Jek London Ayol kishining mardligi (hikoya)

---

Jek London 
Ayol kishining mardligi 
(hikoya) 
Ko‘zlari ma’yus mo‘ltiragan bo‘rikalla it chodir etagini u yoq
-by yoqqa surib, qirov 
bosgan tumshug‘ini ichkari suqdi.
–
Ey, Sivash! Yo‘qol
-
e, padaringga la’nat! –
deb qichqirdilar norozilik bilan 
chodirdagilar baravariga. Bettlz tunuka lagancha bilan itning tumshug‘iga 
tushirdi, itning boshi bir zumda g‘oyib bo‘ldi. Lui Savoy eshik o‘rnini 
o‘taydigan chodirning brezent to‘sig‘ini bostirib qo‘ydi
-
da, oyog‘i bilan qizib 
turgan tovani ag‘darib, unga qo‘lini tutib isita boshladi.
Sovuq juda qattiq edi. Ikki kun ilgari spirtli termometr oltmish sakkiz gradus 
sovuqni ko‘rsatdi
-yu, paqqa yorilib ketdi. Sovuq borgan sari kuchayib borardi. 
Bunday sovuqlar qachongacha davom etishini aytib bo‘lmasdi. Shunday v
aqtlarda 
issiq pechkadan uzoqda bo‘lishni va jon achituvchi muzday havodan nafas olishni 
dushmaningga ham ravo ko‘rmaysan, kishi! Mana shunday sovuqda ham 
tashqariga chiqishga jur’at qilgan dovyuraklar ham topilib qoladi, lekin buning 
oqibati o‘pkani sovuq
oldirishga olib boradi; kishini quruq va kuchli yo‘tal bo‘g‘a 
boshlaydi, yaqin orada yog‘ qizitilsa, yo‘tal ayniqsa kuchayadi. Keyin bahorga yoki 
yozga borib esa muzlagan yerni portlatib, go‘r qaziydilar. Murdani go‘rga 
qo‘yadilar va ustini chim bilan yop
ib, shu holicha qoldiradilar. Bu murda sovuqda 
yotib to qiyomatgacha bus-butun saqlanib qoladi deb chin yurakdan ishonadilar. 
Qiyomatda odamning tirilishiga ishonmaydigan skeptiklarga o‘lish uchun 
Klondaykdan tuzukroq joyni tavsiya qilish qiyin, albatta. Lekin bundan Klondaykda 
yashash ham yaxshi ekan degan xulosani chiqarib bo‘lmaydi.
Palatkaning ichi tashqaridagidek sovuq bo‘lmasa ham, juda issiq ham emasdi. 
Chodir ichida uy jihozi desa bo‘ladigan birdan
-
bir narsa pechka bo‘lganidan, 
hamma uning atrofiga 
to‘plangan edi. Chodir ichidagi joyning bir qismiga qarag‘ay 
shoxlari solingan, osti qor shoxlarning ustiga yana yung odeyallar to‘shalgan. 
Chodirning boshqa bir tomonida, mokasinlar bilan bosilgan qor ustida dekcha, 
tova va qutb manzilida zarur bo‘lgan bo
shqa narsalar sochilib yotardi. Qip-qizil 
cho‘g‘ bo‘lib ketgan pechkada o‘tin chars
-churs qilib yonib yotar, lekin undan 
nihoyati uch qadam narida muz parchalari yotardi; ular shunday qattiq ediki, 
xuddi hozirgina daryo yuzidan o‘yib keltirilgandek. Tashqaridan g‘irillab sovuq kirib 
turganidan palatkadagi hamma issiq yuqoriga ko‘tarilardi. Pechkaning qoq 
yuqorisida, shipning mo‘ri chiqadigan joyida bir parcha quruq brezent oqarib 

---

ko‘rinadi. Undan narida brezent nam bo‘lib, undan bug‘ chiqib turibdi. Undan h
am 
yuqoriroqda jiqqa ho‘l brezentdan suv tomchilab turardi. Palatka shipining qolgan 
qismini va devorlarini bir enlik oppoq qypyq qirov qoplagan. 
–
A-a-ax! O-o-ox. Voy-voy-vooy! 
–
deb ingrab yubordi uyqusida jun odeyalga 
o‘ralib yotgan yigitcha. Uning oriq va so‘lg‘in yuzini soqol bosgan. U 
uyqudan uyg‘onmay turib og‘riqdan borgan sari battar ingrardi. Odeyaldan 
chiqib turgan gavdasining yarmi xuddi tikanak ustida yotgandek bezovtalik 
bilan to‘lg‘anayotgani ko‘rinib turardi.
–
Qani, uni yonboshiga ag‘darib qo‘y
ing-chi! 
–
deb buyurdi Bettlz. 
–
Yana 
tutqanog‘i tutib qoldi.
Shunda oltita o‘rtog‘i bir bo‘lib kasalning to tutqanog‘i o‘tguncha shafqatsiz 
ravishda u yoqdan-
bu yoqqa ag‘dardilar, ezdilar va kaltakladilar.
–
Padariga la’nat shu qorli yo‘llarning! –
deb ming
‘irladi yigit va ustidan 
odeyalini olib tashlab, turib o‘tirdi. –
Uch qishgacha surunkasiga ulkaning 
boshdan oyog‘ini kezib chiqdim —
jismoniy jihatdan ko‘nikkan bo‘lishim 
kerak edi axir! Endi mana shu la’nati o‘lkaga kelib ko‘rsam, sovuqqa dosh 
berolmaydi
gan allaqanday xotinchalishlarga o‘xshagan nozik ekanman.
U pechkaga yaqinlashib moxorka o‘ray boshladi.
–
Meni hadeb g‘ingshiyveradigan odam ekan deb o‘ylamanglar! Yo‘q, men 
har qanday sharoitga ham bardosh bera olaman. Lekin hozir uyatga qolib 
o‘tiribman, ko‘rmaysizmi. Ko‘p bo‘lsa o‘ttiz mil yo‘l bosgandirman. Mana 
endi xuddi shahar atrofiga sayrga chiqib besh mil yo‘l bosib kelgan bemorga 
o‘xshab hammayog‘im qaqshab ketyapti, kasal bo‘lib o‘tiribman! Shunday 
ham bemazagarchilik bo‘ladi
- mi!.. Kimda gugurt bor? 
–
Qizishma, yigitcha! 
–
deb Bettlz gugurt o‘rniga kasalga cho‘g‘ tutdi va 
nasihatomuz davom etdi. 
–
Seni kechirsa bo‘ladi, hamma ham shunday 
sinovlardan o‘tadi. Charchagansan, qiynalgansan! Birinchi qilgan sayohatim 
hali esimdan chiqqani yo‘q. So‘log‘im
o‘ynab ketgan! Muzni yorib ichasan
-
da, o‘rningdan turguncha ancha urinasan. Bo‘g‘in
-
bo‘g‘inlaring bo‘shashib 
ketadi, suyaklaring shunday sirqirab og‘riydiki, ba’zan aqldan ozay deysan. 
Tomir tortishini aytmaysanmi? Ba’zan shunday tortib qoladiki, qaddimni
rostlaguncha butun manzil yarim kungacha ustimda o‘lib bo‘ladi! Hali 
yoshsan, ammo, barakalla, tirishqoq, o‘t yigit ekansan! Jussang ham joyida, 
asosiy masala shunda: senda ortiqcha yog‘ yo‘q, o‘shani deb ko‘pgina 
sog‘lom yigitlar vaqtidan oldinroq narigi
dunyoga safar qiladilar. 
–
Yog‘ning ortiqligidanmi?

---

–
Ha, ha. Kimning suyaklari ko‘proq yog‘ va go‘sht bilan qoplangan bo‘lsa, yo‘l 
azobiga bardosh berolmaydi. 
–
Buni bilmas ekanman! 
–
Bilmas edingmi? Bu rost gap, shubha qilmasang ham bo‘ladi. Shunday 
devqomat od
amlar bo‘ladiki, ular bir zumda o‘z zo‘ravonliklarini 
ko‘rsatishlari mumkii, lekin chidamga kelganda, qayda deysan. Bunday 
odamlardan umid qilma! Serpay, ozg‘in odamlargina pishiq bo‘ladi. Itning 
og‘zidan suyakni tortib olsang olasanki, ular yopishgan nars
ani tortib 
ololmaysan. Yo‘q, semiz odamlar bu ishga yaramaydi.
–
Haq so‘zni gapirding, –
deb so‘zga aralashdi Lui Savoy. –
Men qo‘tosdek 
baquvvat bir kishini bilardim. 
Shimoliy chashma tomonda yerlar bo‘linib, qoziq qoqilayotganda, haligi yigit Lyun 
Mak-Feyn 
bilan birga o‘sha tomonga jo‘nadi. Lon esingdami? Kichkina sariq 
irlandiyalik, hamma vaqt iljayib yurardi. Ular yo‘lga tushibdilar, bir kecha
-kunduz 
yo‘l bosibdilar. Haligi semiz odam holdan toyib, qorga yotib olavergan. Nozikkina 
irlandiyalik uni turg‘azsa, sudrasa, u xuddi chaqaloqdek yig‘lar emish. Shu tarzda 
butun yo‘l bo‘yi Lon uni sudrab, qistab borgan va men turgan manzilga olib 
kelgan. Mening uyimda u uch kungacha ko‘rpa
-yostiq qilib yotdi. Erkak kishi shu 
qadar xotinchalish bo‘ladi deb sira o‘ylamagan edim. Ortiqcha yog‘ mana shunday 
yomon oqibatlarga olib keladi. 
–
Aksel Gunderson-chi? 
–
deb so‘radi Prins. O‘sha skandinaviyalik devqomat 
yigit va uning fojiali o‘limi yosh muhandisga juda ta’sir qilgan edi. –
U anavi 
tarafda, allaqayerlarda yotibdi… –
deb Prins qo‘lini noaniq silkib, sirli sharq 
tomonni ko‘rsatdi.
–
Yirik odam edi, Sho‘r Suv sohillaridan bu yerlarga kelib, bug‘u ov qilgan 
odamlar ichida eng yirigi edi, 
–
deb qo‘shib qo‘ydi Bettlz. –
Lekin u boyagi 
gapimizni tasdiqlovchi istisno edi. Uning xotini Unga esingdami? Uning 
badanida bir misqol ham ortiqcha yog‘ yo‘q, turgan
-bitgani pay edi. U 
eridan ham mardona edi. Ana o‘sha xotin boshiga tushgan barcha 
og‘irchilikka chidadi, faqat erini o‘ylar edi. Eri uchun desang, u hech 
narsadan ham bosh tortmas edi. 
–
Nima bo‘libdi shu bilan, Unga erini yaxshi ko‘rar edi
-da, 
–
deb qo‘ydi 
muhandis. 
–
Gap unda emas, axir! U xotin…
–
Menga qaranglar, birodarlar, 
–
deb oziq-ovqat solingan yashik ustida 
o‘tirgan Sitka Charli gapga aralashdi. –
Siz bu yerda baquvvat, s
og‘lom 
odamlarni zaif qilib qo‘yadigan ortiqcha yog‘ haqida, xotinlarning mardligi 
va sevgi haqida gapirdinglar; yaxshi suhbat qurdinglar. Men hozir bir erkak 

---

bilan bir ayolni esladim. Ularni hali bu yerlar kam o‘zlashtirilgan, odamlar 
yoqqan gulxanlar osm
ondagi yulduzlar kabi siyrak bo‘lgan zamonlarda 
uchratgan edim. Erkak gavdali, sog‘lom edi, lekin unga hali siz ortiqcha yog‘ 
degan narsa xalaqit berardi, shekilli. Xotin esa nozikkina, lekin uning yuragi 
katta edi, buqaning yuragidek keladigan erkakning yuragidan ham kattaroq 
edi. O‘shaning uchun ham u ayol juda mardona edi. Biz Sho‘r Suv tomonga 
bormoqda edik, yo‘l og‘ir, achchiq covuq, qalin qop va ochlik bizning 
yo‘ldoshimiz edi. Lekin bu xotin erini buyuk muhabbat bilan sevardi —
bu 
sevgini faqat shunday deb atash mumkin. 
Sitka jim qoldi. U bolta bilan oldida yotgan muzdan bir necha bo‘lagini chopib oldi
-
da, pechka ustida turgan tunuka novga tashladi 
—
shu yo‘l bilan ular ichish uchun 
suv tayyorlar edilar. Erkaklar yaqinroq surildilar, kasal yigit esa tutqanoqdan keyin 
badani qattiq og‘rimasin uchun zo‘r berib o‘ng‘ayroq o‘tirib olishga tirishar edi.
–
Birodarlar, 
–
deb davom etdi Sitka, 
–
mening tomirlarimda sivashlarning 
qizil qoni oqib yotibdi, lekin yuragim oq tanli odamlarnikidan. Birinchisi 
—
otalarimning aybi, ikkinchisi do‘stlarimning yaxshiligidan. Hali yosh bola 
ekanimdayoq ko‘zlarim achchiq haqiqatni ko‘rdi. Men hamma yer sizlarniki 
ekanligini, sivashlar oqlarga qarshi kurashmoqqa quvvati kelmasligini, 
qoplar orasida xuddi ayiq va bug‘ular
singari o‘lib ketishini angladim. Ana 
shundan keyin issiq joyga kelib, sizlarning o‘rtangizdan, sizning o‘chog‘ingiz 
oldidan joy oldim-
da, siz bilan aralashib ketdim. Men o‘z umrimda ko‘p 
narsani ko‘rdim. Men g‘alati narsalarni ko‘rdim, turli qabila odaml
ari bilan 
ko‘p yo‘llarni bosib o‘tdim. Odamlar va qilingan ishlar haqida siz kabi hukm 
yuritib, siz kabi o‘ylay boshladim. Shuning uchun ham, agar men biror oq 
odam haqida yomon gap gapirsam, mendan xafa bo‘lmasligingizni bilaman. 
Bordi-yu, otalarim qabila
sidan biror kishini maqtaydigan bo‘lsam, siz: «Sitka 
Charli 
—
sivash, uning ko‘zlari haqiqatni ko‘rmaydi, uning tili yolg‘on 
so‘zlarni aytyapti», deb aytmaysiz. Shundoq emasmi?
Tinglovchilar g‘o‘ng‘illab, uning so‘zini tasdiq qildilar.
–
U ayolning oti Passu
k edi. Men uni o‘z qabilasidan yaxshigina pulga halol 
sotib oldim. Bu qabila suvi sho‘r bir ko‘rfazga yaqin joyda, sohilda yashar 
edi. Xotin ko‘nglimga yoqmasdi, ko‘zlarim unga qarashni istamasdi, uning 
ko‘zi doim yerga tikilgan, yot kishining qo‘liga tush
ib qolgan va ilgari bu 
odamni hech ko‘rmagan hamma qizlar singari tortinchoq va qo‘rqoqday 
ko‘rinar edi. Men aytganimdek, bu xotin yuragimdan joy ololmadi. Lekin 
men uzoq safarga hozirlanayotgan edim, menga itlarimni boqadigan, 
daryoda suzganimda eshkak tortishadigan bir yordamchi kerak edi. Bir 

---

ko‘rpaga ikki kishi ham sig‘averadi, shuning uchun men Passukni tanladim. 
U vaqtlarda hukumat xizmatida edim deb aytdim shekilli? Shuning uchun 
ham meni chanalar, itlar va oziq-ovqat zaxiralari bilan birga harbiy kemaga 
oldilar; Passuk ham men bilan birga edi. Biz shimol tomonga, Bering dengizi 
muzliklari tomon yo‘lga chiqdik. O‘sha yerda bizni —
meni, Passukni va 
itlarni kemadan tushirdilar. Hukumat xizmatchisi bo‘lganimdan menga pul, 
o‘sha yerning hali odam qadam b
osmagan joylarning xaritalarini va xatlarni 
berdilar. Xatlar yaxshilab muhrlangan va qor-
yomg‘irdan saqlash uchun 
yaxshilab o‘ralgan edi. Men bu xatlarni buyuk Makkenzi daryosiga yaqin 
joyda muzlar orasida qolgan kit ovlovchi kemalarga yetkazishim kerak edi. 
Daryolarning onasi bo‘lgan bizning Yukonni hisobga olmaganda, dunyoda 
Makkenzidan kattaroq daryo yo‘q.
Lekin gap bunda emas, chunki kit ovlovchi kemalarning ham, Makkenzi daryosi 
sohillarida men o‘tkazgan qahraton qishning ham hozir so‘zlab beradigan 
hi
koyamga hech qanday aloqasi yo‘q. Bahor kelib, kunlar uzayib qolgandan keyin 
Passuk ikkovimiz janubga, Yukon sohillariga jo‘nab ketdik. Bu juda og‘ir sayohat 
bo‘ldi, lekin quyosh bizga yo‘lni ko‘rsatib turdi. Hali aytganimdek, bu tomonlar u 
vaqtda bo‘m
-
bo‘
sh, kimsasiz joylar edi. Biz daryoning oqimiga tushib olib goh 
tayoq, goh eshkak yordami bilan suzib ketaverdik va axiri Qirqinchi Milga yetib 
bordik. Yana qaytib oq tanlilarning oq yuzlarini ko‘rish biz uchun quvonchli edi. Biz 
sohilga tushdik. 
O‘sha qish
juda sovuq bo‘ldi. Sovuq bilan birga ochlik ham kelib yetdi. 
Kompaniyaning agenti odam boshiga qirq qadoqdan un va yigirma qadoqdan 
go‘sht berdi, xolos. Loviya mutlaqo yo‘q edi. Itlar doim zorlanib uvillashar, 
odamlarning qorni qapishib, yuzlarini ajin bosib ketdi. Baquvvat odamlar 
zaiflashar, zaiflar o‘lardi. Qishloqda tsinga avj oldi.
Bir kuni kechqurun biz do‘konga bordik va bo‘sh peshtaxtalarni ko‘rib, qorinlarimiz 
battar ochdi; biz sham yoqmay o‘choqqa yoqilgan o‘t yorug‘ida asta suhbatlashib 
o‘tirdik
, chunki sham bahorga qadar tirik qoladigan odamlar uchun saqlab 
qo‘yilgan edi. Biz o‘zimizning qanday og‘ir ahvolda qolganimizni bildirish uchun 
Sho‘r Suvga biror kishini yuborish kerak degan qapopga keldik. Shunda 
odamlarning hammasi menga qarashdi, ular mening tajribali sayohatchi ekanimni 
bilishganidan menga umid bilan qaradilar. 
–
Daryo sohilidagi Xeys missiyasi bu yerdan yetti yuz mil joyda, 
–
dedim men, 
–
butun yo‘lni chang‘i bilan bosish kerak. Menga eng yaxshi itlaringizni va 
eng yaxshi ovqatlaringizni bersangiz, mayli boraman. Passukni birga olib 
ketaman. 

---

Odamlar rozi bo‘lishdi. Lekin shu vaqt gavdali, baquvvat amerikalik yigit —
Novcha 
Jeff o‘rnidai typdi. U maqtanib gapirdi. U: «Men ham juda yaxshi yura olaman, 
men xuddi chang‘ida yurish uchun yaratilganman, ona qo‘tosning sutini ichib katta 
bo‘lganman, –
deb arz qildi. 
–
Men ham birga boraman, agar yo‘lda halok 
bo‘lsang, men missiyaga borib, topshiriqni bajaraman», dedi u. Men u vaqtda 
ancha yosh edim, yankilarni yaxshi bilmasdim. Maqtanchoqlik bilan aytilgan 
gaplar zaiflikning birinchi belgisi ekanini, katta ishlar qo‘lidan keladigan odam tilini 
tiyib yurishini u vaqtlarda qayoqdan ham bilay! Shunday qilib, biz eng yaxshi 
itlarni va yaxshi ovqatlarni olib, Passuk, Novcha Jeff va men uchovimiz yo‘lg
a 
tushdik. 
Hammamiz ham chang‘ida qop orasidan yo‘l ochishimiz kerak bo‘ldi, muzlab 
qolgan chanalarni o‘rnidan siljitishimiz va muz to‘siqlarini yorib o‘tishimiz kerak 
edi. Shuning uchun men yo‘l qiyinchiliklari haqida ko‘p gapirib o‘tirmayman. Lekin 
shuni 
aytayki, ba’zan biz o‘n mil yo‘l bosdik, ba’zi kunlari esa o‘ttiz mil yo‘l bosdik. 
O‘n mil yo‘l bosgan kunlarimiz ko‘proq bo‘ldi. Eng yaxshi deb bergan ovqatlari 
uncha ham yaxshi emas edi, bundan tashqari yo‘lga tushgan kundan boshlab 
ovqatni tejab sarfla
sh lozim bo‘ldi. Eng yaxshi itlar zo‘rg‘a yurishar, biz esa ularni 
kuch bilan chana tortishga majbur qilar edik. Biz Oq daryoga borib yetganimizda, 
uchta chanamizdan ikkitasi qoldi, biz esa bor-
yo‘g‘i endi ikki yuz mil yo‘l 
bosgandik. To‘g‘ri, biz hech narsa yo‘qotmadik: o‘lgan itlar tirik qolganlariga ovqat 
bo‘ldi.
Pelliga yetib kelgunimizcha na inson tovushi- 
ni eshitdik, na biror o‘choqdan 
ko‘tarilayotgan tutunni ko‘rdik. O‘sha yerda men ovqat zaxiramizni ko‘paytirib 
olamiz, yo‘lda zaiflashib qolgan va tinmay zorlanib, ming‘illab kelayotgan Novcha 
Jeffni o‘sha yerda qoldirib ketamiz deb o‘ylagan edim. Lekin Pelli faktoriyasining 
omborlari deyarli bo‘sh edi; kompaniyaning agenti qattiq
-
qattiq yo‘talar, nafasi 
siqar, bezgakdan ko‘zlari yonardi. U bizga missionerning bo‘shab qolgan uyini va 
qabrini ko‘rsatdi. O‘likni itlar qazib yeb ketmasin deb, qabr ustiga tosh qo‘yib 
qo‘yibdilar. Biz u yerda bir to‘da hindularni ko‘rdik, lekin ular o‘rtasida bolalar va 
chollar yo‘q edi; ularning ko‘pchiligi bahorgacha tiri
k qolmasligi ayon edi. 
Shunday qilib, qornimiz och, ma’yus holda yo‘lga tushdik. Xeyns missiyasiga qadar 
qop sahrosi va sokinlik dengizidan yana besh yuz mil yo‘l bosishimiz kerak. Yilning 
eng qorong‘u paytlari, hatto tush paytida ham quyosh janubiy ufqni 
yoritmaydi. 
Lekin yo‘limizda muz to‘siqlari endi kam uchrardi, shuning uchun yo‘l yurish ancha 
osonlashdi. Men itlarni to‘xtovsiz olg‘a haydar edim. Biz deyarli dam olmasdan 
yo‘l bosardik. Aytganim to‘g‘ri chiqdi —
biz hamma vaqt chang‘ida yo‘l bosdik. 
Cha
ng‘ida yurishdan esa oyoqlarimiz zirqirab og‘rir edi. Oyoqlarimiz yorilib va yara 
bo‘lib ketdi. Kun sayin bu yaralar bizga battar azob berardi. Bir kuni ertalab 

---

chang‘ilarni oyoqqa bog‘layotgan edik, Novcha Jeff xuddi yosh bolaga o‘xshab 
yig‘lab yubordi. Men uni kichik chanalarga yo‘l ochish uchun oldinga yubordim, 
lekin u yengil bo‘lsin deb chang‘ilarini olib qo‘ydi. Shuning uchun yo‘lning qori 
bosilmay, u mokasinlari bilan yo‘lni o‘ydim
-chuqur qilib boraverdi, itlar esa 
chuqurlarga tiqilib qolardilar. Itlar shu qadar oriqlab ketgan edilarki, juni ostidan 
suyaklari turtib chiqib turardi. Ular g‘oyat qiyinchilik bilan qadam bosardilar. Men 
Jeffni rosa so‘kib berdim. U chang‘ilarni endi yechmaslikka va’da berdi, lekin 
so‘zida turmadi. Shunda men uni qamchi bi
lan tortib yubordim, shundan keyin 
itlar qorga botmaydigan bo‘ldi. U xuddi chaqaloqqa o‘xshar edi —
yo‘l azobi, 
undan keyin hali sen aytgan ortiqcha yog‘ uni kichkina bolaga aylantirib qo‘ygandi.
Passuk-
chi! Erkak kishi gulxan oldida yig‘lab yotgan paytlar
da, Passuk ovqat 
pishirar, ertalab itlarni qo‘shishga, kechqurunlari esa chanadan chiqarishga menga 
yordamlashardi. Itlarimizni Passuk omon saqlab qoldi. U hamma vaqt oldinda 
borar va itlarga yo‘l ochib berardi. Passuk… nima desam bo‘ladi! Men u vaqtda 
ham
ma narsaga odatdagi bir ish deb qarab, hech narsa ustida o‘ylamasdim. Fikrim 
boshqa narsalar bilan band edi, buning ustiga, men u vaqtda hali yosh edim, 
xotinlarni bilmasdim. Faqat so‘ngroq, o‘sha vaqtlarni esga olib, xotinim qanday 
ajoyib odam ekanini anglab yetdim. 
Jeff endi bizga faqat ortiqcha yuk bo‘lib qoldi. Itlar holdan toyganligini bila turib, 
orqada qolgan paytlarda yashirincha chanaga yotib olardi. Passuk itlarni o‘zi 
boshlab bordi, Jeffga ortiq hech qanday ish qolmagan edi. Men har kun ertalab 
uning ovqatini halol bo‘lib berar edim. Uning bir o‘zi oldinga ketib qolar, biz esa 
narsalarni yig‘ishtirib chanalarga ortar va itlarni chanaga qo‘shar edik. Tush 
paytlarida quyosh xira nur socharkan, biz uning orqasidan yetib olar edik: u 
yig‘lab
-
siqtab sudralib borar, ko‘z yoshlari esa yuzida muz bo‘lib qotib qolardi. Biz 
esa undan o‘tib ketaverar edik. Kechalari biz tunash uchun to‘xtaganimizda, 
Jeffning haqini olib qo‘yar va joyini solib berar edik. Bizni osonlik bilan topsin deb, 
katta gulxan yoqardik. Bir necha soatdan keyin u oqsoqlanib yetib kelar, ming 
vohlar bilan ovqatini yer, keyin uyquga ketardi. Har kuni ahvol shu. U kasal emas, 
charchagan, qiynalgan va ochlikdan zaiflashgan edi-ku! Shunga qaramay, hamma 
ishni biz qilardik, u esa hech ish qilmasdi. Hamma gap Bettlz amaki aytgan 
ortiqcha yog‘da bo‘lsa kerak; axir biz hamma vaqt uning ovqatini halollik bilan 
berib bordik. 
Bir kuni biz yo‘lda, Oppoq Sokinlikda daydib yurgan ikki ko‘lankaga duch keldik —
bular bir erkak bilan bir bola edi. Ular oq tanlilar edi. Le-
Barj ko‘lida muz ochilib, 
ularning hamma narsasi suvga cho‘kib ketibdi, ikkisining yelkasida bittadan odeyal 
qolibdi, xolos. Kechasi ular o‘t yoqib, ertalabgacha o‘t oldida yotisharkan. Ularning 
ixtiyorida bir oz un bo‘lib, unni iss
iq suvga qorib ichishar ekan. Erkak menga sakkiz 

---

chashka un ko‘rsatdi. Bor ovqatlari shu ekan, ocharchilik boshlangan, Pelligacha 
esa hali ikki yuz mil yo‘l bosishlari kerak. Yo‘lovchilar, biz bilan bir hindu 
kelayotgan edi, biz qo‘limizdagi ovqatni halol bo‘lib berdik, lekin u orqada qolib 
ketdi, deyishdi. Men bunga ishonmadim, agar ular ovqatni insof bilan taqsimlagan 
bo‘lsalar, nima uchun u orqada qolib ketadi?
Men ularga hech narsa berolmadim. Ular bizning eng semiz itimizni o‘g‘irlamoqchi 
bo‘lishdi (eng semiz itimizning o‘zi ham juda oriq edi), lekin men revolver o‘qtalib 
qo‘rqitdim va jo‘nab qolishlarini maslahat berdim. Keyin ular xuddi mast 
kishilardek sandiroqlab yo‘lga tushdilar va Pelli tomonga qarab, Oppoq Sokinlik 
ichiga kirib ko‘zdan g‘oyib bo‘
ldilar. 
Endi mening ixtiyorimda uchta it bilan bitta chana qoldi; itlarning ham eti borib 
ustixoniga yopishgan edi. O‘tin oz bo‘lsa, o‘t yomon yonadi, uyning ichi ham sovuq 
bo‘ladi, biz ana shunday sharoitda yashardik. Biz juda oz ovqat yerdik, shuning 
uchun ham covuq bizni jon azobiga solardi; yuzlarimizni sovuq urib, shunday 
qorayib ketgan ediki, mehribon onamiz ham bizni tanib ololmagan bo‘lardi. 
Oyoqlarimiz qattiq og‘rirdi. Ertalab yo‘lga tushganimizda, qichqirib yuborishimizga 
oz qolardi 
—
chang‘ilar oyog‘imizni shu qadar og‘ritardi. Passuk lablarini qisib, 
tishini tishiga qo‘yib, oldinda borar va bizga yo‘l ochib berardi. Yanki esa hali ham 
zorlanib, sudralib borardi. 
O‘ttiz millik daryo tez oqadi, ba’zi joylarda suv muzni yuvib ketgan, yo‘limizda muz 
ustiga suv toshgan, muz yorilgan, ba’zan muz ustini yoppasiga suv qoplagan joylar 
ham uchrardi. Bir kuni biz ancha ilgari yo‘lga tushgan Jeffni odatdagidek quvib 
yetdik. U dam olib o‘tirar ekan. Ikki oraliqda suv yoyilib yotibdi, u muz parchalari 
ustidan a
ylanib o‘tgan, lekin chanalar muz parchasi ustidan yurolmaydi. Biz katta 
bir muz parchasini topdik. Passuk yiqilib tushsam kerak bo‘lib qolar deb, qo‘liga 
uzun tayoq ushlab oldi-
da, muz ustiga birinchi bo‘lib qadam qo‘ydi. Passuk yengil, 
chang‘ilari enli e
di 
—
u eson-
omon o‘tib oldi
-da, itlarni chaqirdi. Lekin itlarda 
tayoq ham, chang‘i ham bo‘lmaganidan suvga ag‘darildilar, oqim ularni olib ketdi. 
Men chananing orqasidan mahkam ushlab tortdim, lekin qayishlar uzilib ketib, 
itlar muz ostida g‘oyib bo‘ldi. I
tlar juda oriqlab ketgandi, lekin men ular bizga bir 
haftalik ovqat bo‘lar deb o‘ylagan edim —
mana endi ular ham asfalasofilinga 
ketdi! 
Ertasi kuni ertalab men qolgan butun oziqlarni bab-
baravar qilib uchga bo‘ldim
-
da, Novcha Jeffga: «Biz bilan ketasanmi, orqada qolasanmi 
—
o‘zing bilasan, 
bizning yukimiz endi yengillashdi, shuning uchun endi biz tez yuramiz», dedim. U 
oh-
voh qila boshladi, yara oyog‘i va boshqa qiyinchiliklarni ro‘kach qilib zorlandi, 
yomon do‘st ekansan deb, mendan ginaxonlik qildi. Pass
ukning oyoqlari ham, 

---

mening oyoqlarim ham unikidan qattiqroq og‘rirdi, chunki biz itlarga yo‘l ochib 
borardik, bizga ham qiyin edi. Novcha Jeff o‘lsam ham shu yerdan qimirlamayman 
deb qasam ichdi. Passuk indamay jun odeyalni oldi, men esa bolta bilan dekchani 
ko‘tardim
-
da, yo‘lga tushmoqchi bo‘ldik. Lekin xotinim Jeffga ajratib qo‘yilgan 
ovqatga qaradi-da: «Mana bu chaqaloqqa shuncha ovqatni qoldirib ketish 
ahmoqlik bo‘ladi. Yaxshisi, u o‘lsin», dedi. Men bosh chayqadim: «Do‘st hamma 
vaqt do‘st bo‘lib qolad
i», dedim. Shundan keyin Passuk Qirqinchi Mildagi 
odamlarni esimga soldi 
—
ular haqiqiy erkaklar, ular ko‘pchilik, ular sendan 
yordam kutib yotibdilar, dedi. Men yana «yo‘q», degan edim, Passuk belimga 
qistirilgan revolverni oldi, shundan keyin Novcha Jeff, boya Bettlz amaki 
aytgandek, ajalidan besh kun oldin bobolarining oldiga ravona bo‘ldi. Men 
Passukni urishdim, lekin u qilgan ishiga po‘shaymon ham bo‘lmadi, qayg‘u ham 
chekmadi. Ichimda Passuk haq ekanligini e’tirof qildim.
Sitka Charli jim qoldi va pechka ustidagi tunuka novga yana bir necha parcha muz 
tashladi. Erkaklar indamay o‘tirar edilar. Itlar xuddi dahshatli sovuqdan 
zorlanayotgandek mungli-mungli uvillashardi. Ularning uvillashidan odamlarning 
badani jimirlab ketardi. 
–
Har kuni yo‘l ustida haligi ikki ko‘lankaning tunagan joylarini uchratib 
bordik. Ular to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri qor ustida yotib qolaverganlar. Sho‘r Suvga 
yetib olgunimizcha hali bunday tunashni orzu ham qilib qolarmiz deb 
xayolimdan o‘tkazardim. Keyin biz uchinchi ko‘lanka —
hinduni ham 
uchratdik, u ham Pelliga borardi. Uning aytishiga qaraganda, erkak bilan 
bola unga ovqatni kam berib, insofsizlik qilganlar, mana uning tamom 
bo‘lganiga uch kun bo‘libdi. Kechalari u mokasinidan tilib olib, qaynatib yer 
ekan. Endi mokasinidan ham deyarli hech narsa qolmabdi. Bu hindu dengiz 
sohilidan ekan, men u bilan Passuk orqali gaplashdim. Passuk uning tiliga 
tushunardi. U hech qachon Yukonda bo‘lmagan, yo‘lni ham bilmas ekan, 
shunga qaramay o‘sha tomonga qarab borardi. Yo‘l uzoqmi? Ikki kunlikmi? 
O‘n 
kunlikmi? Yuz kunlikmi? U bilmas ekan, lekin Pelliga qarab ketmoqda 
ekan. Orqaga qaytish juda ham uzoq, shuning uchun u faqat olg‘a qarab 
borayotgan ekan. 
U bizdan ovqat so‘ramadi, chunki o‘zimizning ahvolimiz ham qiyin ekanligini u 
ochiq ko‘rdi. Passuk ni
ma qilishini bilmay, xuddi bolalari-ning boshiga kulfat 
tushgan qirg‘ovul onadek, goh hinduga, goh menga qarardi. Men Passukka 
qayrilib qaradim. 
–
Bu odamga nisbatan insofsizlik qilganlar. Ovqatimizdan bir qismini bersak, 
qandoq bo‘lar ekan? –
deb so‘radim m
en. 

---

Men uning ko‘zlarida shodlik belgilarini ko‘rdim, lekin u hinduga, keyin menga 
uzoq qarab turdi, uning lablari qat’iy jipslashdi. Keyin uzil
-kesil javob qildi: 
–
Yo‘q. Sho‘r Suvga hali yo‘l uzoq, yo‘lda bizni o‘lim poylab yotibdi. O‘lim 
mana shu notanish odamni ola qolsin, mening erim Charlini tirik qoldirsin. 
Hindu Oppoq Sokinlik ichiga kirib yo‘qoldi, u Pelli tomonga qarab ketdi.
Kechasi Passuk yig‘lab chiqdi. Men ilgari uning ko‘z yoshlarini hech qachon 
ko‘rmagan edim. Uning yig‘lashi achchiq tutundan emasdi, chunki o‘tin quppa
-
qypyq edi. Uning qayg‘usi meni hayron qoldirdi, zulmat va og‘riq uning tinkasini 
quritibdi shekilli, deb o‘yladim.
Hayot 
—
g‘alati narsa. Men hayot haqida ko‘p o‘yladim, ko‘pdan beri shu to‘g‘rida 
bosh qotiraman, lekin nazarimda u kun sayin murakkablashayotir. Nima uchun 
yashashni shunchalik yaxshi ko‘ramiz? Axir hayot bir o‘yin
-
ku. Bu o‘yinda inson 
hech qachon g‘olib chiqmaydi. Yashash to qarilik yetib kelmaguncha, og‘ir mehnat 
qilish va azob-uqubat chekish demakdir. Qarilik yeti
b kelganda, biz o‘chib qolgan 
gulxanning sovuq kulini changallaymiz. Yashash og‘ir. Chaqaloq azob ichida 
tug‘iladi, qari odam azob ichida so‘nggi nafasini chiqaradi, bizning butun umrimiz 
qayg‘u va tashvish bilan o‘tadi. Shunga qaramasdan, inson qoqilib
-suqilib, tevarak-
atrofga olazarak bo‘lib qaraydi va o‘limning quchog‘iga o‘zini istamaygina 
tashlaydi. O‘lim ezgu narsa
-ku! Faqat hayot alam chektiradi. Ammo biz hayotni 
yaxshi ko‘ramizu, o‘limdan nafratlanamiz! Bu qiziq narsa!
Biz, ya’ni Passuk bilan men kam gaplashardik. Kechalari qop ustida o‘likdek qotib 
uxlardik, ertalab o‘rnimizdan turib, yana murdalardek indamay yo‘lga tushardik. 
Tevarak-
atrofimiz hammasi jonsiz, o‘lik, na qirg‘ovul, na olmaxon, na quyosh —
hech narsa ko‘rinmaydi. Daryo ham o‘zining op
poq pardasi ostida sukutga botgan. 
O‘rmonda hamma napca o‘lgan. Sovuq ham xuddi hozirgidek. Kechalari yulduzlar 
katta va yaqin bo‘lib ko‘rinar, sakrashar, raqsga tushar edilar; kunduzlari esa 
nazarimizda quyosh juda ko‘payib ketgandek bo‘lib tuyulgancha bizning jig‘imizga 
tegardi. Havo yarqirar, qor esa xuddi olmos zarralariga o‘xshardi. Na biror gulxan 
ko‘rinadi, na biror tovush eshitiladi —
hammayoqni sovuq va Oppoq Sokinlik 
qoplagan. Biz vaqtning hisobidan adashdik, o‘zimiz xuddi murdalardek qadam 
tashla
b borardik. Bizning ko‘zlarimiz faqat Sho‘r Suv tomonga tikilgan, fikr
-
xayolimiz Sho‘r Suv bilan band. Oyoqlarimizning o‘zi Sho‘r Suv tomonga olib 
ketayotir. Biz Taxkinaga borib to‘xtadik, uni tanimadik. Bizning ko‘zlarimiz Oq Otga 
tikilar, lekin uni taniy
olmas edi. Oyoqlarimiz Kanon tuprog‘iga qadam bosdi, lekin 
biz buni sezmadik. Biz hech narsani his qilmasdik. Biz tez-tez yiqilar, lekin 
yiqilayotib ham Sho‘r Suv tomondan ko‘zimizni olmasdik.

---

Biz bab-
baravar baham ko‘rib kelgan ovqatimiz tugadi, 
lekin Passuk tez-tez 
yiqilardi. Bug‘u dovoniga yaqin kelganda Passuk holdan toydi. Ertalab ikkimiz ham 
bitta odeyalga o‘ralib yotar va yo‘lga tushishni o‘ylamas ham edik. Shu yerda 
qolib, Passuk bilan birga qo‘l ushlashgan holda o‘limni qarshi olishni ista
dim, 
chunki men ulg‘ayib qolgan, xotinning sevgisi nima ekanligini tushuna boshlagan 
edim. Xeyns missiyasiga yana sakson mil yo‘l bor edi. Lekin uzoqda, o‘rmonning 
orqasida, cho‘qqisini bo‘ronlar sidirib ketgan Chakut tog‘i qad ko‘tarib turibdi.
Shunda Pas
suk eshitishim oson bo‘lsin uchun og‘zini qulog‘imga tutib so‘zlay 
boshladi. Endi y mening g‘azabimdan qo‘rqmasdi, Passuk menga yuragini ochib, 
o‘zining muhabbati va ilgari men tushunmay yurgan ko‘p narsalar haqida gapirdi.
–
Sen mening erimsan, Charli, 
–
dedi u, 
–
senga yaxshi xotin bo‘ldim. Hamma 
vaqt senga o‘t yoqib berdim, ovqatingni pishirdim, itlaringni boqdim, qop 
kurab yo‘l ochdim, lekin hech qachon zorlanmadim. Otamning vigvami 
issiqroq edi yoki bizning Chilkatda ovqat ko‘proq edi deb hech ta’na 
qilm
adim. So‘zlaganingda quloq soldim. Buyruq berganingda ijro etdim. 
Shunday emasmi, Charli? 
–
Ha, shunday, 
–
deb javob berdim men. 
U davom etdi: 
–
Birinchi marotaba Chilkatga kelib, meni sotib olganingda, hech bo‘lmaganda 
it sotib oluvchi odamdek biror marta yuz
imga boqmading. Meni o‘zing bilan 
olib ketding. O‘shanda yuragimda senga qarshi norozilik qo‘zg‘aldi, butun 
vujudimni alam va qo‘rquv bosdi. Lekin bunga ko‘p zamonlar bo‘ldi. Ko‘ngli 
yumshoq odam o‘z itini avaylaganidek, sen ham menga rahm
-shafqat 
qilding, 
Charli. Ammo yuragingdan menga o‘rin bermading, lekin hamma 
vaqt menga nisbatan odil eding, menga lozim bo‘lganicha yaxshi muomala 
qilding. Sen mardonavor ishlar qilganingda va katta xavf-xatarga qarshi 
ko‘krak kerib borganingda, men hamma vaqt yoningda birga bo‘ldim. Men 
seni boshqa erkaklar bilan solishtirib ko‘rdim —
sen ularning ko‘pidan 
yaxshi eding, o‘z nomusingni yaxshi saqlar eding, so‘zlaring dono, tiling esa 
rostgo‘y edi. Shunda sen bilan faxrlana boshladim. Shunday vaqt yetib 
keldiki, mening butun yuragimni, fikr-xayolimni egallab olding. Mening 
nazarimda, sen oltin so‘qmoq bo‘ylab yuradigan va bir zumga ham o‘z 
osmonini tark etmaydigan yozgi quyosh eding. Ko‘zlarim qaysi tomonga 
qaramasin, o‘z quyoshimni ko‘rar edim. Ammo sening yuraging, Charli
, 
sovuq edi. Unda menga joy yo‘q edi.
–
Ha, shunday bo‘lgan edi, –
deb javob berdim. 
–
Mening yuragim sovuq edi, 
unda senga joy yo‘q edi. Ammo ilgari shunday edi. Hozir yuragim quyosh 

---

qaytib kelgan bahor paytidagi qopga o‘xshaydi. Yuragimda hamma narsa 
eriyotir, unda chashmalar shildirab oqayotir, hamma narsa qulf urib 
gullayotir. Qirg‘ovullarning ovozlari, qushchalarning sayrashi eshitilyapti, 
musiqa yangrayapti, chunki qish mag‘lubiyatga uchradi, Passuk, men 
bo‘lsam xotin kishining sevgisini tushundim.
Passuk tabassum qildi va yana ham pinjimga tiqilib oldi. 
–
Xursandman, 
–
dedi u. 
Shundan keyin anchagacha jim yotdi, boshini ko‘ksimga qo‘yib ohista nafas olardi. 
Keyin u shivirladi: 
–
Mening yo‘lim shu yerda tamom bo‘ldi, charchadim. Senga ikki og‘iz gap 
aytmoqch
iman. Bundan ko‘p vaqtlar ilgari, men hali kichkina qiz ekanimda 
ko‘pincha otamning Chilkatdagi vigvamida yolg‘iz qolardim, chunki erkaklar 
ovga ketishar, xotin-
qizlar va bolalar o‘rmonda ov
-
o‘ljalarini tashir edilar. 
Kunlardan bir kun, bahor chog‘lari edi, teri ustida o‘tirgan edim. Birdan 
qishki uyqusidan endigina uyg‘ongan och va oriqlagan targ‘il ayiq vigvamga 
boshini tiqib: «u-
uh» deb bo‘kirib yubordi. Xuddi shu vaqt akam ov 
o‘ljalarini chanaga ortib kelib qoldi. U o‘choqda yonib turgan to‘nkani 
ushlab, sira tap tortmay ayiq bilan olishib ketdi. Itlar esa chanalarni 
sudragan holda ayiqqa yopishib oldilar. Katta jang bo‘ldi, shovqin
-suron 
ko‘tarildi. Ular o‘tga yumalab tushdilar, terilarni har tomonga irg‘itib 
tashladilar, vigvamni ag‘dardilar. Pirovardi
da, ayiq jon berdi, lekin akamning 
bir barmog‘i ayiqning og‘zida qoldi, yuzida esa ayiq panjalarining izlari qoldi. 
Sen Pelliga ketayotgan hinduning qo‘liga e’tibor berdingmi, o‘tga tutib 
turgan qo‘lining katta barmog‘i yo‘q ekan… U mening akam edi. Men un
ga 
ovqat bermadim, u ovqatsiz Oppoq Sokinlik ichiga kirib ketdi. 
Mana, birodarlar, Passukning muhabbati shu qadar kuchli edi. Passuk Bug‘u 
dovonida qop ustida uzildi. Uning sevgisi buyuk sevgi edi. Axir xotin kishi uni og‘ir 
yo‘llar bilan boshlab halokatga
olib borayotgan erkak uchun o‘z akasini qurbon 
qildi-
ya. Uning sevgisi shu qadar kuchli ediki, hatto o‘zini ham ayamadi. Ko‘zlari 
so‘nggi marta yumilishdan oldin Passuk mening qo‘llarimni olib, olmaxon terisidan 
qilingan nimchasining ichiga suqdi. Qo‘lim 
belida bir narsa tiqilgan xaltaga tegdi, 
shunda hamma gapga tushundim. Kun sayin biz ovqatni bab-
baravar bo‘lar edik, 
lekin Passuk o‘ziga tekkan ovqatning yarmisini yer ekan. Yarmisini esa mana shu 
xaltachaga solib, menga saqlab yurar ekan. 
–
Mana, Passuknin
g hayot yo‘li tugadi, –
dedi Passuk. 
–
Sening yo‘ling esa, 
Charli, hali tamom bo‘lgani yo‘q, bu yo‘l seni buyuk Chilkut orqali dengiz 

---

sohillariga, Xeyns missiyasiga olib boradi. Bu yo‘l seni borgan sari uzoqqa 
olib ketaveradi, quyosh mo‘l
-
ko‘l shu’la sochadigan yot o‘lkalar va ulkan 
dengizlarga olib boradi; mana shu yo‘lda seni uzoq umr, izzat
-ikrom va 
buyuk shon-
sharaf kutadi. Bu yo‘l seni ko‘pgina xotinlarning uyiga, yaxshi 
xotinlarning oldiga olib boradi, lekin sen hech qachon Passukning sevgisi 
kabi ulu
g‘ sevgini uchratmaysan.
Passukning so‘zlari haq ekanligini sezib turardim. Hayajonga tushdim. Men ozuqa 
bilan to‘ldirilgan xaltachani uloqtirib tashladim va mening yo‘lim ham tugadi, men 
ham sen bilan qolaman deb qasam ichdim. Lekin Passukning horg‘in ko‘
zlari 
yoshga to‘ldi va:
–
Odamlar Sitka Charlini hamma vaqt vijdonli odam deb hisoblar edilar, 
–
dedi Passuk. 
–
Uning har bir so‘zi haqiqat edi. Nahotki y o‘z nomusini 
unutib, endi Bug‘u dovoniga kelganda, bo‘lmag‘ur gaplarni gapirib o‘tirsa! 
Nahotki u o‘zla
rining eng yaxshi ovqatlari, eng yaxshi itlarini bergan 
Qirqinchi Mildagi odamlarni unutgan bo‘lsa! Passuk hamma vaqt o‘z eri 
bilan faxrlanar edi. Passuk ilgarigidek sen bilan faxrlansin desang, 
o‘rningdan tur, chang‘ilaringni bog‘la
-
da, yo‘lga tush.
U quc
hog‘imda jon berib badani sovuganda, o‘rnimdan turib, oziq
-ovqat solingan 
xaltachani topib oldim-
da, chang‘ilarni oyog‘imga bog‘lab, gandiraklay
-gandiraklay 
yo‘lga tushdim. Oyoqlarimning madori ketgan, boshim aylanar, quloqlarim 
shang‘illar, ko‘z oldilarim
qorong‘ulashib ketar edi. Yoshlikning unutilgan 
manzaralari ko‘z oldimdan o‘taverdi. Ziyofatda qaynayotgan qozonlar oldida 
o‘tirar edim, qo‘shiq aytar va yigitlarning qo‘shig‘i, dengiz mushugi terisidan 
qilingan baraban tovushlari ohangiga o‘yin tushardim; Passuk bo‘lsa mening 
qo‘limdan ushlab, hamma vaqt men bilan birga borardi. Uyquga ketganimda, 
meni uyg‘otardi. Qoqilib yiqilganimda, suyab ko‘tarardi. Qalin qorlarda adashib 
qolganimda, to‘g‘ri yo‘lga olib chiqardi. Mana, mast odamdek ko‘zimga g‘alati 
na
rsalar ko‘rina boshladi, ana shu taxlitda dengiz sohilidagi Xeyns missiyasiga 
yetib keldim. 
Sitka Charli o‘rnidan turib, chodirning bir tomonini ko‘tarib tashqari chiqdi. Tush 
payti edi. Janub tomonda, Genderson tog‘ qirralari ustida quyoshning haroratsiz 
gardishi muallaq turardi. Havo yiltiroq qirovdan yasalgan o‘rgimchak uyasiga 
o‘xshardi. Oldinda, yo‘l ustida bo‘riga o‘xshagan bir it o‘tirardi. Yunglari 
tarashadek qotgan bu it tumshug‘ini osmonga ko‘tarib zorlanib uvillardi.
Rus tilidan F. Abdullayev tarjimasi 

---

 
Mutolaada bo‘ling: 
t.me/e_kutubxona