Kimyoviy ifloslanish turlari va darajalari

"Tuproqlarning kimyoviy ifloslanishi va ularni muhofaza qilish" maxsus kursining boshka fanlar bilan aloqasi

Bugungi kunda dunyo bo‘yicha yer resurslarini himoya kilish, ularni qayta tiklash va unumdorligini oshirishga butun jahon hamjamiyati jalb etilmoqda. Chunki insoniyat turmush farovonligini ta’minlashda asosiy rol o‘ynovchi yer resurslari mintaqaviy yoki umumjahon miqiyosidagi ekologik muammoga aylanmokda. Har bir ekologik muammo yer yuzi va tuproqdar bilan bog‘liq bo‘lib, uning hal etilishi albatta tuproq qoplami bilan uzviy holda amalga oshiriladi.

Tuproqdarni kimyoviy ifloslanishida insonning faoliyati eng katta o‘rin tutadi. Bugungi kunda insoniyat faoliyati tufayli hatto Antarktida hududi radioaktiv modsalar, DDT va ayrim og‘ir metallar bilan ifloslangan.
XXI asrda ikki katta omil - atrof-muhitga katta bosim bilan ta’sir etmoqda, birinchisi yer yuzi aholisishshg jadal sur’atda o‘sishi bo‘lsa, ikkinchisi fan - texnikaning taraqqiy etishi va tabiatga ta’siridir. Yer yuzi aholisi 1969 yilda yiliga 2 % ga oshgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich tobora oshib bordi va 1992 yilda aholi 5,6 mlrd. kishiga yetdi, bugungi kunga kelib bu ko‘rsatkich jadal o‘sish bosqichida, 2025 yilga borib 7,6 - 9,4 mlrd. kishiga yetish ehtimoli bor. Insoniyat sonining o‘sishi bilan yer yuzida va boshqa sferalarda jiddiy o‘zgarishlar ro‘y beradi.
Tuproqdarning ifloslanishi bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan shahar aholisi tomonidan chiqarilayotgan chiqindilar miqdori kun sayin ortib bormokda (1-jadval). Chiqarilayotgan chiqindidar faqatgina rivojlangan davlatlardagina to‘liq qayta ishlanadi va zararsizlantiriladi, aksariyat davlatlarda esa to‘gridan - to‘g‘ri tuproq qoplamiga ko‘miladi, natijada yillar o‘tishi natijasida sizot suvlari orqali tuproqlarning ifloslanishi vujudga keladi.
Tuproq qoplamining kimyoviy ifloslanishi boshqa muhitlarga nisbatan kengroq ifloslanish imkoniyatiga ega, xususan atmosferaga chiqarilgan gazlar yoki suv manbasiga tushgan kimyoviy modda vaqt o‘tishi bilan albatta tuproq qoplamiga tushadi.
Tabiat muhofazasi deyilganda insoniyatning hozirgi vaktda yashayotgan vakillari va kelgusi avlodlarining moddiy va madaniy ehtiyojlarini qondirish, insoniyat jamiyatining mavjud bo‘lishi uchun qulay shart-sharoit yaratish maqsadida tabiat boyliklaridan oqilona foydalanishi, ularni tiklash va saqlash, atrof-muhitni buzilish va ifloslanishidan muhofaza qilish borasida davlat tomonidan belgilangan ishlar hamda ijtimoiy tadbirlarni rejali tizimi tushuniladi.
Atrof - muhitni, jumladan tuproq qoplamining muhofazasi quyidagi yondashuvlar asosida amalga oshiriladi: ijtimoiy-siyosiy, huquqiy, ekologik-iqtisodiy, ijtimoiy-gigenik, texnika-texnologik, tarbiyaviy-estetik va ilmiy yondashuvlar.
Ijtimoiy-siyosiy yondashuv: keng ijtimoiy tizimlardagi ekologik muammolar. Asosan keng masshtabdagi ya’ni global tarzdagi muammolar. Bular siyesiy kelushuvlar asosida amalga oshiriladi. Birinchidan, bir xududga tegishli bo‘lmagan ifloslanish manbalari, ikkinchidan, iqtisodiy va ilmiy tomonlar bilan bog‘liq muammolar bo‘lib, ular birgina millatga yoki davlatga xos bo‘lmay, balki halkaro miqiyosda hal qilinuvchi muammolardir. (Orol va Aydarko‘l muammolari).
1-jadval
Xorijiy davlatlarning ayrim shaharlarida chiqayotgan chiqindilar miqdori, t/sutka

Davlatlar	Shaharlar	Miqdori, t/sutka
Vengriya FRG	Budapesht	530—680
	Gamburg	585
	Baden-Baden	585
	Frankfurt	1030
	Shtutgart	510
Daniya	Gladsaks	650
Angliya	Edinburg	580
Niderlandam	Groningen	680
Shveysariya	Jeneva	590
	Syurix	463
	Bern	450
	Bazel	450
Lyuksemburg	Esh	960
Braziliya	Rio-de-Janeyro	640
Indiya	Bombey	680
AQSH	Kalkutta	1060
	Kaliforniya	930
	Los-Andjeles	1110
Fransiya	Parij	800
	Belfort	660