Ishlab chiqarish omillari samaradorligi

---

6.3 Ishlab chiqarish omillari samaradorligi 
 
Daromad va foyda mehnat, kapital va yer omillarining samaradorligini ko’rsatadi, ammo qanchalik darajada 
samaradorliligini ko’rsatmaydi. 
Bu bo’lim quyidagi savollarga javob beradi: 
- 
Kapital qaytimi darajasi qanchalik yuqori? 
- 
Mehnat qaytimi darajasi qanchalik yuqori? 
- 
Foydalanilgan yer qaytimi qanchalik yuqori?
Ishlab chiqarish omillari samaradorligini aniq bilish va muqobillarlar, xarajatlar va daromadlarni o'rtasida 
solishtira olish bitta omilda jamlanadi, omillar uchun ko’zda tutilgan xarajatlar hisobga olinmaydi. 
Shuning uchun doim tekshirilayotgan omil birligida ishlab chiqarish quvvati samarasi va xarajatlari 
o'rtasidagi farq qiziqtiradi, bunda doim tekshirilayotgan omil uchun xarajatlar asossiz qoladi: 
- 
DM har 100 DM o'rtacha. Foydalangan kapital ( = %) 
- 
DM har Ishchi kuchi soati (IKs) 
- 
DM har gektar foydali yaroqli yer
Omil qaytimini hisoblash printsiplari
- 
foydalanishga ish, kapital va yer (shaxsiy va ijara) omillarining umumiy
miqdori
- 
shaxsiy omil (oilaviy ish, shaxsiy kapital, shaxsiy yer) lar uchun 
olib boriladi. 
Shuning uchun, birinchi holatda begona omillar xarajati hamda alternative xarajatlar hisobga olinmaydi va 
umumiy foydalanilgan omillar bo’yicha bo’linadi. 
Ikkinchi holatda faqat shaxsiy omillardan foydalanish xarajatlari e'tiborga olinmay
qoladi va bu foydalaniladigan shaxsiy omillar miqdori orqali bo'linadi. 

---

Omil qaytimini hisoblash quyidagicha bo’ladi: 
Yalpi ishlab chiqarish (mahsulot miqdori X narx, to’g’ridan to’g’ri to’lovlar) 
-Barcha xarajatlar holati omil xarajatlaridan tashqari”) 
=Omil qaytimi gektariga 
/Ishlab chiqarish omillari birligi bo’yicha omil qaytimi 
*) chetdan olingan + shaxsiy omillar yoki faqat shaxsiy 
Izohlash 
Omil qaytimi asosida Ishlab chiqarish omillari samaradorligini analiz qila olish uchun omil qaytimi 
omil xarajatlari bilan taqqoslanishi kerak.
Agar omil qaytimi xarajatdan yuqori bo’lsa ishlab chiqarish omili 
foydali( yoki hech bulmaganda ular bilan teng) 
Hisob-kitobda, ishlab chiqarish fakorlari samaradorligi doim omil xarajatlariga nisbatan kamroq, bu 
bilan 
omillardan foydalanish uzoq muddat uchun rentabel deb bo’lmaydi.
Shaxsiy omillarda es alternativ foydalanish uzoq muddatda iqtisodiy jihatdan yaxshiroq. 
Omil 
Birlik
qaytim
xarajat
Kapital: 
Umumiy kapital 
% 
2,5 
< 
5,6%
Shaxsiy kapital 
% 
0,8 
< 
5,0%
Ish: 
Umumiy ish
€/g 
7,37 
< 
10,15
Shaxsiy oilaviy-IK 
€/g 
7,00 
< 
10,00
Yer:
Umumiy yer 
maydoni 
€/g 
201,69 
< 
235,00
Shaxsiy yer maydoni €/g 
169,48 
< 
225,00
Umumiy kapital, umumiy ish va umumiy yer maydoni uchun k’ozda tutilgan xarajat normasi begona 
omillar xarajatlari va shaxsiy omillardan alternatoiv xarajatlari o'rtacha qiymatdan 
olinadi. 
Ishlab chiqarish Omillar uchun uzoq va qisqa muddatli
samaradorlik 
Hisoblash umumiy xarajatlar bo’yicha olib borilar ekan(o’zgaruvchan va o’zgarmas) barcha natijalar 
foydalanilgan omillarning uzoq muddatli samaradorligi deb qabul qilinad.Korxona foydasini 2-
shaklda qadamma qadam hisoblashga (faqatgina o’zagruvchan xarajatni mashina va binolar sigʻimi 
bilan hisobga olish) qiyosiy ravishda Ishlab chiqarish omillari samaradorligini qisqa muddatda ham 
hisoblash mumkin. 
Shu tariqa aniqlangan ko'rsatkichlar qishloq xo'jaligiga oid korxonalar dasturli rejalashtirish
doirasida mavjud ishlab chiqarish quvvati bilan ishlab chiqarish jarayonining muhim iqtisodiy
afzalliklari uchun xuddi masshtab sifatida to'g'ri keladi.
Qisqa muddatli omillar qoplanishini aniqlash 5-shakl hisob-kitobida barcha iqtisodiy ko'rsat- 
kichlarning umumiy izohlari bilan birga ko'rsatiladi. 

---

Kapital omili uchun , bunda yana shuni eslatib utish joizki, qisqa muddatli foiz to'lovini aniq- 
lashda faqat aylanma vositalar uchun kapital bo'lgan talab "Omildan foydalanish miqdori"
sifatida hisob qilinadi ( boshqa tomondan uzoq muddatli foiz to'lovi uchun umumiy kapitalga
bo'lgan talabda). Ish omilida qisqa muddatli ish qoplanish to'lovini aniqlash chog'ida faqat 
ishlab chiqarish uchun ish vaqtiga bo'lgan talab " Omildan foydalanish miqdori" sifatida
(umumiy ishlarsiz) hisob qilinadi.