Jizzax filiali
Balansning tuzilishi va uning moddalari
Yüklə 469 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I bolim boyicha jami
|
Balansning tuzilishi va uning moddalari
Ozbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2003 yil 24 yanvarda royxatga olingan Ozbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2002 yil 27 dekabrdan 140-sonli buyrugi bilan moliyaviy hisobotlarning yangi shakllari tasdiqlangan. Quyida ushbu tasdiqlangan balans shaklini keltiramiz
Balans aktivida mazkur korxona ixtiyoridagi mablaglar turi va ularning malum davrda aylanishidagi joylanishi keltiriladi. Masalan, aktivning birinchi moddasida dastlabki qiymatda berilgan «Nomoddiy aktivlar» korxona ixtiyoridagi sezilarsiz aktivlarning qiymatini tavsiflaydi. Navbatdagi «Amortizatsiya» moddasi nomoddiy aktivlarning dastlabki qiymati qanchaga kamayganini korsatadi. «Qoldiq qiymat» moddasi nomoddiy aktivlarning amortizatsiya summasini ayirib tashlangandan keyingi qolgan qiymatini aks ettiradi. «Asosiy vositalar» dastlabki qiymat moddasida korxona ixtiyoridagi mehnat vositalarining qiymatini korsatadi. SHuningdek, qayta tiklash qiymati - eskirish va asosiy vositalarning qoldiq qiymati va hokazolarni aks ettiradi. «Ishlab chiqarish zaxiralari» moddasi korxona ixtiyoridagi «Xom-ashyo va materiallar», «YOrdamchi materiallar», «YOqilgi» va ombordagi boshqa ishlab chiqarish zaxiralarining qiymatini umumiy summada aks ettiradi. «Tugallanmagan ishlab chiqarish» moddasi korxonaning har xil sexlarida tayyorlanishi hali oxirigacha etkazilmagan buyumlarga qilingan sarflar summalarini aks ettiradi. «Tayyor mahsulot» - bu mazkur korxonada tayyorlangan va sotish uchun moljallangan buyumlardir. «Kassa» va «Hisob-kitob schyoti» moddalarida muayyan davrda korxona ixtiyoridagi pul mablaglarining summasi korsatiladi. «Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga berilgan bonaklar». «Boshqa debitoolik qarzlari» vahokazo moddalarida esa boshqa xojalik yuritish subektlarning ushbu korxonaga undan sotib olingan mahsulot uchun («Xaridorlar») va boshqa operatsiyalar boyicha («Boshqa debitorlar») qarzlari aks ettiriladi. Korinib turibdiki, aktiv moddalari juda aniq bolib, ularning mazmuni kop tushuntirishlarni talab qilmaydi. Passiv moddalari esa boshqachadir. Bu moddalardan bazilarining mohiyatini ularning qanday maqsadga tayinlanishiga qarab aniqlab olish doim ham oson bolavermaydi. Passivdagi har bir moddaning mazmunini aniq koz oldiga keltirish uchun passiv umuman nimani aks ettirishini yaxshi bilib olish lozim. YUqorida aytilganidek, passiv aktivda korsatilgan korxona mablaglarining manbaini aks ettiradi. Passivning birinchi moddasi ustav kapitalidir. Uning summasi korxonaning yaratilish paytida shakllantirilgan mablaglar miqdoridan iborat. Bunda korxonaning oz mablaglarining umumiy summasi korsatiladi va bu manbadan berilgan mablaglarning ozi balans aktivining moddalarida aniq gavdalantirilgan boladi. «Taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar)» moddasida korxonaning faoliyat korsatishi boshidan boshlab hisobot davrigacha bolgan vaqt ichida jamgarilgan foyda summasini aks ettiradi. «Uzoq muddatli kreditlar» moddasida korxonaning bankka bolgan uzoq muddatli qarzi aks ettiriladi. Bu moddada korsatilgan summa korxona tomonidan olingan uzoq muddatli bank kreditini aks ettirib, belgilangan davrda qaytarilishi kerak. Mazkur modda korxona ixtiyorida hozircha bolgan pul mablaglarining miqdorini korsatadi, deb oylash notogri boladi, chunki bank tomonidan kredit korinishida beriladigan pul mablaglari odatda korxonaning hisob-kitob schyotiga yozib qoyiladi yoki mol etkazib beruvchilardan bolgan qarzni uzish uchun otkaziladi. Demak, bu mablag balansning boshqa moddalarida aks ettiriladi. «Kreditorlar» moddasining «Mol etkazib beruvchilar va pudratchilar» qatorida keltirilgan summa korxonaning mol etkazib beruvchilardan sotib-olingan har xil moddiy boyliklari uchun qarzini korsatadi. «Mehnatga haq tolash boyicha qarzlar» moddasida korxonaning ishchilar vaxizmatchilariga hisoblangan ish haqiga doir majburiyatlari aks ettiriladi. Boshqacha qilib aytganda, bu modda korxona tomonidan ishchi va xizmatchilarning bajargan ishlari uchun tolanishi kerak bolgan ish xaqi summasi qancha ekanligini korsatadi. «Budjetga tolovlar boyicha qarz» moddasi korxonaning byudjet oldidagi undan undiriladigan har xil soliqlar va ajratmalarni tolash boyicha majburiyatlarining summasini, yani moliyaviy tashkilotlariga bolgan qarzning miqdorini aks ettiradi. Tolanishi lozim bolgan summa aniqlanganidan keyin, korxona oz balansining passivida shu modda boyicha uning summasini korsatadi. Buxgalteriya balansi quyidagi belgilariga qarab tasniflanadi:
Tuzish vaqtiga qarab: kirish balansi; joriy (davriy) balans; tugatish balansi; ajralish balansi; qoshilish balansi; sanatsiya balansi. Tuzish manbalariga qarab: inventar balanslari. Faqat inventar vositalari asosida tuziladi; ular qisqartirilgan variantda hisoblanadi. Bunday balanslar mavjud mulk asosida yangi korxonalar vujudga kelganda yoki xojaliklar oz shaklini ozgartirganda talab qilinadi; daftar balansi - inventarizatsiya otkazish yoli bilan oldindan tekshirilmasdan faqat daftarlardagi yozuvlar asosida tuziladi; bosh balans - hisob va inventarizatsiya malumotlariga asosan tuziladi. Axborot hajmi boyicha: yakka balans - faqat bir korxona axborotini aks ettiradi; yigma balans - barcha korxonalar mablaglarining umumiy holatini aks ettiruvchi summalarni mexanik qoshish yoli bilan tuziladi; konsolidallashgan balans. Faoliyat xarakteri boyicha: asosiy balans - korxonaning asosiy faoliyat turi va ustaviga togri keladigan balans; asosiy bolmagan balans - korxonaning boshqa faoliyat turlari boyicha tuziladigan balans. Mulk shakli boyicha: davlat korxonalari balansi; aksioner jamiyatlari balansi; munitsipal balansi; qoshma korxonalar, kichik va xususiy korxonalar balansi. Aks ettirish obekti boyicha: huquqiy shaxs bolgan korxonaning mustaqil balansi; alohida balans. Tozalanish usuli boyicha: brutto-balansi - bu barcha tartibga soluvchi moddalarni oz ichiga oluvchi balans; netto-balans - bu barcha tartibga soluvchi moddalarni chiqarib tashlab tuzilgan balans. Bizning Respublikamizda netto-balansi qollaniladi. Yüklə 469 Kb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||