Jismoniy yuklamalarga adaptatsiya jarayonida talabalar organizmining funksional imkoniyatlari

Academic Research in Educational Sciences 
Volume 3 | Issue 8 | 2022 
ISSN: 2181-1385 
Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1 
 
 
 
 
 
58
 
August, 2022 
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal 
emotsional 
stress, 
semirish kabilar ko`proq o`smirlik va talabalik davrida kuzatilmoqda . 
F.Z.Merson fikriga ko‟ra, (1983) – organizm “adaptiv reaksiya”sining 
energetik aloqadorligi asosiy hisoblanib, hujayraning irsiy apparatining faollashuvi 
ko‟rinishida kechadi. Bu esa o‟z navbatida mitoxondrial tizim va shunga mos 
tuzilmalardagi ishlash shiddatining o‟sishiga olib keladi.
T.V. Serova, (2019)organizm funksional o'zgarishlarining xususiyatlarini 
ochib berdi. Ya‟ni, turli xil mashqlarni bajarishda talabalarning ko'rsatkichlari 
yo'nalishlari: kuchli jismoniy mashqlardan keyin yurak tezligining keskin pasayishi 
(1-5 s dan keyin), jismoniy yuklamadan keyin tiklanish davri 1-2 daqiqa; arterial qon 
bosimining keskin ortishi, nafas harakatlari tezlashib yurak qisqarishi ya‟ni, puls 
sonining ortishi holatlari kuzatiladi. Tiklanish 2 minutdan 3 minutgacha; aerobik 
mashqlarda - yurak urish tezligi kamaymaydi mashqni 20 soniya yoki undan ko'proq 
bajargandan so'ng, tiklanish davri 3 dan 8 minutgacha davom etadi. 
Sportni belgilovchi morfogenetik omillar orasida somatometrik ko‟rsatkichlar
muhim rol o‟ynaydi (
Peterson J., Kaarma H., Koskel S., Raschka C., Beyer K., 
Graczyk J.
). Ular organizmning ta‟minot tizimlari, jismoniy imkoniyatlari, tiklanish 
intensivligi, jismoniy sifatlarning rivojlanishi, moslasish jarayonlari va energiya 
samaradorligiga bevosita ta‟sir ko‟rsatadi.(
Tkachuk M. G., Dusenova A. A., 
Gruzdeva N. S., SobolevA. A., Yakusheva Y. І., Sarafinyuk L.A.
)
Bular sportchining morfogenetik belgilarini ya‟ni konstitutsiyaviy xususiyatlarini o‟z 
ichiga oladi. Konstitutsiya – organizmning genotipi ta‟sirida hosil bo‟lgan 
morfofunksional xususiyatlari majmuasidir. U ekzogen ta‟sirlar bilan o‟zgartirilgan, 
shu jumladan, muayyan sport faoliyatining o‟ziga xos xususiyatlari o‟zlashtiriladigan 
jarayon hisoblanadi (
Levandovska J., Busko K., Pastuszak A., Boguszevska K., 
Pezala M., Zukov V.
).
Turli xil tadqiqotlarda somatotopik ko‟rsatkichlarni aniqlashda ko‟pincha 
quyidagi to‟rtta xususiyat hisobga olinadi: yog‟ va suyak rivojlanishi, tana vaznining 
mushak komponentlari va ko‟krak qafasi aylanasi. L.V.Muzurovaning bolalar va 
o‟smir yoshlarga qaratilgan tadqiqotida 17-19 yoshli yigitlarda ko‟krak qafasining 
turli parametrlarini o‟rganish bilan tananing oldingi-orqa, ko‟ndalang, oldingi 
uzunligi konstitutsiyasi har xil. Ammo ko‟krak qafasining xususiyatlari yuqori 
darajadagi mahoratga ega bo‟lgan ayol sportchilar turli konstitutsiyaviy turlarga 
nisbatan kam.
I.I.Olimjonov 
va 
hammualliflar 
(2010) 
tomonidan 
nomotopik 
yurak 
aritmiyasi bo`lgan bolalarning jismoniy rivojlanganligi Pine, 

---