Issn 2223-1617 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

AMEA Botanika Ġnstitutunun elmi əsərləri, 2015-ci il, XXXV cild
 
 
 
37 
olduğundan  qətiyyətlə  söyləmək  olar  ki,  xəzərsaili  qumluqlarda  rast  gəlinən  Argusia  sibirica,  Heliotropium 
supinum,  Nonea  caspica  və  Lycopsis  orienthalis  kimi  növlər,  dünya  okeanı  səviyyəsində  aşagıda  olan 
ərazilərdə də rast gəlinirlər. 
2. Dağətəyi zona - 400-800 metrə qədər olan ərazi. Bu ərazidə Göyzəbankimilərin 20
 
növü yayılmışdır ki, həmi 
növlərdən bir neçəsi ruderal növlər hesab olunur: Symphytum caucasicum, Strophiostoma sparsiflora, Nonea 
lutea,  Buglossoides  sibthorpiana,  Asperugo  procumbens,  Buglossoides  arvensis  növləri  bu  qəbilədən  olan 
növlərdir. Qalan  növlər isə daşlı-qumlu yerlərdə və qayalıqlarda bitən, quraqlığa davamlı bitkilərdir. Lappula, 
Onosma, Cynoglossum cinslərinə aid növlər məhz bu cür ərazilərdə yayılmışlar.  
3.  Aşağı  dağ  qurşagı  -  600-1000  metrə  qədər  olan  ərazi.  Bu  qurşaqda  Göyzəbankimilərin  19  növü  - 
Lithospermum officinale, Nonea rosea, Myosotis arvensis, M.caespitosa, M.lithospermifolia, M. ramosissima, 
M.heteropoda, Solenanthus biebersteinii və b. növləri yayılmışdır. Sonuncu növ 1998-ci ildə tərəfimizdən ilk 
dəfə Zaqatala rayonunu ərazisində Yalanqozun üstün olduğu düzən meşəlyindən aşkarlanmışdır. Solenanthus, 
Cynoglossum,  Nonea,  Strophiostoma,  Buglossoides  və  Myosotis  cinslərinə  aid  bir  sıra  növlər  əsasən  dəniz 
səviyyəsindən  600  metr  hündürlüyə  qədər  yerləşən,  Pterocarya  fraxinifolia  (P.  pterocarpa),  Quercus 
longifolia, Celtis caucasica, Rhus coriaria, Paliururs spinochristi kimi növlərin üstünlük təşkil etdiyi düzənlik 
və aşağı  dağ qurşağının  nisbətən kserofit meyilli meşəlik  və kolluqlarında, o cümlədən, Kür-Araz  və  Alazan 
çayları boyunca Populus hybrida, Salix alba, Morus alba, Pistasia mutica, Eleagnus angustifolia və Tamarix 
növlərinin dominantlıq təşkil etdiyi fraqmetləşmiş Tuqay meşələrində daha çox rast gəlinirlər.  
4.  Orta  dağ  qurşağı  -  800-1800  (2000)  metrə  qədər  olan  ərazi.  Bu  qurşaqda  Göyzəbankimilərin  12  növü 
yayılmışdır  ki,  bu  növlərdən  Myosotis  lithospermifolia,  Aegonychon  purpureo-coeruleum  və  s.  (ümumilikdə 
~10 növ) əsasən meşəlik ərazilərdə, Echium maculatum, Cerinthe minor, Onosma microcarpa və Cynoglossum 
germanicum  növləri  isə  meşəətrafı  cəmənliklər  və  qayalıq  zonalarda  yayılmışlar.  Nonea  lutea,  Echium 
russicum, Strophiostoma sparsiflora, Symphytum caucasicum, Nonea lutea, Lycopsis orientalis, Cynoglossum 
officinale,  Asperugo  procumbens    və  s.  növlər,  aşağı  və  orta  dağ  qurşağının  meşə  ətrafı  çəmənliklərdə,  alaq 
otları  kimi,  həyətyanı  sahələrdə,  su  kanalları  və  yolların  kənarlarında  da  rast  gəlinirlər.  Cynoglossum 
germanicum, Solenanthus brachistemon, Symphytum peregrinum, Nonea lutea və s. növlər, Parrotia persica, 
Quercus  castenifolia,    Alnus  subcordata  və  Zelcova  carpinifolia  növlərinin  dominantliq  etdiyi  Hirkan 
meşələrində, Aegonychon, Cerinthe, Myosotis və Cynoglossum cinslərinə aid bir sıra növlər isə, əsasən Ulmus 
foliacea, Fraxinus exelsior, Acer campestris və Carpinus caucasica-nin üstünlük təşkil etdiyi orta dağ qurşağı 
meşələrində daha çox rast gəlinirlər. 
5. Yüksək dağ qurşağı - 1800-2400 və daha yüksək ərazilər. Növ tərkibinə görə ən kasıb, lakin özünəməxsus 
xüsusiyyətlərə  malik  bir  ərazidir.  Bu  qurşaqda  Göyzəbankimilərin  əsasən  13  növünə  rast  gəlinir  ki,  bu 
növlərdən 4-ü, (Symphytum asperum, Nonea versicolor, N. decurrens və Brunnera macrophilla növü, yüksək 
dağ meşələri, meşədən sonrakı çəmənlər və subalp çəmənlərində Fagus orienthalis və Quercus macranthera 
növlərinin  dominantlıq  təşkil  etdiyi  yüksək  dağ  qurşağının  meşələrində  yayılan  növlərdir.  qalan  9növ  isə 
Myosotis schistosa (bu növ A.Xaxryakov [14], tərəfindən təsvir edilmiş, və son dövrlərə kimi Dağıstan endemi 
hesab  olunurdu.  Biz  bu  növə  aid  herbari  materiallarını  2007-ci  ildə  Tufandağ  ətrafından  toplamışıq.),  M. 
alpestris, Huynhia pulchra, Cerinthe glabra, Omphalodes rupestris (Brunnera macrophilla, Cerinthe glabra və 
Omphalodes  rupestris  növlərinin  respublikamızın  florası  üçün    yeni  olmaları,  1997-1999-cu  illərdə,  Şəki 
rayonunun  müxtəlif  dağlıq    ərazilərndən  topladığımız  herbari  nümunələrinin  tədqiqi  zamanı,  tərəfimizdən 
müəyyənləşdirilmişdir [8], Trigonocaryum involucratum, Cynoglossum holosericeum, Nonea daghestanica və 
N.alpestris növləri yalnız yüksək dağ qurşağında-subalp-alp çəmənlikləri və subnival qurşaqda  rast gəlinirlər.  
Tədqiq olunan növlər iqlim amillərinə, rütubətə və işığa münasibətlərinə görə qruplaşdırılmış və onların bir 
neçə ekoloji qrupları müəyyən olunmuşdur.