Kafedra: «İctimai elmlər»

Sual 2. İctimai şüurun formaları 

         Mentalitet (lat. ağıl, düşüncə, təfəkkür tərzi) deməkdir. O, ilk dəfə 1856-cı ildə 

Amerika  alimi  R.Emerson  tərəfindən  işlədilmiş,  Fransa  alimi  Marsel  Prust  onu  tərtib 

etdiyi lüğətə daxil etmiş, XX əsrdə L.Febr və başqaları onun haqqında müxtəlif fikirlər 

söyləmişlər.  

         İctimai şüura nisbətdə mentalitet fərdi və kollektiv şüurun, emosiyaların, əhval-

ruhiyyələrin  mövcud  sosial  gerçəkliyə  münasibətinin  inkişaf  dərəcəsini  göstərir. 

Mentaliteti cəmiyyətin mənəvi psixoloji siması adlandırmaq olar.  

Sosial  varlıq  şəraitinin  ümumiliyi  daxilində  hər  bir  fərdin  öz  inkişaf  spesifikliyi 

onun  mənəvi  aləminin  digər  fərdlərin  mənəvi  aləmindən  fərqini  müəyyən  edir,  insan 

fəaliyyətinin zənginliyini yaradır.  

         İctimai  şüur  nisbi  müstəqilliyə  malikdir.  Lakin  həmin  müstəqillik  mütləq 

olmayıb ictimai varlığın ictimai şüura müəyyənedici təsiri çərçivəsində baş verir. Bu cür 

---

10 

 

nisbi müstəqil inkişafın əsasında ictimai varlıqla ictimai şüur arasında “sərt əlaqələrin” 

istisnalığı qanunudur. Bu qanunauyğunluq isə bir halda ictimai şüurun ictimai varlıqdan 

geridə  qalmasına,  digər  halda  isə  onu  ötüb  keçməsində  ifadə  olunur.  İctimai  şüurun 

inkişafının  varislik  qanunauyğunluğu  da  mövcuddur.  Bu,  həm  də  ictimai  şüurun 

səviyyələrində, həm də onun formalarının inkişafında təsir göstərən qanunauyğunluqdur. 

        İctimai  şüurun  ictimai  varlığa  fəal  əks  təsiri  qanunu  da  mövcuddur.  İctimai 

varlıqla ictimai şüur bir-birinə nisbətdə nə isə xarici bir şey deyildir, ictimai varlıq özünü 

ictimai şüur vasitəsilə reallaşır və şüur vasitəsilə fəaliyyət göstərir. İctimai varlıq özündə 

öz  fəaliyyətinin  zəruri  daxili  elementi  olan  özünün  inikaslarını  ehtiva  edir.  Bu  üzvi 

sistemli asılılıq ictimai şüura fəallıq verir.  

        İctimai  şüur  formaları  eyni  vaxtda  meydana  gəlməmiş,  ictimai  varlığın 

mürəkkəbləşməsi və insanın idrak qabiliyyətlərinin inkişafı və təkmilləşməsi nəticəsində 

bərqərar olmuşdur. İctimai şüurun tarixən ilk forması əxlaqdır.  

        Sosial funksiyalarına görə ictimai şüur formalarını 2 qrupa ayırmaq olar:  

 1)  Sosial  gerçəkliyin  mənəvi-praktik  mənimsənilməsinin  baş  verdiyi  formalara 

(əxlaq, siyasi və hüquqi şüur); 

 2)  Bütün  ətraf  aləmin  mənəvi  mənimsənilməsi  formalarına  (incəsənət,  fəlsəfə,  din, 

elm). 

İctimai  şüurun  aşağıdakı  formaları  mövcuddur:  siyasi  şüur,  hüquqi  şüur,  əxlaq,