Jo‘rayev 0 ‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri) uchinchi kitob «sharq» nashriy ot-matb aa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati toshkent 2011

««Volga 
4,5 foiz kishi « 0 ‘z umidimni umumittifoq davlat idoralari 
bilan 
bog*layman», 32,5 foiz ishchi esa «Respublika davlat organ- 
I
iii
 
i
bilan 
bog'layman», - deb javob berdi. Ushbu javoblardan ham 
ko'rinib turibdiki, fuqarolarda umumittifoq idoralariga emas, balki 
icspublika davlat idoralariga, tabiiyki, respublikaning mustaqil ri- 
vojlanishiga ishonchi tobora orta boshladi. I. Karimov O'zbekiston 
Kespublikasi Oliy Kengashining XII chaqiriq oltinchi sessiyasida 
( 1‘191-yil) jamiyatda yuz berayotgan o'zgarishlami ta’riflab shunday 
likr 
bildirgan edi: 
«Mamlakatda bugun mavjud bo'lgan keskin
qarama-qarshilik vaziyati bir kunda paydo bo‘lgani yo‘q. Novo-
Ogorevoda Ittifoq shartnomasi ustida ish olib borilayotgan bir
paytda SSSR Oliy Kengashining rahbarlari pozitsiyasi ma’lum
bo'ldi.
Ular har xil siyosiy niqoblar ostida davlatni, markaziy bosh-
qaruvni eski holicha saqlab qolishga, Ittifoq shartnomasini tay-
yorlash va imzolashda esa Ittifoq Oliy Kengashiga eng oliy, ya’ni
hal qiluvchi huquqlar berilishiga harakat qildilar. Jumhuriyatlar
o'zlari xohlagan vakolatlarini Ittifoqqa emas, balki Ittifoq xohla-
gan vakolatlarini jumhuriyatlarga berar emish. Biz esa Ittifoqni
faqat uning tarkibiga kiruvchi davlatlarning to'liq mustaqilligi
va teng huquqliligi bilan yangilash mumkin, degan fikrda qat’iy
turdik. Asosiy kelishmovchilik ana shundan iborat edi».
Sobiq Markazni kuchaytirish, hokimiyatni yana markazda 
to'plash tarafdorlari o'z maqsadlarini amalga oshirish uchun omma- 
viy axborot vositalari va sessiya minbarlaridan keng foydalandilar. 
Masalan, akademik V.Kudryavsev «Pravda» gazetasida «Suvereni- 
tet haqida Deklaratsiyalar va Ittifoq Shartnomasi» deb nomlangan 
maqola bilan chiqib, Ittifoqni Hlpublikalar suverenitetini toraytirish 
hisobiga yangi Ittifoq Shartnomasi tuzish g'oyasini ilgari suradi. 
Jumladan, uning fikricha: «Markaz ixtiyorida mamlakatni iqtisodiy 
va ijtimoiy rivojlantirishni belgilash, moliya, bank, bojxona tizimini 
nazorat qilish huquqlari qolishi kerak. Umumittifoq qonunlari res- 
publikalar qonunlaridan ustun turmog'i lozim». Bunday qarashlar
I. Karimov boshchiligida O'zbekistonda vujudga kelayotgan siyo­
siy tamoyillarga mos kelmas edi. O'zbekistonning yetakchi olim- 
lari V.Kudryavsevning milliy respublikalar suverenitetini cheklash 
g'oyasiga qarama-qarshi mamlakatda milliy masalani hal qilishning 
uch oqilona yo'li, ya’ni demokratiyalashtirish, desentralizatsiya, dei- 
deologizatsiyani amalga oshirishni taklif qildilar.
Biroq markazni kuchaytirish tarafdorlari boshqa usullar- 
dan: namoyishlar o'tkazish, mitinglar tashkil qilish, hatto, g'ayri-
35

---

konstitutsion y o ilar bilan davlat to ‘ntarishi qilish bilan bo‘lsa-da, 
barcha huquqni Markazda to‘plash, aw algi buyruqbozlik usulini qa- 
ror toptirishga harakat qilaverdilar.
1991-yil 19-21-avgustida Moskvada davlat to‘ntarishi qilish- 
ga urinib ko‘rildi. Ulaming maqsadlari Ittifoq hududida yashovchi 
barcha xalqlaming mustaqillikni qo‘lga kiritishlariga, o ‘z taqdirlarini 
o ‘zlari hal qilishlariga yo‘l qo‘ymaslik edi.
Shuni ham aytish kerakki, to‘ntarishni uyushtirgan kishilar 
mamlakatda yuz bergan boshboshdoqlik va parokandalik cho‘qqisiga 
chiqqan bir paytdan foydalanib qolmoqchi bo‘lishdi. Ammo qayta 
qurish yillarida ko‘zi ochilgan xalqni endi eski tuzum doirasiga kiri- 
tishga, unga eskicha buyruqbozlik qilishga urinish behuda edi. Butun 
mamlakat uchun fojiali boig an o‘sha kunlarda 0 ‘zbekiston rahbari- 
yati korxona va xo‘jaliklaming rahbarlari xalq say lagan deputatlar, 
barcha sofdil kishilar, xalqni sabr-toqat va osoyishtalikka da’vat qil- 
dilar. Ular barqaror ijtimoiy-siyosiy vaziyatni saqlash, jumhuriyat 
hududida favqulodda holat joriy etilishiga y o i qo‘ymaslik, Kons- 
titutsiyaga qarshi davlat to‘ntarishini qoilab-quw atlash yo‘lidagi 
ig‘vogarona harakatlarga uchmaslik uchun o‘zlarining butun imko- 
niyatlaridan foydalandilar.
Faollar bilan uchrashuvlarda, 0 ‘zbekistonning davlat mustaqil- 
ligi to‘g‘risidagi Deklaratsiya va konstitutsion tuzum qoidalariga ri- 
oya qilinajagi aytildi. Xalqqa markazdan har qanday ko‘rsatmalar, 
turli va’dalar berilishi, dag‘dag‘alar qilinishiga qaramay, respublika 
o‘z siyosiy yoiidan qaytmasligi aytildi.
0 ‘zbekiston Prezidenti I. Karimov Hindiston safaridan qaytgani 
hamonoq - 19-avgust kuni kechqurun respublika rahbarlari va Tosh- 
kent shahri faollari bilan uchrashib, qat’iy tarzda 0 ‘zbekiston nuq- 
tayi nazarini ma’lum qildi. Respublika rahbariyati: