Jismoniy mashq jarayoni Sportchilarning harakat qobiliyatlari testlash

Sportchilarning harakat qobiliyatlarini testlash
Reja:

1. 
   Jismoniy mashq jarayoni
   
2. 
   Sportchilarning harakat qobiliyatlari
   
3. 
   Sportchilarning harakat qobiliyatlari testlash
   

Jismoniy mashq jarayonining asosiy maqsadi sportchida eng yuqori (maksimal) darajada jismoniy sifatlarni o‘stirishdan iboratdir. Buning uchun murabbiy o‘z tarbiyalanuvchilariga musobaqa vaqtida bor kuchini safarbar qilish malakalarini singdirish uchun ular bilan reja asosida uzluksiz mashg‘ulotlar o‘tkazib boradi, ularni tinimsiz mashq qildiradi. Sportchining o‘zi esa musobaqalarda g‘alaba qilish uchun murabbiy yordamida sport faoliyati bilan mustaqil shug‘ullanishga odatlanadi, natijada unda sport malakasi va ko‘nikmalari takomillashib boradi. Shu o‘rinda ta’kidlash joizki, ayrim murabbiylar sportchilarning jismoniy sifatlarini o‘stirishda samarador uslublar mavjud ekanligini yaxshi bilmaydilar. Ular mashg‘ulotlar jarayonida yuqori malakali sportchilarni sport musobaqasiga tayyorlashda zamonaviy ilmiy yondashuvlarga asos-lanmagan uslublardan foydalanib kelmoqdalar. Bu murabbiyning bi-rinchi xatosi bo‘lib, sportchini harakatlantiruvchi faoliyat turlarini chek-lab qo‘yadi. Jismoniy mashq dasturi mazmuni har bir sportchida bir xil harakat malakalarini vujudga keltiradi. Yuqori malakali sportchilar bilan ishlashda ushbu dastur mazmuniga amal qilib, ularning individual xususiyatlarini yetarli darajada e’tiborga olmaslik murabbiyning ikkinchi jiddiy xatosi hisoblanadi. Har bir murabbiy odam bolasining muskul tuzilishi, qattiq hayajonlanganda uni o‘tkazish qobiliyati, suyak to‘qimalarining tuzilishi, yuqori kuchlanish bilan bajarilgan jismoniy mashqlarning sportchi organizmiga ta’siri, turli sportchilar organizmida bu ta’sirning farq qilish xususiyatlarini tushunishi zarur.
Ba’zi bir jismoniy madaniyat va sport mutaxassislari sportchi organizmining tashqi ta’sirlarga javobini ifodalashda «aks etilishi», «aks etish vaqti», «tezlik» va «malaka-ko‘nikma» kabi atamalardan birining o‘rniga ikkinchisini almashtirib ishlatadilar. Masalan, sportchi zo‘r tezlikka ega deb gapiradilar. To‘g‘ri, sportchi murakkab harakatlarni tez, aniq bajara olish xususiyatiga ega bo‘lishi mumkin. Ammo so‘nggi yillarda o‘tkazilgan ilmiy tajribalarning aniqlashiga qaraganda, vaqt rcaksiyasi deyilganda sportchining startdan otilib chiqishi, tepilgan to‘pning harakat tezligi, shuningdek, sportchining dastlabki zo‘r berib bajargan harakati tushuniladi. Harakat tezligi vaqt bilan, ya’ni ma’lum masofada birinchi harakatning boshlanishidan uni tamom qilish uchun ketgan vaqt bilan o‘lchanadi.
Bir guruhdagi sportchilarning vaqt reaksiyasi va harakat tezligi har xil ko‘rsatkichlarda bo‘lishi tabiiy hol. Sportchi harakatni sust, chaqqon yoki o‘ta tezlikda bajarishi mumkin. Harakat malakalarini egallashda vaqt reaksiyasi emas, aksincha, harakat tezligi muhimdir. Shuning uchun sportchilarga harakat malakalarini o‘rgatishda yuqori harakat tezligini umumiy harakat tezli-giga yaqinlashtirish lozim. Shuning uchun umumiy kuchning ko‘p bo‘lmagan qismini, harakat tezkorligini oshirishga qaratish lozim.
Jismoniy mashq turlarining ayrimlari (masalan, qisqa masofaga yugurish, startdan chiqish, sportchining basketbol to‘pini o‘yinga tushirishi va to‘pni o‘zi bilan yerga urib chopishi)da vaqt reaksiyasi muhim o‘rin tutadi. Murabbiy vaqt reaksiyasini pasaytirish uchun hamma chora-tadbirlarni ko‘rishi lozim. Bu jarayonda u quyidagilarga alohida e’tibor berishi maqsadga muvofiqdir:

1. 
   Murakkab harakatlar bilan o‘tkazilgan faol mashg‘ulotlar harakatlarning vaqt reaksiyasini pasaytiradi.
   
2. 
   Turli xil vaziyatlarda harakatlarning boshlanishini bilishdan ko‘ra taxmin qilish ham vaqt reaksiyasini pasaytiradi (masalan, futbol o‘yinida yarim himoyachining hujumga bergan ma’noli signallari qisqa yugurishda, start beruvchining to‘pponchani otmasdan oldin qo‘lini taranglashtirishi).
   
3. 
   Basketbol guruhlari bilan olib boriladigan signalli yoki signalsiz mashg‘ulotlar sportchilarda taxmin qilish harakatining reaksiyasini pasaytiradi. Lekin signal bilan o‘tkaziladigan mashqlar harakatni tez bajarishga ko‘proq ta’sir etadi.
   
4. 
   Sportchi harakatining tezligi harakatning boshlanishidan oldingi tayyorgarlikka, shuningdek, vaqt reaksiyasining yiiqori yoki past bo‘lishi qo‘yilgan maqsadning xarakteriga ham bog‘liq bo‘ladi (masalan, sportchi harakatni bajarishni o‘ylab, aniq signalning berilishini — o‘qning ovozini kutmasdan, hech narsani o‘ylamasdan bajargan tasodifiy harakatlari o‘q ovozi bilan berilgan signal orqali bajariladigan harakatlarga qaraganda sekin bo‘ladi). Shuning uchun sportchi tovush yoki o‘q ovozi orqali undaladigan harakatlarni bajarishga tayyorlanishi zarur.
   

Sportchi mashg‘ulot davomida kuchlanishning o‘ziga ma’qui to‘g‘ri yo‘lini topishi zarur. Chunki sport turlarining xilma-xilligi, sport mashg‘uloti jarayonida bajariladigan mashqlarning ko‘p qirraliligi, murakkabligi sababli harakat tezligini o‘stirish to‘g‘risida sportchilarga aniq tavsiya berish juda qiyin. Eng muhim harakat rejalari markaziy asab tizimiga bo‘ysunishini bilish zarurdir. Harakatni sifatli bajarish va nazorat qilish periferiya va suyak mushaklarining tuzilishiga bog‘liq emas. Tanadagi harakatning ta’siri va tezkorlik munosabatlari orqali bosh miyaning yuqori qismida harakat «rejalashadi» va gavda fazodagi munosabatlarning o‘ziga xos xarakteriga bog‘liq holda harakatlanadi. Jismoniy harakatlar xotirasi turli sport turlarida bajariladigan har xil harakatlar va ularning sistemalarini esga olish, esga olingan harakatlarni esda saqlash, jismoniy mashqlarni bajarishda qayta esga tushirishdan iboratdir. Harakat xotirasi sportchilarda boshqa xotira turlariga qaraganda ochiq-oydin ustunlik qiladi. Lekin ba’zi bir sportchilar o‘zlarida harakat xotirasining qay darajada ekanligini yaxshi payqamaydilar. Ammo harakat xotirasining g‘oyat katta ahamiyati shundan iboratki, bu — yurish, yugurish, sakrash, uloqtirish, mushtlashish, kurashish va shu kabi malakalar qatorida har xil harbiy va amaliy mehnat malakalari tarkib topishining asosini tashkil qiladi. Agar sportchida harakat xotirasi bo‘lmaganida edi, biron harakatni amalga oshirish uchun biz shu harakatning o‘zini har gal «boshdan boshlab» o‘rganar edik. Odatda, jismoniy chaqqonlik, sportdagi mahoratga ega bo‘lish yaxshi harakat xotirasiga ega bo‘lishning alomati hisoblanadi.
Ko‘rish tizimi evolyutsion taraqqiyotining ayrim xususiyatlari inson ko‘z to‘r pardasi tuzilishida saqlanib qolgan. Ko‘z to‘r pardasining periferik qismlari (chekka qismlari) faqat harakatga nisbatan sezgirdir. Ko‘rish doirasining chekka qismida obyekt ko‘rinib qolishi bilan ko‘z reflektor tarzida buriladi.