Jahon adabiyoti tarixi

10-мавзу.
Қадимги Рим шоирлари
Режа:

8. 
   Антик давр шоирлари ижоди: мавзу ва ғоялар.
   
9. 
   Сапфо ҳаёти ва ижоди.
   
10. 
    Вергилийнинг “Энеида” достони.
    
11. 
    “Буколикалар” ва “Георгикалар”.
    
12. 
    Гораций “Эподлар”, “Сатиралар” ва “Номалар”.
    
13. 
    Рим элегияси ва Овидий ижоди,
    
14. 
    Овидийнинг “Метаморфозалар” асари.
    

11-мавзу.
Жаҳон адабиётида қаҳрамонлик эпосларининг муштарак
жиҳатлари.
Режа:
1. “Илиада” ва “Одиссея” эпослари.
2. “Рамаяна” эпоси.
3. “Алпомиш” эпоси.
4. Бу эпосларнинг муштарак жиҳатлари:
А) мотивлар; Б) образлар; В) воқеалар ва бадиий ғоя

2 - JARAYON

BIRINCHI MA’RUZA
G‘ARB UYG‘ONISH DAVRI ADABIYOTI
REJA

1. 
   Yevropa Uyg‘onish adabiyoti asoslari,
   
2. 
   Italiya Uyg‘onish adabiyoti.
   
   1. 
      Dante Aligeri ijodi;
      
   2. 
      Petrarka ijodi;
      
   3. 
      Bokachcho ijodi.
      
3. 
   Fransiya adabiyoti. Rable ijodi.
   
4. 
   Ispan adabiyoti. Servantes ijodi.
   
5. 
   Angliya adabiyoti. V.Shekspir ijodi.
   

Tayanch so‘z va iboralar: Renessans, gumanistlar, Antik adabiy merosi , Dante Aligeri ,” Ilohiy komediya”, Petrarka, Bokkachcho, “Dekameron”, Rable, “Gargantyua va Pantagryuel”.
Yevropa o‘rta asrlar tamaddunining yakunlanishi insoniyat tarixida Uyg‘onish(yoki ilm-fanda qabul qilingan, fransuz atamasi Renessans) nomini olgan ajoyib davr bilan bog‘liq. Uyg‘onish, antik yoki o‘rta asrlarga nisbatan ancha qisqa muddat davom etgan bo‘lsa-da, fan va madaniyatda erishilgan ulkan yutuqlar uni alohida bir bosqich sifatida e'tirof etish imkonini beradi.
XIV asrning o‘rtalarida Italiyada, XV asrning ikkinchi yarmida Fransiya, Angliya, Ispaniya, Germaniya va Niderlandiyada katta iqtisodiy, ijtimoiy o‘zgarishlar yuz berdi. Yevropaning turli mamlakatlarida yuz bergan bu protsessni italyanlar – kvinkvechento, fransuzlar – Renessans, nemislar – reformatsiya, umuman olganda Uyg‘onish deb ataganlar. O‘rta asrlar feodalizmi sharoitida shakllana boshlagan kapitalistik munosabatlar G‘arbiy Yevropada Renesans (Uyg‘onish) harakatining paydo bo‘lishiga asos bo‘ldi. Madaniyat tarixida Renesans nomi bilan yuritiladigan ushbu harakat dastlab Italiyada (XIV) va keyinchalik Yevropaning boshqa mamlakatlarida ham yuzaga keladi. Ishlab chiqarish shakllarining yangi kurtaklari–manufakturaga o‘tish, buyuk geografik kashfiyotlar (Yevropa uchun Amerikaning kashf etilishi, Hindistonga dengiz yo‘lining ochilishi) va dunyo miqyosida savdo-sotiqning rivojlanishi absolyutizmning g‘alabasi natijasida feodal tarqoqlikka chek qo‘yilib, milliy davlatlarning paydo bo‘lishi, buyuk dehqonlar urushi va xalq qo‘zg‘olonlari – bular ijtimoiy hayot va ijtimoiy tushunchada qator yangiliklar tug‘diradi.
Antik madaniyat ta'sirida Italiyada san'at mislsiz darajada yuksaldi. Italiya, Fransiya, Angliya, Ispaniya va Germaniyada yangi zamon adabiyoti vujudga keldi.
Uyg‘onish davri madaniyatining ahamiyati uning feodal tuzumi va cherkovga qarshi g‘oyaviy kurash olib borishi bilan belgilanadi. Shaxs erkinligi va uni cherkov sirtmog‘idan ozod etish hamda dunyoviy madaniyat yaratish uchun o‘z bilim va kuchlarini sarf etgan bu titanlar – o‘zlarini gumanistlar (lotincha – humanis ya'ni insoniylik) deb atadilar. Inson shaxsini ulug‘lash, kishi ongini dinni sarqitlaridan tozalash, tabiat va jamiyatni inson manfaatlariga xizmat ettirish uyg‘onish davrining muhim xususiyatlari hisoblanadi. Uyg‘onish davrining xususiyatlaridan yana biri antik madaniyatga bo‘dgan munosabatda namoyon bo‘ladi. Gumanistlar o‘zlarining ilg‘or fikrlarini asoslash va kelajakka ishonch bilan qadam tashlash uchun antik davr ulug‘ siymolari ijodiga murojaat qiladilar. Ular rim va grek adabiyoti janrlarining turli uslub shakllarigagina emas, balki ularning tarixiy manbalari, g‘oyaviy mazmuniga ham diqqatlarini qaratdilar. Italyan olim va yozuvchilari, jumladan birinchi gumanist Bokkachcho unutib yuborgan qadimgi qo‘lyozmalarni qidirib topishga kirishdilar.
Uyg‘onish davrining yana bir xususiyati shundaki, gumanistik adabiyotning rivoj topishi va uning realistik mazmunda bo‘lganligidadir. Gumanistlar antik manbalardan tenglik va adolat uchun kurash g‘oyalarini oldilar. Antik adabiyotning bunday xususiyatlaridan ta'sirlanish F.Rablening “Gargantyua va Pantagryul”, M.Servantesning “Don Kixot”, V.Shekspir va Q.Marloning tragediyalarida yaqqol gavdalanadi. Xalq turmushidan olingan tematik obraz va folklor motivlari Bokkachcho va M.Novarskaya ijodida yaqqol ko‘zga tashlanadi. Uyg‘onish davri vakillari yangi gumanistik ideallar uchun kurashda antik meros bilan bir qatorda ikkinchi zo‘r manbaa – halq ijodidan ham foydalanganlar. Halq yaratgan asarlarning mazmuni, obrazlar sistemasi, shakli, jamiyat hayotining turli tomonlarini halq nuqtai nazaridan baholashi bilan gumanistlarga katta ta'sir etgan. Tenglik, adolat, vijdon erkinligi g‘oyalari va hayotni sevish, dunyo lazzatlaridan foydalana olishni gumanistik yozuvchilar faqat folklordagina topadilar. Uyg‘onish davrining eng buyuk gumanist yozuvchilari Bokkachcho, Ramble, Servantes va Shekspir ana shu tuganmas manbadan to‘la foydalanganlar.
Yevropa mamlaktlari gumanizmi va realistik san'atining shakllanishida antik va halq elementlari bilan bir qatorda italyan gumanizmi va adabiyoti ham katta rol o‘ynagan. Uyg‘onish davri avval Italiyada XVI asrda boshlangan bo‘lib, Fransiya, Germaniya, Ispaniya, Angliya va boshqa mamlakatlarda san'at va adabiyotning rivojlanshida antik meros, halq ijodi bilan bir qatorda italyan gumanizmi, Perarka va Bokkachcholarning roli ham nihoyatda katta bo‘lgan. Antik madaniy meros bilan qiziqish, xalq ijodidan foydalanishning o‘zi ham boshqa Yevropa mamlakatlarida italyan gumanizmi ta'siri ostida boshlangan edi.
Yevropa Uyg‘onish harakatining ilk vatani – Italiyada kapitalistik sanoatning dastlabki shakli – manufaktura yuzaga keladi. Mamlakatning bir qancha shaharlarida savdo-sotiq tez sur'atlar bilan rivojlanadi. Venetsiya va Genuya savdo bilan mashhur bo‘lgan bir vaqtda Florensiya sanoat va bank ishlari bilan shuhrat qozonadi. Bu yerda jun va ipakchilik sanoati avj oladi. Ishchilar bir korxonaga birlashtiriladi va ularni ekspluatatsiya qilish kuchayadi. Binobarin, bu davr dastlabki kapital to‘plash davri edi. Italiyada shahar-respublika tartiblarining g‘alaba qilishi, hunarmandchilikning va savdo-sotiqning tez rivojlanishi Renessans harakatining hammadan oldin shu mamlakatda yuzaga kelishiga zamin hozirladi.
Mamlakat madaniy hayotida misli ko‘rilmagan yangiliklar yuz bera boshlaydi. XIII-XVI asrlar mobaynida Italiya shaharlarida 22 universitet ochiladi; ularda ilohiyot ilmi emas, balki huquqshunoslik, meditsina fanlari o‘rgatiladi. Antik tarix, adabiyot va san'atni o‘rganish dunyoviy fanlarning rivojiga, shubhasiz, jiddiy ta'sir ko‘rsatadi. Bu o‘zgarishlar XV-XVI asrlarda buyuk geografik kashfiyotlarni keltirib chiqaradi. Matematika, fizika, astronomiya fanlari sohasida erishilgan qator yutuqlar Uyg‘onish davrida faqat gumanitar bilimlar emas, balki tibbiyot fanlarining ham rivojlanganligidan darak beradi.