Ismanov I. N., Davlyatova g. M., Buzrukxonov s. M



Yüklə 3,09 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə39/230
tarix07.01.2024
ölçüsü3,09 Mb.
#206303
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   230
BIZNESNI REJALASHTIRISH darslik

Unitar korxona- o
’ziga biriktirib qo’yilgan mol-mulkka nisbatan mulkdor 
tomonidan mulk huquqi berilmagan tijoratchi tashkilot unitar korxona hisoblanadi. 
Unitar korxonaning mol-mulki bo’linmasdir va u qo’shilgan hissalar (ulushlar, 
paylar) bo’yicha, shu jumladan korxona xodimlari o’rtasida ham, taqsimlanishi 
mumkin emas. 


75 
Unitar korxona o’z majburiyatlari bo’yicha o’ziga qarashli butun mol-mulk 
bilan javob beradi. Unitar korxona o’z mol-mulki egasining majburiyatlari 
bo’yicha javobgar bo’lmaydi. Unitar korxona mol-mulkining egasi korxona 
majburiyatlari bo’yicha javob bermaydi. 
Har bir ishlab chiqarish korxonasi yagona ishlab chiqarish texnik organizm 
hisoblanadi, ya’ni korxonaning ishlab chiqariladigan mahsulot maqsadining hamda 
uni ishlab chiqarish jarayonlarining umumiyligi bilan belgilanadi. 
Korxonalar texnologik jihatdan bir turdagi sex yoki uchastkalardan 
(yigiruvchi fabrikalaridan yigiruv sexi) yoki texnologik jihatdan turli xildagi sex 
yoki uchastkalardan tashkil topishi mumkin (to’qimachilik korxonalarining 
yigiruv, to’quv va pardozlash sexlari). 
Korxonalarning yagona organizmga birlashtiruvchi muhim belgilardan biri 
yordamchi va xizmat ko’rsatuvchi bo’limlarning barcha asosiy bo’linmalar uchun 
umumiyligi, joylashgan maydonning yagonaligi hisoblanadi. 
Ishlab chiqarish korxonasi ishlab chiqarish texnikaviy va tashkiliy-iqtisodiy 
birlik bilan xarakterlanadi: 
Korxonani xarakterlovchi asosiy belgilardan biri uni tashkil etuvchi tarkibiy 
qismlarining ishlab chiqarish texnikaviy birligidir. Korxonalarning ishlab chiqarish 
texnikaviy birligi uning barcha tarkibiy qismlarining bir- biri bilan ishlab hiqarish 
jarayonining ma’lum ketma-ketlikda bajarilishiga qarab bo’linganligi va bir-birini 
o’zaro ta’minlashini ifodalaydi. Har bir korxona bir qator tarkibiy qismlardan (sex, 
uchastkalar) dan iboratdir. Ularning har biri xom ashyoni tayyor mahsulotga 
aylantirish jarayonining ma’lum funksiyalarini bajaradi va ular bir- biri bilan 
texnologik jarayonning bajarilish tartibiga va bir-birini ta’minlash usullariga 
bog’liq bo’lib, ularning maqsadi ishlab chiqarish dasturini bajarishga qaratilgan. 
Tashkiliy-iqtisodiy birlik yagona boshqaruv organining, yagona ishlab
chiqarish jamoasining mavjudligi, ma’muriy jixatdan ajratilganlik, ishlab chiqarish 
rejasining uning bajarilishini ta’minlovchi material, texnik, moliyaviy resurslar 
bilan o’zaro bog’liqligi bilan xarakterlanadi. 


76 
Har bir korxona tashqi muhit ya’ni iqtisodiyotning boshqa tizimlari bilan 
muntazam aloqadorlikda faoliyat yuritadi. 
Ishlab chiqarishni tashkil etishning samarali shakllarini joriy etish uchun 
korxonalar shartnomalar asosida konsortsium, kontsern, tarmoqlararo davlat 
birlashmalari, assotsiatsiya va boshqa yirik tashkiliy tuzilmalar tuzishlari mumkin. 
Konsorsium – korxona va tashkilotlarning yagona yirik ho’jalik ob’ektini 
tashkil etish va moliyalashtirish maqsadini ko’zlab resurslarni birlashtirish yoki 
ishlab chiqarish – ta’minot kooperatsiyasi borasida kelishuv asosida vaqtinchalik 
birlashuvidir. Konsorsiumlar faoliyati bevosita banklar ishtrokini ko’zda tutadi. 
Jahon 
amaliyotida 
“konsorsium” 
bir 
nechta 
banklar 
yoki 
sanoat 
monopoliyalarining yirik ko’lamdagi tijorat operatsiyalarini amalga oshirish uchun 
vaqtinchalik kelishuvini ifodalaydi. Konsorsium yuridik shaxs hisoblanmaydi. Uni 
boshqarish to’liq iqtisodiy va yuridik mustaqillikni saqlab qolgan ishtrokchilarning 
o’zaro kelishuviga ko’ra amalga oshiriladi. Umumiy maqsadga erishish uchun ular 
umumiy rahbarga bo’ysunadilar va konsortsium majburiyatlari bo’yicha o’z 
ulushlari doirasida javobgar bo’ladilar. Maqsadga erishilgandan so’ng konsortsium 
o’z faoliyatini to’xtatadi. Bir korxona bir vaqtda bir nechta turli konsortsium 
ishtrokchisi bo’lishi mumkin. 
Assosiasiya – korxonalarning tarmoq, xududiy yoki boshqa belgilar bo’yicha 
ixtiyoriy birlashuvi. Konsorsiumdan farqli ravishda assotsiatsiya doimiy xarakterga 
ega. Korxonalar bir vaqtda bir nechta assotsiatsiyaga birlashishi mumkin. 
Assotsiatsiyalar yuridik shaxs huquqi bilan yoki yuridik shaxs huquqisiz tashkil 
etilishi mumkin. Ular alohida ishlab chiqarish xo’jalik funktsiyalarini 
markazlashgan tarzda bajarishni o’z zimmasiga oladi (ta’minot – sotuv 
xarakteridagi maqsadlarni ko’zlab). 
Har qanday turdagi korxonalar faoliyatini tashkil etish ular faoliyatini 
yo’naltirish harakatlarini belgilab beruvchi rejalarni ishlab chiqish zaruriyatini 
keltirib chiqaradi. Rejalarda yaqin va uzoq muddatdagi maqsadlar va ularga 
erishish yo‘nalishlari hamda vazifalar ifodalanadi 


77 

Yüklə 3,09 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   230




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin