Savod o’rgatish davrida grammatik-orfografik bilimlarni amaliy o’zlashtirish
Savod o’rgatish davridayoq bolalar grammatika va imlodan ayrim materiallarni amaliy o’zlashtira boradilar, ya’ni ularga mavzu tushuntirilmaydi, nazariy ma’lumot berilmaydi. Bolalar og’zaki va yozma nutqni o’zlashtirish va yozma mashqlarni bajarish bilan o’quv yilining ikkinchi yarmida yoki keyingi sinflarda o’rganiladigan mavzularni o’zlashtirishga tayyorlanadilar.
Savod o’rgatishning birinchi oylaridayoq bolalar Omon, Tolib, Lola, Naima kabi juda ko’p ismlarni o’qiydilar va kishilarning ismlari bosh harf bilan yozilishini amaliy o’zlashtira boradilar. Bu bilan ular keyinroq o’rganiladigan kishilarning ismi bosh harflar bilan yozilishiga doir imlo qoidasini o’zlashtirishga tayyorlanadilar.
Gap ustida ishlash. Fikr almashish, aloqa-aralashuv gap vositasida amalga oshiriladi, shuning uchun ham gapni o’qishga, gap tuzishga, gap mazmunini aniqlashga, gapni to’g’ri yozishga oid amaliy bilimlar savod o’rgatish davridan boshlab shakllantiriladi.
O’quvchilarda nutq, uning og’zaki va yozma shaklda bo’lishi, nutqning gaplardan hosil bo’lishi va gap haqida amaliy tushuncha darslikdagi mazmunli rasmlar asosida hosil qilinadi. Buning uchun o’qituvchi rasm yuzasidan 3-4 so’zli savollar tuzib keladi.
Umuman, xat-savod o’rgatish jarayonida o’qish va yozuv darslarida gap, gapning so’zlardan tuzilishi, gapda so’zlarning alohida-alohida yozilishi, gapning oxiriga mazmuniga qarab nuqta, so’roq, undov belgisi qo’yilishi, gapning birinchi so’zi bosh harf bilan yozilishi haqida amaliy tushuncha beriladi.
Bu jarayonda, avvalo, “so’z” tushunchasi shakllantiriladi. O’qituvchi mazmunli rasm asosida hikoya tuzdiradi, hikoyadan bir qancha predmetlar tanlab olinadi, predmetlar nomi birma-bir so’raladi. Bunda har bir aytilayotgan nom so’z ekanligi ta’kidlanadi. SHu tariqa “so’z” tushunchasi rasmlar yoki predmetlarning o’zi yordamida tushuntiriladi. Bu o’rinda gapning so’zlardan tuzilishi aytib o’tiladi. “Bo’g’in” mavzusi o’tilganda so’zlarning bo’g’inlardan tashkil topishi tushuntirib beriladi.
O’yin tarzida olib boriladigan ish turlari o’quvchilarning lug’atini boyitish bilan birga, o’qishga qiziqish uyg’otadi, imloviy sezgirlikni oshiradi va so’zning tovush tarkibi haqidagi tasavvurlarni kengaytiradi.
