Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti iqtisodiyot nazariyasi

nisbatiga teng: 
 
ATS = TS / Q; 
bu yerda: 
ATC – o‘rtacha umumiy xarajatlar; 
TS – umumiy xarajatlar; Q – ishlab chiqarilgan mahsulot 
miqdori. 
O‘rtacha doimiy xarajatlar doimiy xarajatlarning ishlab 
chiqarilgan mahsulot miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi: 
AFC = TFC / Q; 
bu yerda: AFC – o‘rtacha doimiy xarajatlar; 
TFC – doimiy xarajatlar. 

---

29 
 O‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlar o‘zgaruvchan xarajatlarni 
ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi: 
AVC = TVC / Q
; 
bu yerda: AVC – o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlar; 
TVC – o‘zgaruvchan xarajatlar summasi. 
Shuningdek, o‘rtacha umumiy xarajatlarni o‘rtacha doimiy va 
o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlarning yig‘indisi sifatida ham 
ifodalash mumkin:
ATC = AFC + AVC. 
O‘rtacha umumiy, doimiy va o‘zgaruvchan xarajatlar egri 
chiziqlarining ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi (14-rasm): 
 
14–rasm. 
O‘rtacha xarajatlarning egri chiziqlari 
Belgilangan resurslar doirasida ishlab chiqarish imkoni cheklangan 
sababli eng yuqori darajada foyda beradigan tovar ishlab chiqarishning 
zarur miqdorini aniqlash zarur. Bunda iqtisodiy tahlil vositasi bo‘lib 
me’yoriy xarajatlar tushunchasi xizmat qiladi. 
Me’yoriy xarajatlar (MS 
– marginal costs) - qo‘shimcha mahsulot birligini ishlab chiqarish 
uchun zarur bo‘lgan qo‘shimcha xarajatlar: 
MS = ∆TS / ∆Q; 
bu yerda: 
MS – me’yoriy xarajat; 
∆TS – umumiy xarajatlarning o‘zgarishi; 
∆Q - mahsulot miqdorining o‘zgarishi. 
Me’yoriy xarajatlar egri chizig‘ining grafigi quyidagicha (15-rasm): 

---

30 
15-rasm. 
Me’yoriy xarajatlar egri chizig‘ining grafigi 
Grafikda ko‘rinib turibdiki, me’yoriy xarajatlar egri chizig‘I ATC va 
AVC egri chiziqlarning eng quyi nuqtalaridan kesib o‘tadi, ya’ni 
MSboradi, aksincha, MS>AVC (ATC) holatda o‘rtacha xarajatlar 
ko‘rsatkichlari o‘sib boradi.