Kafedra: «İctimai elmlər»

İctimai  və  fərdi  şüurun  qarşılıqlı  əlaqəsi.  İctimai  şüurun  mühüm 

xüsusiyyətlərindən biri, onun fərdi şüurla qarşılıqlı əlaqədə olmasındadır. 

Fərdi  şüur  ayrıca  bir  şəxsin  şüuru  kimi  meydana  gəlsə  də,  o,  əvvəllər  yaşamış  və 

indi  yaşayan  insan  nəsillərinin  yaratdığı  mənəvi  dəyərləri  bu  və  ya  digər  dərəcədə 

özündə  əks  etdirir.  İctimai  şüur  cəmiyyət  üzvlərinin  fərdi  şüurundan  kənarda  mövcud 

deyildir. Lakin o öz xarakter və məzmununa görə fərdi şüurla eyniləşdirilə bilməz. 

Məlum olduğu kimi, təfəkkür fərdi şüurun funksiyası olsa da, o, keçmiş və indiki 

insanların fərdi təfəkkürü kimi mövcuddur. Şüurun bütün təzahürlərini hər şeydən əvvəl 

ayrı-ayrı  insanların  psixiki  fəaliyyəti  və  dünyanın  fərdi  inikası  kimi  başa  düşmək 

lazımdır. İctimai şüurun məzmununun fərdi mənimsənilməsi xüsusiyyəti heç da həmişə 

ictimai  şüurun  məzmunu,  onun  obyektiv  əhəmiyyəti  ilə  deyil,  insanların  həyat  şəraiti, 

onların  ictimai  münasibətlər  sistemindəki  yeri,  həyat  təcrübələri,  təhsilləri,  tərbiyələri 

müəyyən olunur. İnsanların həyat şəraiti, həyat yolu ictimai şüurun fərdiləşməsini, onun 

məzmununun  şəxsiyyətin  malına  çevrilməsi  prosesini  şərtləndirir.  Bütün  bunlar 

şəxsiyyətin  cəmiyyətdə  hakim  olan  müxtəlif  mənəvi  təsisatlara  münasibətini,  onların 

qəbul edilib-edilməməsini, yaxud fərdi şüurun ictimai şüura münasibətini müəyyən edir. 

Fərdi şüurun ictimai şüura münasibəti təkcənin ümumiyə nisbəti kimidir. Nə qədər 

məhdud  olsa  da,  fərdi  şüur  ictimai  şüurun  elementlərini  özündə  birləşdirir.  Odur  ki, 

ictimai şüur bütünlükdə cəmiyyətə, fərdi şüur isə ayrı-ayn şəxslərə mənsubdur. 

Fərdi şüurun ictimai şüura münasibəti aktivdir. Hər bir insan məqsədyönlü surətdə 

ictimai  şüurda  onu  maraqlandıran  suallara  cavab  axtarır.  Şüura  münasibətin  belə 

xarakteri hər şeydən əvvəl insanın onu əhatə edən mühitə fəal münasibətinin nəticəsidir. 

Elmin,  ictimai  fikrin  tarixi  inkişafı  göstərir  ki,  ayrı-ayrı  fərdlərin  şüurunda  meydana 

gələn  ideyalar  heç  də  dərhal  ictimai  şüura  çevrilmir.  Çox  hallarda  böyük  sosial 

əhəmiyyət kəsb edən kəşflər, dahi ideyalar böyük gecikmələrlə ümumi sərvətə çevrilir. 

Bunun səbəblərini hər bir cəmiyyətin sosial həyat şəraitində axtarmaq lazımdır. 

---

9 

 

Fərdin  fikirləri,  əqidəsi  o  zaman  cəmiyyətin  malı  olur,  sosial  sərvət  əhəmiyyəti 

kəsb  edir  ki,  onlar  şəxsi  mənafe  çərçivəsindən  kənara  çıxır,  ümumi  şüura  daxil  olur, 

başqa adamların əqidələrinə və davranış normalarına çevrilir.  

İctimai  və  fərdi  şüur  daim  bir-birinə  qarşılıqlı  təsir  göstərir,  bir-birini 

zənginləşdirir. Hər bir fərd bütün həyatı boyu başqa insanlarla ünsiyyət vasitəsilə, təlim-

tərbiyənin  köməyi  ilə  ictimai  şüurun  təsirinə  məruz  qalır.  Odur  ki,  fərdi  və  ictimai 

şüurun qarşılıqlı əlaqəsində şübhəsiz ki, aparıcı tərəf ictimai şüurdur. Onun fərdi şüura 

təsiri  əsasən  təhsil  və  tərbiyə  prosesində  həyata  keçirilir.  Bu  həm  də  müxtəlif 

qurumların, sosial qrup və kollektivlərin köməyi ilə reallaşdırılır. 

Cəmiyyət tərəfindən tarixən yaradılan şüur formaları fərdə mənəvi qida verir, onun 

görüşlərinə,  əqidəsinə  ciddi təsir  göstərir,  onda  əxlaqi  normalar,  estetik  təsəvvürlər və 

hisslər yaratmaq üçün qiymətli mənbə rolunu oynayır. 

İctimai  fikrin  nailiyyətlərini  fərdin  mənimsəməsinə  ictimai  quruluşun  xarakteri 

həlledici təsir göstərir.