İstanbul Ermeni Patrikleri ve Siyasî Faaliyetleri (1878-1923)
Yüklə 140,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Nerses Varjabetyan
1837 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Asıl adı olan Boğos, 16 Ağustos 1858’de din adamı olarak takdis edilmesiyle Nerses olarak değişmiştir. Nisan 1861’de Ermeni Patrikhanesi Ruhani Meclis üyeli- ğine seçilmiştir. Eylül 1863’te Ruhani Meclis başkanlığına seçilmiştir. Temmuz 1866’da Genel Meclis tarafından başpatriklik seçimine delege olarak seçilmiş ve Eylül 1866’da Eçmiyazin’de toplanan meclise katıl- mıştır. 1870’de İzmit bölgesi ruhani liderliğine seçilmiş, yine aynı yıl taşra komisyonu başkanlığını yürütmüştür. Patrik Mıgırdıç Hırimyan istifa edince 18 Şubat 1874’te II. Nerses adıyla İstanbul Ermeni Patriği seçilmiştir 4 .
tir. Nerses Varjabetyan, Bulgar Meselesi’ni halletmek için toplanan İstanbul Konferansı (12 Aralık 1876-20 Ocak 1877) sırasında İngiliz Büyükelçisi Henry Elliot’a, eski Patrik Hırimyan tarafından tertip edil- miş olan Osmanlı Ermenileri hakkında yapılan sözde baskıları gösteren bir rapor vermiş, fakat konferansın konusu sebebi ile bu teşebbüsten bir netice alamamıştır. Patrikhane’nin Babıâli’ye ve Avrupa devletlerine verdiği mezâlim raporları, şikâyetnameler tetkik olunduğunda, bunla- rın çoğunun vilâyetlerde meydana gelen basit zabıta olaylarından başka bir şey olmadıkları görülür. Patrikhane, bir taraftan sistemli olarak en basit olayı, abartarak hükümete duyururken, diğer taraftan da bunları, İSTANBUL ERMENİ PATRİKLERİ VE SİYASî FAALİYETLERİ (1878-1923) 83 siyasî önemli olaylar şekline sokarak Avrupa devletleri temsilcilerine vermektedir 5 . Rusya’nın Balkanlar’da “Pan-Slavizm”i sağlamak amacı ve Osmanlı Devleti’nde Hristiyanlara zulüm yapılıyor bahanesi ile 24 Nisan 1877 tarihinde Osmanlılar aleyhine Balkanlar ve Kafkaslar’da başlatmış olduğu savaş, hızla gelişerek Çarlık ordularının Ayastefanos (Yeşilköy) önlerine gelmeleri ile son bulmuştur. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı, Plevne’nin düşmesinden ve Ruslara İstanbul yolunun açılmasından sonra, Osmanlıların barış istemeleri üzerine 31 Ocak 1878 tarihinde Edirne’de yapılan mütareke ile sona ermiş, barış şartları ise Ayastefanos (Yeşilköy)’ta tespit edilmiştir. Mütareke görüşmelerinin Edirne’de başlaması üzerine buraya da bir heyet gönderen Nerses Varjabetyan, bu iş için Edirne Başpiskoposu Kevork Vartabed Rusçukliyan ile Türk murahhas heyetinde görevli Stefan Aslanyan Paşa ve Hovannes Nuryan Efendiyi görevlendirmiştir. Rus murahhas heyetinde bulunan eski İstanbul elçisi İgnatiyef, Ermeni heyetine, Bulgarlara verilen hakların kendilerine verilemeyeceğini, fakat gelecekte Ermenilere bağımsızlık verileceği gün için hazır bulunma- larını bildirmiştir. Ermeni heyeti, bütün gayretlerine rağmen Edirne Mütârekesi’nde bir netice alamamış, Ermeniler ile ilgili bir hüküm elde edememiştir. Patrik Nerses 4 Şubat 1878’de Katagikos Kevork’a bir mektup yazmış 6
ğında toplanan Ermeni patrikhanesi meclisi Rus çarına başvurmayı kararlaştırmıştır 7 .
zat Nerses Varjabetyan ve bazı Ermeni ileri gelenleri, Rus murahhas heyeti başkanı, Çar’ın kardeşi Grandük Nikola ile görüşerek, antlaş- maya Ermeniler ile ilgili bir madde koydurmaya muvaffak oldular 8 . 3 Mart 1878 tarihinde Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan ve gayet ağır hükümler taşıyan Ayastefanos Antlaşması’nın 16. mad- desinde geçen “Ermenistan” tabiri ile böyle bir memleketin varlığı da Osmanlı Devleti’ne kabul ettirilmiştir. Ancak bu antlaşma yürürlüğe girmeyecektir. Çünkü Rusya, Orta Doğu’daki devletlerarası dengeyi bozmuş, bu durum da Osmanlı İmparatorluğu’nün toprak bütünlüğünü koruma politikasını takip eden İngiltere’nin hoşuna gitmemiştir.
DOÇ. DR. RECEP KARACAKAYA 84 Patrik Nerses, 17 Mart 1878 günü, İstanbul’daki İngiliz Büyükelçisi Layard’ı ziyaret ederek, “Bir yıl önce Osmanlı idaresinden şikâyetimiz yoktu, ancak Rus zaferi şimdi durumu değiştirdi, doğuda bağımsız bir Ermenistan istiyoruz. Eğer siz yardım edemezseniz bunu gerçekleştir- mek için Rusya’ya müracaat ederiz.” demiş, elçi Ermenistan’dan nereyi kastettiğini sorunca, “Van, Sivas, Diyarbakır ve Kilikya” diye cevap ver- miştir. Elçinin evet ama bu yerlerin hiçbirinde çoğunlukta değilsiniz.” demesi üzerine de, “Bunu biliyoruz, ama şimdi Rusya, Doğu’da toprak- lar kazanıyor, Rusya ile Osmanlı İmparatorluğu arasındaki güç dengesi değişti. Biz de geleceğimizi düşünmeliyiz.” diye Ermenilerin amacını açıklamıştır. Halbuki savaşın ilk günlerinde, Patrik Nerses, Padişah’a bağlı bir Osmanlı yurtseveri olduğunu açıklamıştır. Savaşın son gün- lerinde, Varjabetyan’ın başkanlığında toplanan Ermeni Meclisi, Rus Çarı’na başvurmayı kararlaştırmıştır. Çar’a gönderdikleri bir muhtırada, Doğu Anadolu’da Fırat nehrine kadar olan bölgelerin Türkler’e geri veril- meyip, Rusya’ya ilhak edilmesini, bu olmadığı takdirde, Bulgaristan’a ve “Bulgar milleti”ne verilecek imtiyazların, “Ermeni milleti”ne de verilmesini, işgal edilen toprakların boşaltılması halinde ise maddî bir teminat alınmasını ve ıslahatın tatbik ve tamamlanmasına kadar Rus işgalinin devam etmesini istemişlerdir. 13 Nisan 1878’de ise Patrik Nerses, İngiltere’den, vaktiyle verdiği söze dayanarak kendilerini korumalarını ve Lübnan’a benzer bir muh- tariyetin kendilerine de verilmesini istemiş ve bu isteği kapsayan bir muhtıra vermiştir 9 . Ayastefanos Antlaşması’nın Berlin’de tadil edileceği haberini alan Patrik Varjabetyan, harekete geçerek, toplanacak olan kongreye katı- lacak bütün devletler nezdinde yoğun bir faaliyette bulunmaya başla- mıştır. Bu amaç doğrultusunda Beşiktaş Başpiskoposu Horen Nar Bey, Rusya’ya giderek, Çar II. Aleksandr tarafından kabul edilmiştir. Horen Nar Bey, Çar’dan, Osmanlı Ermenilerini himaye etmeye devam etme- sini ve Berlin Kongresi’nde davalarını savunmasını rica etmiştir. Eski Patrik Hırimyan’ın başkanlığında bir heyet de Avrupa başkentlerini dolaşarak siyaset adamlarını Ermeni davasına kazanmak için propagan- daya çıkmıştır. Patrik Nerses ayrıca, Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşa- yan Ermeniler’in nüfusları hakkında da büyük devletlere, tahrif edilmiş rakamlara ulaşan kilise istatistikleri göndermiştir. Sonuçta, Ayastefanos Antlaşması’nın 16. maddesi fazla değişikliğe uğramadan 13 Temmuz 1878 tarihinde imzalanan Berlin Muahedesi’nin İSTANBUL ERMENİ PATRİKLERİ VE SİYASî FAALİYETLERİ (1878-1923) 85 61. maddesi olarak kabul edilmiştir. 61. madde, Ermenilere umduk- ları bağımsızlığı veya Lübnan benzeri muhtariyeti sağlamamış, ıslahat (reform) vaadinden başka bir şey getirmemiştir. Ermeniler bu durum- dan memnun kalmamışlardır. Ermeni Patriği Nerses, 12 Nisan 1879 tarihinde İstanbul İngiliz Büyükelçiliği maslahatgüzarı Mr. Malet’e, Berlin Antlaşması’na göre reformların bir an önce yapılması, reform komisyonlarında yerel halkın temsili, jandarma, mahkeme ve ziraat gibi hususlardaki problemlerin yer aldığı bir mektup vermiştir 10 .
Büyükelçiliği’ne yazılar yazması büyükelçi Layard’ı da bıktırmış olmali ki, büyükelçi 21 Haziran 1879 tarihinde Londra’ya çektiği telgrafında Ermeni Patriği Nerses’in Ermeni meselesini ayakta tutmak için abart- malar yaptığını bildirmiştir 11 .
Dışişleri Bakanı Kont Granwille’e gönderilen bir yazıda; Patrik Nerses’in istifa ettiğini bildirmiştir 12 . İki defa patriklik görevinden istifa eden Varjabetyan’ın istifaları rededdilmiş ve Sultan Abdülhamit’in ısrarı üzerine görevine devam etmiştir 13 .
sağlının bozulması sebebiyle gitmemiştir 14 . 1884 yılında Ermeni Patriği Nerses Efendi ölmüş ve yerine vekil olarak Rahip Kegork Ruscukliyan Efendi getirilmiştir 15 .
Yüklə 140,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|