Исследование в XXI веке ноябрь, 2022 г 23 ilk yoshdagi bolalarning nutqini rivojlantirishning samarali
Yüklə 0,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
часть 1 « Новости образования : исследование в XXI веке » ноябрь , 2022 г 27 hayajonlarsiz o’qib berilsa, u faqatgina badiiy asarga nisbatan zerikish va befarqlikni shakllantiradi. Pedagog o’z nutqiga nisbatan tanqidiy munosabatda bo’lishi va unda kamchiliklar borligini sezsa, ularni darhol bartaraf etishgi intilmog’i lozim. Biroq, o’z nutqining kamchiligini aniqlash har doim ham oson kechmaydi, chunki muloqot jarayonida so’zlovchining diqqat-e'tibori eng avvalo nutqning shakliga emas (qay tarzda aytish), balki uning mazmuniga (nimani aytish) qaratilgan bo’ladi. Bundan tashqari, o’z nutqiga nisbatan beparvolik bilan munosabatda bo’lish natijasida ayrim kamchiliklar tilga qattiq o’rnashib qolishi va keyinchalik so’zlovchi uni sezmay qolishi mumkin. Masalan, nutqning shoshqaloqligi, tushunarsizligi, bir ohangdaligi (monotonligi), ovozning kuchliligi, ayrim tovushlar, so’zlarni noaniq talaffuz qilish kabi nuqsonlar sezilmasdan qoladi. O’z nutqining nomukammalliklari haqida bilish uchun pedagog o’z o’rtoqlarining mulohazalariga quloq tutishi darkor. Ochiq darslarni magnitofonga (videokassetaga) yozib olish va uni keyin muhokama qilish maqsadga muvofiqdir. Shunda tarbiyachi nutqini tovush, leksik vositalaridan foydalanish, grammatik jihatdan rasmiylashtirish nuqtai- nazaridan tahlil qilish mumkin bo’ladi. Ayni paytda shuni hisobga olish lozimki nutqni yozib olish chog’ida tarbiyachining o’zini-o’zini nazorat qilishi evaziga nutq sifati yaxshilanadi. Shuning uchun nutqda aniqlangan kamchiliklarga tarbiyachining o’zi va uning o’rtoqlari diqqat-e'tibor bilan yondoshishlari zarur. Nutqda aniqlangan kamchilik(nomu 6 kammalliklar)larni (yomon diksiya, leksik- grammatik rasmiylashtirishdagi xatoliklar va h.k.) tarbiyachi maxsus daftarga qayd etadi, so’ngra reja ishlab chiqadi va ularning bartaraf etishga doir ishlarni tashkil qiladi. .Lug'atni rivojlantirishning vazifalari sezilarli darajada aniqlandi va aniqlandi (so'zning semantik tomonini ochishga ko'proq e'tibor beriladi); aniqroq aniqlangan vazifalar nutqning grammatik tuzilishini shakllantirish; birinchi marta ko'nikmalarni rivojlantirish vazifalari vaso'zlarni shakllantirish qobiliyatlari va nutqning sintaktik tuzilishini shakllantirish. Dastur aniqlandi aytib berishni o'rganish, har xil turlardan foydalanish ketma-ketligihikoyalar va ularning o'zaro aloqalari, ikkilamchi nutqni rivojlantirish vazifasi ikkinchi qismdan boshlab kiritiladiyosh guruh. Bolalarning badiiy va nutqiy faoliyatining mazmuni aniqlanadi. Umuman olganda aytishimiz mumkinki, ushbu dasturda talablarni aks ettirishga urinish bo'lganbolalar nutqi to'g'ri nutq darajasi va yaxshi nutq darajasi. So'nggi eng yorqinkatta guruhlarda namoyon bo'ldi. Dastur yaqindan boshqalar bilan tanishish bo'yicha ish dasturi bilan aloqa(ular alohida taqdim etilsa ham). Bu, ayniqsa, lug'at hajmi uchun to'g'ri keladi. Ichida lug'at dunyo haqidagi bilimlarning mazmunini aks ettiradi. Ma'lumki, ularning asosibolalarning hissiy tajribasini tashkil etadi. Shu munosabat bilan dastur aniq kuzatilganhissiy, aqliy va nutqni rivojlantirish birligi g'oyasi. Nutqni rivojlantirish vazifalarining aksariyati barcha yosh guruhlarida belgilangan, ammo ularningtarkib aniqlanadi, o'ziga xos xususiyatlarga ega bolalarning yosh xususiyatlari. Shunday qilib, yosh guruhlarda asosiy vazifa lug'at va shaklni to'plashdir nutqning talaffuz tomoni. O'rta guruhdan boshlab, vazifalar etakchiga aylanadiizchil nutqni rivojlantirish va sog'lom nutq madaniyatining barcha tomonlarini tarbiyalash. Katta yoshli guruhlarda asosiy narsa |