Teqvim-2015. pdf

Ə d ə b i y y a t
Daxili Qoşunlar                   
//Azərbaycan Milli Ensik-
lopediyası: Azərbaycan.- 
Bakı, 2007.- S.369.
Daxili Qoşunlar daim 
Azərbaycan xalqı-
na və dövlətçiliyinə 
sədaqətlə xidmət etmişdir                    
//Azərbaycan.- 2011.- 13 
mart.- S.3.
Həsənov, Z. Daxili Qoşunlar 
yüksəliş mərhələsini yaşayır  
/Z.Həsənov //Azərbaycan.- 
2011.- 12 mart.- S.4. 
Məzahiroğlu, C. Daxi-
li qoşunlar: islahatlar 
və perspektivlər. Yaxın 
vaxtlarda bu qurumda 
mülki şəxslərin sayı iki dəfə 
artırılacaq /C.Məzahiroğlu 
//Ayna.-2012.- 17 mart.- 
S.10-16.
 
İ n t e r n e t d ə
www.anl.az
www. az.wikipedia.org
www. e-qanun.az 
www. mia.gov.az
12

---

89
Çanaqqala döyüşü
1915-1916
MART
Çanaqqala döyüşü - Birinci Dünya müharibəsi 
əsnasında 1915-1916-cı illər arasında Osmanlı 
dövləti ilə Antanta dövlətləri (İngiltərə, Fransa, An-
zaklar) arasında baş verən dəniz və quru döyüşü-
dür. İttifaq dövlətləri Osmanlı dövlətinin paytaxtı 
İstanbulu alaraq boğazların idarəsini ələ keçirmək, 
Rusiyayla etibarlı bir qida və  hərbi ticarət yolu 
açmaq, alman müttəfiqlərindən birini zəiflətmək 
məqsədləri ilə ilk hədəf olaraq Çanaqqala boğazı-
na girmişlər. Vaxtilə böyük ərazilərə sahib olan Os-
manlı imperiyası artıq öz keçmiş qüdrətini itirmiş 
və indi ən çətin vəziyyətə düşmüşdü. Daxildə və 
xaricdə baş verən siyasi çəkişmələr dövləti çökdü-
rür, taleyini zamanın ixtiyarına buraxırdı. Balkan 
yarımadasında ardıcıl məğlubiyyətlər Osmanlı 
dövlətini böyük torpaq itkiləri ilə üz-üzə qoymuş-
du. Bu ələdüşməz fürsətdən imperialist dövlətlər 
öz mənafeləri üçün istifadə etmək və Osmanlının 
torpaqlarını öz aralarında bölüşdürüb bu dövlətin 
varlığına son qoymaq istəyirdilər. 
 Mart ayının 18-də ingilis-fransız gəmiləri 
şiddətli bir atəşə başladılar. Ancaq hücumla-
rı müvəffəqiyyətsiz olmuşdur və iki tərəfin də 
çox ağır itkilər verməsiylə  İttifaq dövlətləri geri 
çəkilmişlər. Osmanlı ordusu ingilis və fransız do-
nanmalarına qarşı Çanaqqala boğazında aylarla 
sürən silsilə  dəniz və quru döyüşləri aparmışdır. 
Bu döyüş məhvolma vəziyyətində olan bir ölkənin 
möhtəşəm qələbəsi kimi olaraq əfsanələşib, hər 
vətəndaşın xatirəsində qalmışdır. Çanaqqala eyni 
zamanda Türk şəhidlərinin dünya tarixinə öz qan-
ları ilə yazdığı bir qəhrəmanlıq salnaməsidir.
Müttəfiqlər üçün isə bu döyüş, əsgəri bacarıq-
sızlıq və fəlakət simvolu olaraq sayılmışdır.
Beləliklə, düşmənin birləşmiş qüvvələri   
geri çəkilmək məcburiyyətində qalaraq döyüş 
məkanını  tərk etmişdi və 1916-cı ilin baharında 
böyük ümidlərlə  gəldiyi bu torpaqlardan həmin 
ilin qışında qaçmağa başlamışdılar. 
Bu gün bəzi dövlətlərin Türkiyəyə qarşı 
olan qısqanclıq və  xəbislik niyyətlərinin  əsas 
səbəblərindən biri də, bəlkə də Çanaqqala vuruş-
masıdır. Çünki bu vuruşmada tarix boyu Türk-
İslam Dünyasına qənim kəsilmiş və öz işğalçılıq 
planlarını  hər zaman yeritməyə çalışan Avropa 
dövlətlərinin məqsədləri alt-üst olmuş, nəticədə 
onlar gözləniləndən qat-qat artıq itki vermişlər. 
Bu savaşda Osmanlı 251.309 nəfər itki vermiş-
di. Döyüşdə  əsas canlı qüvvə  və texnika ilə  işti-
rak edən ingilislər 205.000, fransızlar isə 47000 
itgi verdi. Ümumilikdə düşmən tərəf 300.000-ə 
yaxın canlı qüvvəsini itirmişdi və bundan əlavə 
çoxlu sayda hərbi-texniki qüvvələri məhv edil-
mişdi. Bir millətin gücünü ortaya çıxararaq nələr 
edə biləcəyini göstərmiş olan bu döyüş Türk Qur-
tuluş Döyüşünə  də  təsir etmişdir. Dəniz və quru 
qoşunlarını əhatə edən və bütün çətinliklərə bax-
mayaraq Türk hərb tarixinin şərəfli səhifələrindən 
birinə çevrilən Çanaqqala savaşı Atatürk kimi bir 
dahini yetişdirmiş, gələcək qurtuluş savaşında 
onun liderliyinə əsas zəmin olmuşdur. Qəhrəman 
türk milləti,  böyük öndər Mustafa Kamal Paşanın