiyatli yoki muvaffaqiyatsizligi sabablari ta’minlovchining reklama faoliyati, nufuzi, texnikaviy xizmatning taklif etilayotgan darajasi kabi boshqa notovar omillar bo’lishi mumkin. Lekin raqobatbardoshligini ta’minlash bo’yicha korxona faoliyatining ishlab chiqarishga oid bo’lmagan jihatlari qanchalik muhim bo’lmasin, asos – sifat, narx va texnikaviy xizmatdir. Tovar raqobatbardoshligini oshirish uchun raqobatbardoshlikni miqdoriy o’lchash imkonini ta’minlash kerak, bu esa uning darajasini oshirish imkonini beradi, iqtisodiy ko’rsatkichlar tizimi shaklida shunday miqdoriy ma’lumotni yig’ish mahsulot raqobatbardoshligini yaxshilash jarayonining muhim bosqichidir. Miqdoriy ko’rsatkichlar tahlili joriy davrda raqobatbardoshlik darajasi, uni oshirish zarurati darajasi, bu maqsadga erishish potensial usullari haqida fikr yuritish imkonini beradi. Undan tashqari, aytib o’tilgan ko’rsatkichlardan foydalanib, boshlang’ich davrda ko’rilgan chora-tadbirlar samarasiga baho berish mumkin. Tahlil qilinayotgan tovar raqobatbardoshligini o’lchash uchun mazkur va raqib tovarlar xizmatining me’yoriy muddatda foydali samarasini tavsiflovchi sifat ma’lumotini hamda obyektlar hayotiy sikllari davomidagi jami sarflarni bilish zarur.