Kasbga yaroqlilik, qiziqishlar, moyilliklar va qobilyat mavzusida tayyorlagan mustaqil ishi

KASBIY QIZIQISH VA MOYLLAR

Qiziqish va moyllar. Qiziqish deganda odamning u yoki bu fanga qaratilgan faol bilish faoliyati tushuniladi. Kasb tanlashga nisbatan olganda qiziqishlar bu odamning muayyan mehnat sohasiga ijobiy munosabati, uning bilishga va faoliyat ko‘rsatishga bo‘lgan intilishidir.
Qiziqishlar o‘zining mazmuni, ko‘lami, uzoq davom etishi va teranligiga qarab bir-biridan farq qiladi. Qiziqishlarning mazmuni va ko‘lami odamning bilim darajasini hamda har narsaga qiziquvchanligini aks ettiradi. Qiziqishlarning teranligi va uzoq vaqt davom etishi ularning barqarorligini ko‘rsatadi.
Qiziqishlar o‘z taraqqiyoti mobaynida bir nechta bosqichdan o‘tadi. Dastlab ular vaqtincha, epizodik xarakterda bo‘ladi hamda muayyan bir fanga nisbatan ijobiy munosabatda namoyon bo‘ladi. Bunday qiziqishlar rivojlantirib borilmasa, ular tez orada susayib ketadi yoki mutlaqo so‘nadi. U yoki bu fanning chuqur va muntazam ravishda o‘rganib borilishiga, mehnat faoliyatining qiziqilgan sohasiga sinchkovlik bilan kirishib ketilishiga qarab qiziqishlar mustahkamlanib, kuchayib borishi va asta-sekin barqaror qiziqishga aylanib qolishi mumkin. Bunday qiziqishlar ko‘pincha o‘sib, ulg‘aya borib, maylga — kishining muayan faoliyat bilan shug‘ullanishga bo‘lgan intilishiga hamda mazkur faoliyat turiga muvofiq keladigan mahorat va malakalarni takomillashtirib, doimiy ravishda o‘z bilimini oshirib borish uchun intilishiga aylanadi.
Agar qiziqishlar “bilishni istayman” degan formula bilan ifodalanadigan bo‘lsa, mayllar “bajarishni istayman” degan formula bilan ifodalanadi. hayvonlar to‘g‘risidagi kitoblarni o‘qishga bo‘lgan qiziqish hayvonot bog‘iga borib turishni yaxshi ko‘rish, “hayvonot olamida” deb ataladigan televizion ko‘rsatuvning birortasini qo‘ymay ko‘rib borish boshqa-yu, hakiqiy jonivorlarni har kuni parvarish qilish natijasida hosil qilinadigan bir olam quvonch boshqadir.

Qiziqishlarning rivojlanish bosqichlari

Vaqtinchalik

Barqaror

Epizodik

Texnik qobiliyat - texnikani egallashga va texnika fanlarini o‘zlashtirishga bo‘lgan qobiliyat Texnikaga, texnika ijodiyotiga bo‘lgan qiziqish, mashina va stanoklarda asboblar bilan ishlashga intilish, fizika, ximiya, matematika, chizmachilik va shu kabilarni muvaf- faqiyat bilan o‘zlashtirish

Matematik qobiliyat - fikrlashning matematik metod-larini egallash qobiliyati Matematikaga bo‘lgan qiziqish, mantiqiy fikrlash, analiz qilish va umumlashtirish qobiliyati, matematik bilim- larni muvaf -faqiyatli egallash va shu kabilar.

Pedogogik qobiliyat - o‘qitish va ta’lim-tarbiya berish maqsadida boshqa bir kishiga ta’sir ko‘rsatadi. Pedagogik faoliyatga qiziqish; bolalarni sevish, bolalar kollektivini uyushtira bilish mahorati, nutqning ravon va ishontira oladigan bo‘lishi talabchanlik, xushmuomalalik adolatlilik, xolis niyatli bo‘lish va shu kabilar.

Tashkilotchilik Qobiliyati qandaydir bir ishni qila olish va odamlarni uyushtira olish mahorati Odamlar bilan tezda til topib ketish, odam psixologiyasini tushunish, odamlar o‘rtasida mehnatni to‘g‘ri taqsimlay olish, o‘z vazifasini halol bajarish, tirishqoq bo‘lish, o‘z xatti harakatlariga tanqidiy qarash va shu kabilar

Adabiy-lingvistik qobiliyat - adabiy faoliyatga, tillarni o‘rganib olishga bo‘lgan qobiliyat Nutqning yaxshi o‘sganligi, lug‘at boyligi rivojlanganligi, tillarni egallashga, adabiyotni o‘rganishga qiziqishi, eshitib eslab qolish xotirasining kuchliligi, kuzatuvchanlik, assosiasiyalarning boy bo‘lishi va boshqa shunga o‘xshashlar

San’atga bo‘lgan qobiliyat - ijodiy tasavvurga ega bo‘lish, obrazli fikrlash qobiliyati Rassom uchun ko‘rib tasavvur qilishning yorqinligi, rang va shaklni his qilish, aktyor uchun - diksiya (talaffuz), mimika (imo-ishora), boshqalar qiyofasiga kira olish qobiliyati, nutqning ifodali bo‘lishi, tabiatdagi va tevarak-atrofdagi hayotda go‘zal narsalarni ko‘ra bilish

Faoliyat ko‘rsatish mobaynida kishining mayllari faqat namoyon bo‘libgina qolmasdan, shu bilan birga uning mayllari shakllanib ham boradi. Shuning uchun mehnatning har xil turi tasodifan duch kelishini kutib o‘tirmay, u ishlarga ongli ravishda kirishib ketaverish kerak. Faqat turli yo‘nalishda olib borilgan faol faoliyatgina sizga o‘z mayllaringizni bilib olish va sinab ko‘rish imkonini beradi.
Shunday qilib, kasbni barqaror qiziqish va maylga muvofiq tanlash kerak. Kasbiy qiziqish va moyilliklarni shakllantirishda hamma uchun zarur bo‘lgan umumiy qobiliyatlar (masalan, ijodkorlikka bo‘lgan qobiliyat) yoki juda ko‘p kasblar va faoliyat turlari uchun zarur bo‘lgan qobiliyatlar (tashkilotchilik qobiliyatlari) ayrim kasblar yoki nisbatan tor doiradagi kasblar uchun muhim hisoblangan maxsus qobiliyatlar hisobga olinadi, masalan, elektromexanik releni sozlovchi qiluvchi kishining qo‘llarida sezuvchanlik juda yaxshi rivojlangan bo‘lishi kerak, bir xil ohangdagi qo‘zg‘atuvchilarga nisbatan bardoshlilik — transport vositalarini haydovchi kishi uchun zarur, chizmalarga karab murakkab buyumlar tayyorlaydigan kishilar uchun esa jismlarning fazodagi holatini tasavvur qila olish qobiliyati yaxshi rivojlangan bo‘lmog‘i kerak. Har qanday kasbda ham umumiy va maxsus qobiliyatlar birga qo‘shilib kelgan takdirdagina ishning muvaffaqiyati ta’minlanishi mumkin.
Xo‘sh, agar kishida tanlangan kasb uchun zarur qobiliyatlarning hammasi bo‘lmasachi? Bunday holda ikki yo‘l bo‘lishi mumkin: yo tanlangan kasbni o‘zgartirish yoxud yetishmayotgan yoki kam namoyon bo‘lgan qobiliyatlar o‘rnini qoplash yo‘llarini qidirib ko‘rish kerak bo‘ladi. Masalan, xotirada kamchilik bo‘lsa, muntazam ravishda har xil yozuvlar olib borish, kartoteka tuzish va boshqa shunga o‘xshash tadbirlar bilan o‘sha yetishmovchilik o‘rnini qoplash mumkin. Jismning fazodagi tasvirini tasavvur etishdagi kamchiliklarni to‘ldirish uchun hajmli modellardan foydalaniladi va hokazo. Qobiliyatning bo‘sh rivojlanishi o‘rnini qoplash — bu odatdagi va zarur hodisa bo‘lib, agar kishi o‘z ishi sohasida chindan ham yuksak mahoratni egallashi kerak bo‘lsa, qo‘shimcha mashg‘ulotlar uning hayotida katta o‘rinni egallashi kerak.
Maktabda olib boriladigan faol o‘quv faoliyati sizning har biringizga o‘z aqliy qobiliyatingizni va eng avvalo tafakkur tiniqligini, mantiqan to‘g‘ri fikrlashni, tafakkurning mustaqil va original bo‘lishini, topqirlikni, chuqur mulohaza qilishni, aqliy teranlik va o‘ziga tanqidiy munosabatda bo‘lishni rivojlantirish imkonini beradi.
Irodaviy sifatlarni, ya’ni: dadillik, qat’iyat, intizomlilik, o‘ziga va o‘z kuchiga ishonish, o‘zini idora qila bilish, og‘irvazmin bo‘lish singari fazilatlarni rivojlantirishga ham harakat qilish kerak. Mana shu sifatlarning hammasi birga qo‘shilib mehnatga bo‘lgan qobiliyatni ta’minlaydi.