1) ixtiyoriy x va
у predmetlar uchun <
x,y > kabi belgilanadigan
muayyan obyekt mavjud bo‘lib, har bir x va у predmetlarga yagona
tartiblangan < x,y > juftlik mos keladi (< x,y > yozuv «x va у ning
tartiblangan juftligi» deb o‘qiladi);
2) agar ikkita < x,у > va < u,v >
tartiblangan juftlik uchun
x =u va у =v bo‘lsa, u holda < x,y >=< u,v > bo‘ladi.
< x,y > tartiblangan juftlik < x,y >={{x},{x, _y}} ko‘rinishdagi
to ‘plamdir, ya’ni u shunday ikki elementli to ‘plamki, uning bir
elementi {x, j} tartibsiz juftlikdan iborat, boshqa {x} elementi
esa, shu tartibsiz juftlikning qaysi hadi birinchi hisoblanishi
kerakligini ko‘rsatadi.
Tartiblangan juftliklardan birgalikda tartiblangan juftliklar
to ‘plamini tashkil etishadi.
2-ta ’r if < x,y >
tartiblangan juftlikdagi x uning birinchi
koordinatasi, у esa ikkinchi koordinatasi, deb ataladi.
Tartiblangan juftliklar atamasi asosida tartiblangan n -liklam i
aniqlash mumkin. x, у va z predmetlaming tartiblangan uchligi
< x,y,z > quyidagi tartiblangan juftliklar shaklida aniqlanadi:
« x , y>,z>. Xuddi shu kabi x,, x2,...,xn predmetlaming tartiblan
gan и-ligi x2,...x> , ta’rifga asosan, < < x p х2,...,хи_, >, xn >
tarzda aniqlanadi.
M atematik mantiqda n-ar munosabat tartiblangan и-liklar
to‘plami sifatida aniqlanadi. Ba’zan n-ar munosabat iborasi o ‘miga
n о ‘rinli munosabat iborasi qo‘llaniladi. Agar munosabat bir o‘rinli
bo‘lsa, u holda u unar munosabat, ikki o‘rinli bolganda esa binar
munosabat, deb ataladi. Unar munosabat
xossa (
xususiyat) deb
ham yuritiladi. Adabiyotda, ko‘pincha, 3-ar munosabat temar
munosabat, deb nomlanadi.
1-misol. {<2,4>,<5,6>,<7,6>,<8,8>} tartiblangan juftliklar
to ‘plami binar munosabatdir. ■
2-misol. Agar p ayniyat m unosabatini bildirsa, u holda
e p yozuv x = у ayniyatni bildiradi. ■
3-misol. Agar p onalik m unosabatini bildirsa, u holda
e p yozuv Xurshida Irodaning onasi ekanligini
bildiradi. ■
4-misol. T ern ar m unosabatga b u tu n sonlar to ‘plam ida
aniqlangan qo‘shish amalini misol qilib keltirsa bo‘ladi. ■
Bundan keyin binar munosabat atamasi o‘mida, qisqalik uchun,
munosabat atamasini ishlatamiz.
56