Картография ва географик хариталар

2. Kartografiyani ta`rifi, tarmoqlargi bo`linishi, boshqa fanlar bilan aloqasi va asosiy ilmiy-amaliy vazifalari

Kartografik asarlarni yaratish, o`pganish va foydalanish masalalari bilan shug`ullanadigan fan (bilim), texnika va ishlab chiqarish sohasiga kartografiya deyiladi. O`quv fani sifatida kartografiya bo`lajak mutaxassislarni turli geografik xaritalarning mazmuni, mohiyati, xususiyati va yaratilish tarixi bilan tanishtiradi. Shuningdek xaritalarni taxlil qilish, tuzish, kartometrik ishlarni bajarish hamda ulardan o`z faoliyatida amaliy foydalanish yo`llarini o`rgatadi.

Kartografiya quyidagi asosiy sohalarga bo`linadi: xaritashynoslik; matematik kartografiya; xaritalarni loyixalashtirish va tuzish; xaritalarni taxt qilish (jihozlash, rasmiylashtirish);. xaritalarni nashr qilish: xaritalardan foydalanish; kartografik ishlab chiqarishni iqtisodiyoti va uni tashkil qilish va boshqalar. Mazkur sohalarni barchasi yagona kartografik fanlar tizimini tashkil etadi va ularni hap biri fan siftida o`zining predmeti, obyekti va metodiga egadir. Zero, ularni hap biri ushbu yunalish buyicha sof mutaxassis tayyorlaydigan universitet va boshqa oliy texnika o`qyv yurtlarida alohida o`rganiladi.
Kartografiya falsafiy, tabiiy va texnik fanlar majmui (kompleksi) bilan bog`liq. Ayniqsa u .geodeziya, topografiya va geografiya fanlari bilan uzviy bog`langan. Mazkur fanlar, xaritalarda real borliqni (voqelikni) aniq va ishonchli tasvirlash imkonini beradi.
Kartografiyaning asosiy ilmiy va amaliy vazifalari quyidagilardan iborat;
- kartografiyani XXI asr bo`sag`asidagi va bundan keyingi nazariy va uslubiy masadalarini yechimini izlash, ayniqsa geografik borliqlik va qonuniyatlarni bilish vositasi sifatida xaritani yangi imkoniyatlarini aniqlash (ochish) bilan borliq tadqiqotlarni chuqurlashtirish; xaritalarni tahlil qilish usullarini kengaytirish va ulardan ilmiy qidiruv ishlarini olib borishda, xalq xo`jaligini boshqarish va rejalashtirishda foydalanish; xaritalarni tayyorlashni yangi, ancha takomillashgan usullarini ishlab chiqish. Davlat miqyosida kartografik ishlab chiqarishga xaritalarni uncha katta bo`lmagan tirajlarda nashr qilishni tezlatadigan va uncha qimmat bo`lmagan texnologik sxemalarni va texnik vositalarni joriy etish;
- xaritalarni ayrim turlarini qisqa fursatda yaratishni avtomatik usullarini izlash, yangi xaritalarni yaratish maqsadida ma`lumotlarni olish, saqlash va qayta ishlash hamda doimiy bo`ladigan jarayon-xaritalarni yangilab turish uchun bu ma`lumotlardan foydalanish;
- tabiiy, aholi va xo`jalik xaritalarini tuzish uchun xar xil uchuvchi apparatlarda bajarilgan suratlardan foydalanish. Insonni kosmik fazoni jadal o`zgartirayotganligini hisobga olib oy va boshqa sayyoralarni xaritalarini ishlab chiqish masalalarini yechimini topish;
joriy maqsadlar uchun keng foydalaniladigan va hodisalarni rivojlanishini aks ettiradigan, xaritalarni o`ziga xos (dinamik) turlarini yaratish va kupaytirish metodlarini ishlab chiqish;
- mamlakatda mavzuli va atlasli xaritaga olishni bundan keyin ham takomillashtirish; davlat ilmiy-ma`lumotnoma xaritalarining yagona tizimini (seriyasini) yaratish rejalarini ishlab chiqish va ularni izchil amalga oshirish; Butun mamlakatn,. Qoraqalpog`iston Respublikasini, alohida viloyatlarni kompleks atlaslarini yaratish, iqtisodiyotni va madaniyatni rivojlantirishni rejalashtirish uchun zarur bo`lgan tizim xaritalarini tayyorlash; o`rta umumta`lim muassasalari va oliy o`quv yurtlari uchun yagona dastur asosida tizim xarita va atlaslarni yaratish va nashr qilish va boshqalar.
Kartografik ishlarni yaxshilash, kartografik asarlarni yaratishni tezlatish va ularni ilmiy asosda qat`iy reja asosida bosqichma - bosqich amalga oshirish uchun bu ishlarni amaliy koordinatsiya qilish lozim.