Kafedrasi mamatkulov anvar baxtiyarovich
1-BOB. DAVLAT XARIDINI TASHKIL ETISHNING NAZARIY-
Yüklə 1,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
7
HUQUQIY ASOSLARI 1.1. Davlat xaridining iqtisodiy mohiyati va uning iqtisodiyotdagi ahamiyati Ma’lumki, davlat sektorining mamlakatimiz ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlashdagi roli katta ahamiyatga ega. Uning uzluksiz va samarali faoliyati uchun tegishli tovarlar, xizmatlar va ishlar bilan o‘z vaqtida ta’minlab turish zarur bo‘ladi. Davlat xaridlari esa ayni shu maqsadda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Davlat xaridlari – bu davlat ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan tovarlar, bajariladigan ishlar va xizmatlarga aytiladi, ya’ni davlat xaridi davlat ehtiyojlari uchun tovarlar va xizmatlarni qisman yoki to‘liq davlat mablag‘lari evaziga sotib olinishidir. O‘zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksida “Davlat xaridlari – byudjet tizimi byudjetlarining mablag‘lari hisobidan tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) xarid qilish” deb ta’rif berilgan. Davlat ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan tovarlar, bajariladigan ishlar va xizmatlarga quyidagilar kiradi: - tovarlarga – xom-ashyo, materiallar, uskunalar, qattiq, suyuq va gaz holatidagi predmetlar, elektr-energiyasi, shuningdek, tovarlarni yetkazib berish bo‘yicha xizmatlar qiymati (agar u tovarning bahosidan yuqori bo‘lmasa) kiritiladi; - ishlarga – qurilish, ta’mirlash, bino, inshoot va obyektlarni qurish yoki ta’mirlash bilan bog‘liq faoliyat turlari, shuningdek, gruntlarni qazish, yangidan qurish, jihozlash, qurilish-montaj ishlari uchun qurilish maydonlarini tayyorlash va boshqa qurilish ishlari (masalan, geodeziya, burg‘ulash bo‘yicha ishlar, aero va sun’iy yo‘ldosh orqali sur’atga olish, seysmik tadqiqotlar o‘tkazish (agar ushbu xizmatlar bahosi asosiy ishlar bahosidan yuqori bo‘lmasa)) kiradi; - xizmatlarga – tovar va ishlarga taalluqli bo‘lmagan barcha xarid predmeti kiritiladi. Davlat xaridi davlat infratuzilmasini moddiy va moliyaviy jihatdan ta’minlash maqsadida amalga oshiriladi. Davlat infratuzilmasini umumiy tarzda ikkita yirik 8
tarkibiy qismga ajratish mumkin 2 : - iqtisodiy infratuzilma (transport, aloqa, kommunal xizmatlar, kundalik iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish uchun birlamchi bo‘lgan infratuzilmalar); - ijtimoiy infratuzilma (maktablar, kasalxonalar, kutubxonalar yoki boshqacha aytganda, jamiyat a’zolarining kundalik hayoti, ijtimoiy ehtiyoji uchun zarur bo‘lgan birlamchi infratuzilmalar). Ijtimoiy sohalar uchun davlat xaridini amalga oshirish zarurati umumjamiyat manfaatlaridan kelib chiqadi va u mavjud qonuniy-me’yoriy aktlar orqali tartibga solinadi. O‘zbekistonda davlat xaridining hajmi YaIMning 11 foizini tashkil etgani holda, uning iqtisodiy o‘sishga ta’sir etuvchi muhim omil ekanligini ko‘rsatadi 3 .
inobatga olib, davlat xaridini amalga oshirish sohasida olib borilgan oqilona siyosat makroiqtisodiy siyosatga jiddiy ta’sir etuvchi instrument sifatida yuzaga chiqadi. Davlat xaridini iqtisodiyotning ma’lum sohalarida amalga oshirish orqali, o‘sha sohalar rivojiga va aholi bandligi hamda daromadlari darajasiga ijobiy ta’sir etiladi. Jumladan: - kichik biznes va xususiy tadbirkorlar tomonidan ishlab chiqarilayotgan tovar va xizmatlarni sotib olishda tanlov jarayonlarini joriy etish orqali, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga ta’sir etishi mumkin; - sotib olinayotgan tovarlarning sifat talabini xalqaro andoza talablariga tenglashtirish orqali milliy ishlab chiqaruvchi korxonalar mahsulot sifatini oshirishga ta’sir etishi mumkin; - ochiq tenderlarni e’lon qilish orqali raqobatni rivojlantirishga ta’sir etish mumkin bo‘ladi. Yuqorida sanab o‘tilgan holatlarda faqatgina mamlakat darajasida davlat xiridini boshqarishning samarali mexanizmlari mavjud bo‘lgan sharoitda, ya’ni xaridni oqilona rejalashtirish va uning iqtisodiyotga ta’sirini to‘g‘ri baholash orqali Yüklə 1,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|