Jismoniy madaniyat fakulteti 4-kurs 425-guruh talabasi Aliqulov Ullat Abdug’aniyevichning kurs ishi

1.1 Jismoni tarbiyani kasb-hunar maktablarida tashkil etish jarayonlari
Dars jarayonida ko‘p qirrali jismoniy tayyorgarlikni ta’minlash va olingan ko‘nikmalarni mustahkamlash uchun maktab soatlaridan tashqari mustaqil mashg‘ulotlar o‘qituvchi va shifokor ko‘rsatmalari bo‘yicha katta ahamiyatga ega. Jismoniy tarbiya o‘qituvchisi guruhdagi har bir o‘quvchining o‘ziga xos xususiyatlarini yaxshi bilishi va o‘z bilimlarini maxsus tibbiy guruh o‘quvchilari mavjudligidan noqulay his etmaydigan tarzda qurishi kerak. Har bir darsni boshidan oxirigacha o‘ylab ko‘rish kerak. Baland buyruqlar sinflar davomida tavsiya qilinmaydi. Har bir mashqni hisoblamasligingiz kerak, faqat sur’atni, ritmni va nafasni ko‘rsatishingiz kerak. Agar mashq o‘quvchilar tomonidan kam bajarilsa, butun guruh diqqatini shunga qaratish shart emas, uni xushmuomalalik bilan yo‘naltirish kerak, javob va replikalar chiqarib tashlanadi. O‘qituvchining munosabati ham, do‘stona va xotirjam bo‘lishi kerak. Takt va takt yana, ayniqsa, mashqlarni bajarishdagi kamchiliklarni tushuntirishda. Salomatlik holatini kuzatish va o‘z-o‘zini kuzatish jarayonida xayoliy sezgilarga e’tibor qaratmaslik, puls va nafas olish reaksiyasini «tinglashdan» saqlanish kerak. O‘quvchilarning o‘z qobiliyatlariga va jismoniy tarbiya vositalariga bo‘lgan ishonchini rivojlantirishi, ular tanasining normal ishlashiga yordam berishi kerak. O‘quvchilarga nisbatan xushmuomalalikni kuzatish»kamsuqumlik»tufayli bo‘shashmaslik kerak. Natija.
Shuni yodda tutish kerakki, yangi boshlanuvchilar maxsus guruhlarda, odatda, birinchi sinflarda o‘zlarini juda tor tutadilar va o‘z harakatlarini do‘stlari bilan muvofiqlashtirmaydilar, hatto maxsus tarzda nafas olishni boshlaydilar. Shuning uchun nafas olish mashqlari bilan, to‘g‘ri nafas olishni o‘rganish bilan o‘qituvchi darslarini boshlashi kerak. Barcha nafas olish va umumiy rivojlanish mashqlari uchun siz burun orqali nafas olishingiz kerak (ovoz chiqarish bilan maxsus bo‘lganlar bundan mustasno). Burun orqali nafas olish va nafas olish kerak. Maxsus guruhlardagi odatiy hisoblash buyruqlarini esa «nafas olish, chiqarish» buyruqlari bilan almashtirish lozim va bu o‘qituvchi nafas olishning to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilishi odatga aylanganiga ishonch hosil qilmaguncha amalga oshirilishi lozim. Dinamik nafas olish mashqlari va umumiy rivojlanish mashqlarini bajarganda nafas olishni to‘g‘ri bajarish, ilgari egilgan oyoqlarni to‘g‘rilash, qo‘llarni yon tomonga yoyish, yuqoriga, yonga va dastlabki xolatga qaytish;, oyoqlarni bukish, pastki qo‘llarni bukish, chayish. Sakrashlar, uloqtirishlar, to‘ldirilgan to‘pni uloqtirish va boshqa harakatlarni amalga oshirishda va nafas chiqarishda – eng katta harakat payti. Yuk kamaytirish va jismoniy mashqlar so‘ng nafasni normallashtirish uchun, u har qanday boshlang‘ich holatda mushaklar bir vaqtning o‘zida engillik bilan nafas mashqlaridan foydalanish ko‘proq mos keladi. O‘quvchilarni to‘g‘ri nafas olishga o‘rgatish juda muhim va murakkab vazifadir. Eng zaif bolalar to‘g‘ri nafas ko‘nikmalarini o‘rganishi sekin, ayniqsa harakati bilan birga. Shuning uchun jismoniy tarbiya o‘qituvchisi xushmuomala, sabr-toqatli bo‘lishi bilan birga, bu masalani hal qilishda ham qat’iyatli bo‘lishi kerak. O‘quvchilar uyda «nafas olish mashqlari» bo‘yicha topshiriq olsa to‘g‘ri nafas olish ko‘nikmalarini egallash va mustahkamlash ancha tez kechadi. Xulosa va takliflar. O‘quvchilar jismoniy tarbiyasining kam bo‘lmagan muhim vazifasi to‘g‘ri qad-qomatni tarbiyalashdir, chunki to‘g‘ri qad-qomatni faqat estetik emas, balki katta fiziologik ahamiyatga ham egadir. U butun tananing faoliyatini ta’minlaydi, ichki organlarning, ayniqsa o‘pka va yurakning normal ishlashini ta’minlaydi va jismoniy mashqlar paytida, kundalik hayotda, ishda va sportda energiya sarfini tejashga olib keladi, bu esa samaradorlikni oshiradi. Hatto kichik yassi oyoq butun tayanch-harakat tizimi vazifasini va o‘quvchilarning umumiy ohangini kamaytiradi, bu ularning jismoniy rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi va ularning ishlashini kamaytiradi. To‘g‘ri qad-qomatni shakllantirish, uning buzilishlarini tuzatish va oldini olishning asosiy vositasi jismoniy mashqlardir. Jismoniy tarbiya darsida elka kamari, orqa va qorin muskullari uchun kamida 10-12 ta mashq bo‘lishi kerak, bu esa tanani to‘g‘ri holatda ushlab turuvchi» muskul korseti « hosil bo‘lishiga yordam beradi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy harakat turlarini rivojlantirishning o’ziga xos xususiyatlari mavjud. O’rgatishning ushbu bosqichida harakat malakalari va ko’nikmalari ko’lamining kengayishi, jismoniy fazilatlar (tezlik, chidamlilik, tezkorlik va boshqalar)ning rivojlanishi bilan bog’lik holda ham mashqlarni yaxlit, ham harakat texnikasi elementlarini alohida-alohida muvaffakiyatliroq o’zlashtirish imkoniyati yuzaga keladi. Besh-olti yoshli bolalarda o’z oldilariga qo’yilgan vazifalarni ongli tushunib etish, vaziyatni baholash, o’z harakatlarini boshqara bilishga muayyan tayyorgarlik bo’ladi, shuning uchun og’zaki ko’rsatma berish va tushuntirish yordamida maktabgacha yoshdagi bolalarning harakat faoliyatida mustahkam bilim va ko’nikma shakllantirish mumkin bo’ladi.
Maktabgacha ta’lim muassaslari uchun yaratilgan ta’lim-tarbiya dasturi, Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan Davlat talbalariga muvofiq barcha guruhda bolalar yurish, yugurish, muvozanat saqlash, sakrash, uloqtirish, tirmashib chiqishga o’rganib, uni takomillashtirib boradilar, sport o’yinlari: bastketbol, futbol, sport elementlari va hokazolarni egallaydilar. Yurish va yugurish mashqlari. Yurish va yugurish mashqlarining vazifasi qo’l va oyoqlar harakatlanayotganda muvozanat yaxshi saqlagan holda engil, erkin harakatlar qilishni
Sog‘lomlashtirish, ta‘limiy, tarbiyaviy vazifalar, jismoniy tabiyaning mehnat va harbiy tayyorgarlik bilan aloqadorlik prinsipi, shaxsni har tomonlama rivojlantirish prinsipi, jismoniy tarbiyani sog‘lomlashtirish maљsadiga yo‘naltirilganlik prinsipi, yurak-tomir tizimi, nafas olish tizimi. Jismoniy mashqlarni bajarish jarayonida bu yoshdagi bolalarda chaqqonlik, tezlik, kuch, chidamlilik va egiluvchanlik sifatlari tarbiyalanadi. Ularning anatomikfiziologik xususiyatlarini e‘tiborga olsak, chaqqonlik va tezlik sifatlarini tarbiyalash imkoniyati ularda boshqa sifatlarga nisbatan ko‘proq bo‘ladi, kuch va chidamlilik sifatlarini tarbiyalashda esa, aksincha, extiyotkor bo‘lish zarur. Lekin bu sifatlarni rivojlantirish umuman to‘xtatib qo‘yilmaydi, chunki kuch va chidamlilik elementlari har bir harakat faoliyati uchun zarur, bu sifatlar tarbiyachining xohishisiz ham boshqa harakat faoliyatlari davomida, xususan, yurish, sakrash, uloqtirishdek harakatlar tarkibida baribir namoyon bo‘ladi.Bu yoshdagi bolalar asab tizimining egiluvchanligi jismoniy sifatlarni bir tekisda rivojlantirishga yaxshi imkoniyat yaratadi. Chunki asab tizimidagi qo‘zg‘alish va tormozlanish birini ikkinchisi bilan tez almashtirish qobiliyati bilan bog‘liq. Ayniqsa, harakatli o‘yinlar davomida oldindan rejalashtirilmagan, o‘yin faoliyati uchun zarur bo‘lgan favquloddagi harakatlarni bajarishga to‘g‘ri keladi va ular qisqa vaqt ichida bir-biri bilan tez o‘rin almashinishda namoyon bo‘ladi. Bu esa chaqqonlik sifatini oson rivojlantirishga sharoit yaratadi.Asab jarayoni jismoniy sifatlarning rivojlanishini tezlashtiradi. qisqa vaqt mobaynida o‘rtacha tezkorlik bilan yugurish, velosipedda uchish va boshqa mashqlar tezlikning rivojlanishiga omil bo‘ladi. Bu mashqlarda, albatta, me‘yorni to‘g‘ri tanlash va ularning o‘zaro o‘rin almashinishi muhim ahamiyatga egadir.Bu yoshdagi bolalarda bo‘yin, qorin, orqa, bel mushaklari kuchsiz bo‘lib, qomat yaxshi rivojlanmaydi. Shunga ko‘ra, ushbu guruh mushaklarini rivojlantirish uchun yurish, yugurish, tanani bukib va rostlab bajariladigan mashqlarni to‘g‘ri tanlab olish, harakatlar tezligini orttirish va boshqa tadbirlar juda muhim. Bularsiz bola kundalik hayotida uchraydigan jismoniy mashqlarni bajarishda, jismoniy mehnatda qiyinchilikka uchragan bo‘lar edi.Maktabgacha yoshdagi bolalarga mashq berishdan oldin ularga o‘sha mashqning ahamiyati, bajarish texnikasi, harakatli o‘yin qoidalari, umumiy va shaxsiy gigiena qoidalari, tanani tarbiyalashning ayrim elementlari haqida tushuncha berib borish lozim. Bu yoshdagi bolalarni jismoniy mashqni yakka holda mustaqil va guruh bilan bajarishga o‘rgatish kerak. Kichik guruhlarda jismoniy mashqlarni bajarishga o‘rgatish, o‘zining sport malakasi o‘sayotganiga va katta sportchilarning natijalariga qiziqish, o‘zaro do‘stlik, hamjihatlik, o‘yinchoqlarga munosabat masalalariga, axloq me‘yorlarining rivojlanishiga e‘tibor beriladi. Ularda jismoniy tarbiyani shunday yo‘lga qo‘yish kerakki, bunda zarur jismoniy sifatlarni o‘stirish aqliy, axloqiy va estetik tarbiya bilan qo‘shib olib borilsin. Ularga estetikadan tana tuzilishi, qomatni to‘g‘ri tutib yurish, harakatlarning ravon hamda chiroyliligi, kiyim-boshni ehtiyotlash va boshqalar to‘g‘risida tushuncha berish kerak bo‘ladi.Maktab yoshigacha bo‘lgan bolalarda aqliy qobiliyatlarni rivojlantirish, diqqat, idrok, tushuncha, tasavvur, tafakkurni o‘stirish va boshqa xislatlarni mustahkamlash jismoniy tarbiya jarayonining asosiy mazmuniga aylantiriladi.