Ix-xii asrlarda o’zbek davlatchiligi: siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayot

«Qutadg’u bilig», boshqalar «Pandnomai muluk» deb ataganlar.
Bu davr adabiyotining daho san’atkorlaridan yana biri Abulqosim Firdavsiy 
(940/941-1030)dir. Uni olamga mashhur, nomini tillarda doston qilgan, abadiylikka 
muhrlagan narsa-bu allomaning - betakror «Shohnoma» asaridir. Negaki, bu shoh 
asarda Eron va Turon xalqlarining ming yilliklar qa’riga borib taqaladigan uzun 
ko’hna tarixi, tutash taqdir - qismatlari, jangu jadallari, mislsiz jasoratu 
qahramonliklari katta mahorat bilan ifodalangan. 60000 baytdan iborat bunday yirik 
epik asarning dunyoga kelishi Firdavsiyning badiiy ijoddagi ulkan jasoratidir.

---

IX-XII asrlar davri nafaqat dunyoviy fanlarning yuksaklab borishi bilan, shu 
bilan birga islomiy madaniyat va ma’naviyatning shakllanib, chuqur ildiz otib 
borishi, bu sohada talay etuk olimu ulamolarning etishib chiqib, Vatanimiz sha’nini 
olamaro, ulug’laganligi bilan ham tavsiflanadi. 
Garchand islom dini Arabistonda vujudga kelgan bo’lsa-da, biroq yangi ilohiy 
ta’limot Turkiston zaminida ravnaq topdi, takomiliga erishdi. Turkiston musulmon 
dunyosiga Xorazmiylar, Buxoriylar, Termiziylar, Nasafiylar, Samarqandiylar 
taxalluslari bilan ijod qilgan ko’plab noyob iste’dod sohiblarini etishtirib berdi. 
Islom va uning asosiy ta’limoti aks etgan «Qur’oni Karim» g’oyalarining o’lka 
hayotiga kirib kelishi va keng yoyilishi, shuningdek, mahalliy xalqlarning 
musulmonchilik tamoyillari va udumlarini qabul qilishi hamda ularga e’tiqod 
bog’lashi davomida asta-sekin islom madaniyati shakllanib, chuqur ildiz otib bordi. 
Bunda shu yurt zaminidan etishib chiqqan buyuk islomshunos allomalarning xizmati 
benazirdir. 
Biz tilga olayotgan tarixiy davrning yana bir muhim jihati shundaki, bunda islom 
dini va uning asosiy tamoyillarini har tomonlama chuqur tadqiq etish hamda 
rivojlantirishga o’z hissasini qo’shgan, tasavvuf va tariqat ilmida benazir bo’lgan 
vatandosh allomalarimiz faoliyatiga ham bir nazar tashlab o’tmog’imiz joiz bo’ladi. 
Avvalo, tasavvuf – bu odamlarni halollikka, poklikka undovchi barcha 
musulmonlarning o’z halol mehnati bilan kun ko’rishini, boshqalar kuchidan 
foydalanmaslikni, ijtimoiy adolat qoidalariga rioya etishni targ’ib etuvchi 
ta’limotdir.