Issn 2223-1617 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

NƏTĠCƏLƏR VƏ ONLARIN MÜZAKĠRƏSĠ 
Tədqiqatlar  göstərmişdir  ki,  Arctium  lappa    bitkisi  əsasən  Çuxuryurd,  Nağaraxana,  Qızmeydan, 
Avaxıl kəndləri və Pirqulu qəsəbəsi ətraflarında daha geniş sahələrdə yayılmışdır. Çöl təcrübəsi  zamanı 
Çuxuryurd  kəndi  ətrafında  və  Çuxuryurd  gölünün  ətraf  ərazilərində  bu  bitkinin  əsasən  subalp 
çəmənlərində  kolluqlarda tək-tək və kiçik qruplar şəklində yayıldığı müşahidə olunmuşdur. Burada hər 
10m
2 
sahədə  5-dən  22-ə  kimi    fərdin  olduğu  müəyyən  olunmuşdur.  Arctium  lappa  hündür  senozlarda 
birinci yarusda olan bitkilərin içərisində özünü göstərir. Bitki örtüyünün 5-10% -ni təşkil edir. Təxminən 
hər 5 m
2 
–də 7-8 ədəd Arctium lappa növünə rast gəlmək olur.  Xüsusən Nağaraxana gölünün ətrafında 
aparılan müşahidələrdən məlum olmuşdur ki, həmin ərazidə yayilan Arctium lappa bitkisi ilə yanaşı 10-15 
ali  bitki    növü    də  rast  gəlinir.  Onlardan  Achillea  millefolium  L.,  Dactylis  glomeruta  L.,  Trifolium 
conescens  Willd.,  Vicia  cinerea  M.B.,  Cichorium  intybus  (L.),  Tussilago  farfara  (L.),  Onobrychis 
altissima Lindl.,  və s.  
 Atpıtrağına  xüsusillə  Şamaxı  rayonunun  Pirqulu  qəsəbəsinin  ətraf  ərazilərində    yüksək  dağlıq 
zonalarda,  çay  kənarlarında,    nəmişlik  yerlərdə  kolluqlarda  və  dağ  çəmənlərində  tək-tək  bitir  və  kiçik 
qruplar əmələ gətirir. Nənəbulaq adlı ərazidə (200 m
2
)
 
atpıtrağının çoxluq təşkil etdiyi subalp çəmənliyində 
tərəfimizdən  botaniki  təsvir  aparılmışdır. 
Subalp  зəmən,  yamac  az  mailli  (7-15є),  torpaq  daр-зəmən 
rьtьbətlidir.  Senozun  proyektiv  цrtьyь  95-100%-dir,  burada  Equisetum  arvense  bitkisi  edifikator  və 
dominantdэr,  yaratdэрэ  formasiyada  2  assosiasiya  yaradэr:  Equisetum  arvense+Pastinaca  armena  və 
Equisetum arvense+Inula helenium. Bu senozda 
atpıtrağı müxtəlifotluğun komponentlərindən biridir və 5 
ballıq  şkalaya  əsasən  bolluğu  2-3  baldır. 
Fitosenoz  3  yaruslэdэr  və  onun  ьmumi  hьndьrlьyь  200  sm-ə 
зatэr. 1-ci  yarus  (80-200  sm) kollardan  Rosa sp.,  Rubus  saxatilis  L.,  Prunus spinosa  L.,  otlardan  Inula 
helenium  L., 
Verbascum  thapsus  Juss., 
Arctium  lappa  L..  Pimpinella  peregrina  L.,
 
Chaerophyllum  
aureum  L.,
 
Conium  maculatum  L.,  Cirsium  vulgare    (Savi)  Ten.,  Gypsophila  bicolor  (Freyn  et  Sint.) 
Grossh. və b. təєkil edilmiєdir. 2-ci yarusda (30-80 sm) 
Phleum pratense L., Agrostis planifolia C.Koch., 
Equisetum  arvense  L.,  Ornithogalum  ponticum  Zahar.,  Cichorium  intybus  L.,  Rhinanthus  minor  L., 
Gladiolus    italicus  Mill.,  Campanula  bon  oniensis  L.,  Bifora  radians  Bieb.,  Agrostemma  githago  L., 
Pedicularis condensate, Stachys byzantine C.Koch, Origanum vulgare L., Tripleurospermum perforatum 
(Merat)  M.Lainz,  Hypericum  perforatum  L.,  Achillea  millefolium  L.,  A.nobilis  L.,  Anthemis  cotula  L. 
bitkiləri qeydə alэnmэюdэr. 3-cь yarusda (25-30 sm) Gentiana cruciata  L., Primula macrocalyx Bunge, 
Polygala anatolica Boiss.et Heldr.,  Anacamptis pyramidalis (L.) Rich. mьsahidə olunmuєdur.
 
Pirqulu qəsəbəsi və Avaxэl  kəndinin ətraf meюələrində Arctium lappa L. bitkisi daha az sayda rast 
gəlinir. Bu yerlərdə tərəfimizdən bir neзə botaniki təsvir aparэlmэюdэr. Torpaq nəm və daюlэdr. Senozun 
proyektiv  цrtьyь  90%-dir.  Meюəni  əsasən  palэd  (Quercus  iberica  Stev.)  aрaclarэ  təюkil  edir,  burada 
Quercus  iberica+Carpinus  caucasica.  və    Quercus  iberica+  Fraxinus  excelsior  assosiasiyalarэ  qeydə 
alэnmэюdэr.  Xэrda  aрaclэрэ  Crataegus  eriantha  Pojark.,  Rhamnus  spathulifolia  Fisch.et  C.A.Mey., 
Cornus mas L., Prunus spinosa L. və b. təєkil edir. Ot цrtьyьndə isə Trifolium pratense+Securigera varia-
Equisetum arvense assosiasiyasэ qeydə  alэnmэюdэr. Belə senozlarda Arctium lappa bitkisinin proyektiv 
цrtьyь 5-7% təєkil edir. Lysimachia verticillaris Spreng., Centaurium erythraea Rafn, Inula aspera Poir., 

---