Jo‘rayev 0 ‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri) uchinchi kitob «sharq» nashriy ot-matb aa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati toshkent 2011

Mulohaza uchun dalil
0 ‘zbekistonda xorijiy investitsiyalar
1994-yilda bevosita xorijiy investitsiyalar mamlakat inves- 
titsiyalari umumiy hajmining bir foizdan kamrog‘ini tashkil etar- 
di. 1995-yilda ulaming salmog‘i 17 foizga ko‘paydi. Eng yirik xo­
rijiy investorlar orasida Angliyaning «BAT indastriz end Lonro», 
Amerikaning «Nyumont Mayning», Janubiy Koreyaning «DEU» va 
boshqa kompaniyalar bor. Neft shu kabi va gazni tozalash, qay­
ta ishlash va avtomobilsozlik investitsiyalar uchun ustun tarmoq 
hisoblanadi. Investitsiyalaming katta qismi yengil sanoatga, ya’ni 
to‘qimachilik, kiyim-kechak va oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chi- 
qarishga yoTlandi.
* * *
2006-yil davomida Qo‘ng‘irot soda zavodi, To‘palang GESi ish­
ga tushirildi, « 0 ‘zmetkombinat» aksiyadorlik ishlab chiqarish bir- 
lashmasidan mis va uning quyilmalaridan tasma lentalarini ishlab 
chiqarish yoTga qo‘yildi, «Ko‘kdumaloq» qo'shma korxonasida 
gazni qayta ishlash quwatining birinchi navbati foydalanishga top- 
shirildi, Farg‘ona neftni qayta ishlash zavodida gazni qismlarga aj- 
ratadigan qurilma, Gazli-Sarimoy gaz quvuri qurilishi, to‘qimachilik 
sanoatida esa 11 ta investitsiya loyihasi yakuniga yetkazildi, sanoat-
372

---

ning qator yetakchi tarmoqlarida yirik investitsiya loyihalarini amal- 
ga oshirishga kirishildi.
Toshguzar - Boysun - Qumqo‘rg‘on temir yo‘li qurilishi, Tosh- 
kent issiqlik elektr stansiyasini modemizatsiya etish, Navoiy shah- 
ri aeroportini rekonstruksiya qilish, Rezaksoy va Hangaronsoy suv 
ombori hamda boshqa obyektlar birpo etish bilan bog‘liq yirik lo- 
yihalami amalga oshirish davom etmoqda. A ris-0‘zbekiston temir 
yo‘l tarmog‘i elektrlashtirildi. Yo‘lovchi tashish poyezdlarining yan- 
gi tezyurar yo‘nalishlari ishga tushirildi.
Yo‘l qurilishi dasturining amalga oshirilishi tufayli 2006-yilda 
xalqaro transport tarmog‘i tarkibiga kiradigan 130 kilometr avtomo- 
bil yo‘li rekonstruksiya qilindi, umumiy foydalanishda bo‘lgan 2400 
kilometr yo‘l ta’mirlandi, 34 ta ko‘prik qurildi.
Umumiy qiymati 186 million dollar bo‘lgan, to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri 
jalb etilgan xorijiy sarmoyalar ishtirokida 53 ta loyiha bo‘yicha 
m ablagiam i o‘zlashtirish yakunlanib, mahsulot ishlab chiqarish 
boshlandi. Jumladan, « 0 ‘zbekyengilsanoat» davlat aksiyadorlik 
kompaniyasida - 11 ta, Aloqa va axborotlashtirish agentligida -
4 ta, « 0 ‘zbekcharm-poyabzali» aksiyadorlik kompaniyasida - 2 ta 
va respublikamizning turli hududlarida 31 ta loyiha amalga oshi- 
rildi.
Hozirgi paytda respublikada xorijiy sarmoyadorlar taxminan 
2 mlrd. AQSH dollari miqdorida sarmoya kiritgan 2000 ga yaqin 
xorijiy sarmoyali korxonalar faoliyat ko‘rsatmoqda. 0 ‘zbekiston 
iqtisodiyotiga sarmoya kiritgan eng yirik investorlar - Koreya, 
AQSH va Yevropa mamlakatlaridir. Bunda xorijiy sarmoyalaming 
umumiy hajmi ham (1998-yilda 78 mlrd. so‘mdan ortiq), ulaming 
umumiy kapital sarmoyalardagi ulushi ham - 1994-yildagi 7 foizdan 
1998 yildagi 20 foizgacha oshib bormoqda.
Yaratilgan qulay imtiyoz va preferensiyalar tizimi tufayli 2006- 
yil holatiga iqtisodiyotimizga jami 20 milliard AQSH dollaridan 
ziyod miqdordagi xorijiy investitsiya jalb etildi. To‘g ‘ridan to‘g‘ri 
jalb qilingan xorijiy investitsiyalar hajmi esa faqatgina 2000-2006- 
yillar mobaynida 9,3 marta oshdi va 2,5 milliard AQSH dollarini 
tashkil etdi.
Mamlakatimiz iqtisodiyotiga chet el investitsiyalarini jalb 
etish - bu nafaqat xorijiy sheriklar bilan hamkorlikda yangi, istiq- 
bolli loyihalami amalga oshirish, ayni paytda bu - aw alo yangi 
zamonaviy texnika, dastgoh va uskunalar, texnologiya va Souxau- 
lami joriy etish, shu asosda ishlab chiqaradigan mahsulotlarimizning 
yuksak sifatini ta’minlashga qaratilgan.
373

---

Keyingi yillarda iqtisodiyotga sarf qilinayotgan sarmoyalar yal- 
pi ichki mahsulotning choragidan ko‘prog‘ini tashkil qildi. Boshqa 
mamlakatlar bilan qiyoslaganda 0 ‘zbekistonda YIMdagi sarmoya­
lar ulushi 1990-yildagi 23 foizdan 1998-yildagi 30 foizgacha o‘sdi, 
ayni paytda 1990-yilda sarmoyalar 14—21 foizni tashkil etgan bosh­
qa mamlakatlarda 1998-yilda 9-15 foizgacha kamaydi.
Bu esa iqtisodiyotning qator asosiy tarmoqlari - yonilg‘i, qa- 
zib oluvchi, yengil, oziq-ovqat, go‘sht-sut sanoatini texnik qayta 
jihozlash va yangilashni, yangi yirik ishlab chiqarish korxonala- 
ri - Buxoro neftni qayta ishlash zavodi, 0 ‘zDEU, SamKochavto, 
Hazorasp shakar zavodi va boshqalami qurishnigina emas, balki 
respublika uchun mutlaqo yangi bo‘lgan zamonaviy tarmoqlar: 
avtomobilsozlik, farmatsevtika va mikrobiologiya sanoatini, radio- 
elektronika, telekommunikatsiyalar sohasi va boshqalami yaratish 
imkonini berdi.
2000-yilda qo‘shma korxonalarda mahsulotni eksport qilish va 
xizmat ko‘rsatish hajmi 2,1 marta, ishlovchilar soni 3,7 marta ortdi.
0 ‘zbekistonda iqtisodiy islohotlar amalga oshirilar ekan, rivoj- 
langan mamlakatlar tajribalaridan ham foydalanila boshlandi. Jum- 
ladan, erkin iqtisodiy zonalar tashkil qilish borasida dastlabki qa- 
damlar qo‘yildi. 1996-yil 25-aprelda Oliy Majlisning V sessiyasida 
«Erkin iqtisodiy zonalar to‘g ‘risida» Qonun qabul qilindi.
Umuman, 0 ‘zbekistonda iqtisodiy islohotlar amaliy natija- 
sini yaqqolroq ko‘rish uchun quyidagi taqqoslashni keltirish lo- 
zim. Masalan, MDH mamlakatlarining 1997-yildagi YIM haj­
mi ko‘rsatkichlarini ulaming so‘nggi ellik yildagi YIM hajmining 
o‘zgarish sur’atlariga taqqoslasak, quyidagi qiziq bir holatning 
guvohi bo‘lamiz. Ya’ni Ozarbayjon va Moldovaning 1998-yildagi 
YIM hajmining ko‘rsatkichlari mazkur respublikalaming 1965-yilda 
erishgan darajasiga teng bo‘lib, foiz hisobida olsak, 36 % ni tashkil 
qiladi. Bu davrga kelib boshqa mamlakatlar ahvoli esa quyidagicha 
boidi:
Armaniston - 1976-yil (55 foiz), Belorus - 1982-yil (72 foiz),
Gmziya - 1968-yil (29 foiz), Qozog‘iston - 1984-yil (63 foiz),
Qirg‘iziston - 1982-yil (60 foiz), Rossiya - 1980-yil (58 foiz),
Tojikiston- 1970-yil (31 foiz), U kraina- 1977-yil (42 foiz).
Shu yerda bir tabiiy savol tug‘iladi: 0 ‘zbekiston-chi? Javobi 
oddiy: 0 ‘zbekiston uchun mazkur nuqtayi nazardagi daraja 1990-yil 
bilan belgilanadi. Demak, ushbu misoldan xulosa aniqki, tilga olin- 
gan mamlakatlar real iqtisodiy taraqqiyotda 0 ‘zbekistondan 6 yildan 
35 yilgacha orqada qoldilar.
374

---

Yana bir taqqoslash xarakterlidir. 1997-yilda ilk bor Y1M ishlab 
chiqarish hajmi aholi soni o‘sishi darajasidan o‘zib ketdi.
Bu, o ‘z o ‘mida yalpi ichki mahsulot hajmini aholi jon boshiga 
103.2 foiz ko'paytirish imkonini berdi. Natijada 2000-yilda aholi jon 
boshiga hisoblangan o'rtacha pul daromadlari 110,5 foizga oshdi. 
Bunday o ‘sish sur’ati 0 ‘zbekiston tarixida umuman bo‘lmagandi.
1996-yilga qiyoslaganda esa Hamdo‘stlik mamlakatlari orasida aho- 
lisi pul daromadlari ikki marta oshgan va bu borada yetakchilik qila- 
yotgan yagona davlat 0 ‘zbekistondir.
Bunday xo‘jalik yuritish tajribasi hali mamlakatda yo‘q edi. Za- 
monaviy xo‘jalik yuritish tajribalarini tanlov-sinovdan o ‘tkazishning 
eng muqobil yo‘li bu «Erkin iqtisodiy zonalar» tashkil qilishdir.
Shunday ekan, erkin iqtisodiy zonaning o‘zi nima? Bu -