Jumayeva N. A. Osiyo xalqlari etnologiyasi Metodik qo’llanma

Yirik shaharlari va turarjoylari. Garchi Janu­bi-Sharqiy Osiyo aholisining asosiy qismi qishloqlar­da yashasa-da, mintaqada aholisi soni 1 mln. dan oshiq bo‘lgan ko‘plab shaharlar bor. Avvalo bu qator poytaxt shaharlar: Bangkok, Xanoy, Kuala-Lumpur, Jakarta,Manila shaharlaridir. Rangun, Pnompen, Vyentyan shaharlari kattaligi va shahar aholisi nu­fuziga ko‘ra birmuncha kichikroq hisoblanadi. Shuningdek, mintaqada Xoshimin, Danang, Bandung, Surabayu va boshqa shaharlar ham mashhur hisobla­nadi.
Tailand poytaxti Bangkok ko‘pmillatli shahar tarz­da nom qozongan. Mazkur shaharning doimiy aholisi 5 mln. ga yaqin. Siamlar bilan birga shaharda kelib chiqishi hindistonlik bo‘lgan kiashlar alohida kat­ta-katta mavzelarda istiqomat qilishadi. Shuningdek, bu yerda ko‘plab yaponlar, xitoylar, yevropaliklar, amerikaliklar ham yashaydi. Bangkok – yirik dengiz porti hamdir. U yirik industirial shahar bo‘lib, metall­ni qayta ishlovchi, yengil sanoat, oziq-ovqat va neftni qayta ishlovchi zavod va fabrikalar joylashgan. Bang­kok o‘zining hunarmandchilik mahsulotlariga ixtisoslashgan bozorlari bilan ham ma’lum va mashhurdir.
Bu shaharda Chakri qirolligining saroyi, Po (Chetun), Radjabopit, Benchamabopit kabi buddaviylik ibo­datxonalari o‘ziga xos diqqatga sazavor joylar bo‘lib, aynan mazkur inshoatlar tufayli minglab sayyohlar Tailand poytaxtiga tashrif buyuradilar. Shahar atro­fidagi ko‘plab tabiiy qo‘riqxonalarda ko‘plab kamyob hayvonlar va egzotik o‘simliklar saqlanib qolgan.
Vetnam poytaxti – Xanoy shahri ham yirik megapolis bo‘lib, ayrim manbalarga ko‘ra V yoki VIII asrda bunyod etilgan (XI asrdan Vetnam davlati poytaxti bo‘lgan). Bu shaharda 3 mln. ga yaqin aholi yashay­di. Xanoy – Xongxa daryosi bo‘yidagi yirik port sha­har bo‘lishi bilan birga mamlakatning eng yirik iqti­sodiy va madaniy markazlardan biridir. Bu shaharda mashinasozlik, metallni va yog‘ochni qayta ishlash, kimyo sanoati bilan birga mahalliy hunarmandchilik ham taraqqiy qilgan. Xanoylik hunarmandlar ku­mushdan turli-tuman taqinchoqlar yasash bilan nom qozongan. 1918-yilda Xanoy universitetiga asos solin­gan. Shaharning diqqatga sazavor yodgorliklari qatoriga Dyen-Bo va Adabiyot ibodatxonasi kiradi.
Jakarta shahri Indoneziya poytaxti bo‘lib, 350 yil davomida Niderlandiyaning Ost-Indiya kompaniyasi­ga qarashli shahar bo‘lgan va Bataviye deb nomlan­gan. Bu shahar markazida banklar, boy do‘konlar, muzey va maktablar joylashgan yirik ko‘p qavatli binolar bilan birga XVII – XVIII asrlarda qurilgan ko‘plab zich uylar ham saqlanib qolgan. Shaharda «malay» stilida qurilgan ko‘plab masjidlar ham bor.
Janubi-Sharqiy Оsiyo xalqlarining uy-joylari, qish­loq va qarorgohlari har xil. Ko‘l, dеngiz, daryo sohil­larida joylashgan, dеhqonchilik bilan shug‘ullanuvchi aholi rеjali qurilgan qishloqlarda yashaydilar. Hozirgacha aholining bir qismi suvdagi kеmalarda istiqomat qiladilar. Tog‘li joylarda yashovchi aho­li atrofi bambuk yoki tikanli dеvor bilan o‘ralgan kichkina qishloqlarda joylashgan. Ko‘p xalqlarning uylari umumiy xaraktеrda bo‘lib, bambuk va xurmo yog‘ochlaridan tiklangan, turli yaproqlar bilan yopil­gan va yеrdan birmuncha ko‘tarilgan poldan iborat. Bеtak, dayak kabi qabilalarda katta oila, ba’zan ja­moa joylashadigan hashamatli uylar bo‘lgan. Filip­pinda ilgari maxsus jamoaning kеngash uylari quril­gan. Uylar, asosan, polga to‘shalgan chipta, dеvorlar­ga osilgan ro‘zg‘or buyumlari bilan jihozlangan. Sha­harda yashovchi boy oilalarning uylarida zamonaviy mеbеllar bor. Tog‘ va botqoqlik o‘rmonlarda daydi ovchi va tеrimchi qabilalar bambuk va xashaklardan tiklangan yеngil uylarda yoki pono qo‘yib istiqomat qiladilar.