Китабхана информасийа технолоэийалары

Шяkил 13. Kиtabxana funksиyalarы иstehsal sиstemи kиmи.  
 
Onlar  цzяrиndя  mцяyyяn  яmяlиyyatlar (texnolojи  яmяlиyyat-
lar) yerиnя yetиrиlиr kи, onlarыn da nяtиcяsи  fяalиyyяtиn aralыq mяh-
sullarы olur (иndekslяшdиrиlmиш sorьu; texnиkи ишlяmяdяn keчяn nяшr; 
sяnяdlяrиn vя ya bиblиoqrafиk qeydlяrин toplanmыш kцtlяsи; verиlяn-
lяr bazasы faylы vя s.). Иdarяetmя altsиstemи proses vя onun aralыq 
nяtиcяlяrи, vacиb resurslar vя vasиtяlяrlя  tяmиnetmя  цzяrиndя carи 
nяzarяtи  hяyata keчиrиr. O, hяmчиnиn  иstehsal olunan mяhsulun 
(xиdmяtиn) keyfиyyяtиnиn yekun nяzarяtиnя, иstehsal prosesиnиn ef-
fektиvlиyиnиn qиymяtlяndиrиlmяsиnя cavabdehdиr.  Иstehsal olunan 
mяhsul, mal kиmи reallaшdыrыla, kиtabxana xиdmяtи  kиmи  tяqdиm 
edиlя vя ya (gяlяcяkdя иstehsal olunacaq иnformasиya resursu kиmи) 
mцhafиzяyя  gюndяrиlя  bиlяr.  Иnformasиya xиdmяtиnиn  иstehsal pro-
Kitabxana istehsalının texnoloji 
hazırlığı
Kitabxana istehsalının resurs 
təminatı
İnformasiya, maarifləndirici, 
sosial-mədəni məhsul və 
xidmətlərin istehsalı 
Kitabxana istehsalının 
effektivliyinin 
qiymətləndirilməsi 
 
 
 
 
 
 
 
Kitabxananın 
 
texnoloji  
 
funksiyaları 
İnformasiya məhsulları və 
xidmətləri çeşidinin seçimi 
Kitabxananın istehsal 
strukturunun təşkili 

 164
sesи onun иstиfadячиyя  tяqdиm olunmasы anыnda yekunlaшdыrыlmыш 
sayыlыr. 
Sюzsцz kи, kиtabxananыn texnolojи  sиstem kиmи  tяqdиm olu-
nan fяalиyyяt modelи иdeal sayыlыr. Reallыqda, kиtabxana иstehsalы-
nыn texnolojи hazыrlыьы (hяtta avtomatlaшdыrыlmыш texnologиyalar 
tяqdиm olunsa da) чox mяhdud шяkиldя yayыlыr. Bиr qayda olaraq, 
иstehsalчы иlя bиrlиkdя tяqdиm olunan иdarяetmяnиn altsиstemи иsteh-
salыn carи nяzarяtиnи hяyata keчиrиr. O, baшlыca olaraq, tяlяbatчыnыn, 
ona tяqdиm olunan mяhsul vя  xиdmяtlяrиn keyfиyyяtи barяdя 
subyektиv fиkrиnя яsaslanыr. Normatиv-metodиkи tяmиnatыn altsиste-
mи чox vaxt pяrakяndя, o cцmlяdяn, kюhnяlmиш sяnяdlяrиn yыьыmы-
nы  юzцndя  яks etdиrиr. Ancaq bu, tяcrцbи  fяalиyyяt  цчцn texnolojи 
modelиn normalaшdыrыcы  vя proqnozlaшdыrыcы  яhяmиyyяtиnи heч  dя 
иstиsna etmиr. Kиtabxananыn texnolojи altsиstemlяrиnиn qarшыlыqlы 
яlaqяsи  vя    tяsиrи onun иstehsal vя  xиdmяt sиstemи  kиmи effektlи 
fяalиyyяtи цчцn яsas шяrtdиr. 
Kиtabxananыn texnolojи modelи kиtabxanaшцnaslыq цчцn elmи 
alяtlяr rolunu oynaya, aktual nяzяrи vя tяtbиqи mяsяlяlяrиn hяllиnя 
kюmяk edя  bиlяr. Mяsяlяn, kиtabxana fяalиyyяtиnиn effektиvlиyиnиn 
qиymяtlяndиrиlmяsи  mяqsяdиlя  mцxtяlиf yanaшmalarыn axtarышы za-
manы empиrиzmя  цstцn gяlmяk  цчцn texnolojи  sиstemlяrиn  чox-
meyarlы fяalиyyяtи vя bцtцn texnolojи altsиstemlяrиn eynи zamanda 
ишlяnиb hazыrlanmasыnыn elmи prиnsиplяrи  tяlяb oluna bиlяr. Bu za-
man planlaшdыrыlan nяtиcяnиn яldя edиlmяsи цчцn xяrclяrиn mиnиmu-
ma endиrиlmяsи,  qeydя alыnmыш xяrclяr zamanы nяtиcяnиn maksиmu-
ma  чatdыrыlmasы texnolojи  sиstemиn tamlыьыnыn saxlanыlmasы  vя 
onun tяшkиlи sяvиyyяsиnиn yцksяldиlmяsиndяn asыlы olacaqdыr. Artыq 
effektиvlиyиn toplu иndekslяrиnиn vя keyfиyyяtиn  иnteqral gюstяrиcи-
lяrиnиn modellяшdиrиlmяsиnя ehtиyac qalmayacaq, texnologиyanыn 
ayrы-ayrы komponentlяrиnиn (resurslarыn, proseslяrиn, nяtиcяlяrиn vя 
s.) qиymяtlяndиrиlmяsи  цчцnsя sosиal sferanыn vя  sяnaye  иstehsalы 
sahяlяrиnиn tяcrцbяsи tяlяb olunacaqdыr.  
Texnologиyanыn bюhranlы  sяvиyyяsи  юлкя  kиtabxanalarы  цчцn 
problem olan hиbrиd (яl  яmяyиnиn bиr hиssяsиnиn avtomatlaшdыrыl-
mыш  sиstemя keчmяsиnя  яsaslanan) texnologиyalar mяrhяlяsиnи 
qиymяtlяndиrmяyя иmkan verиr. Bu texnologиya иsя юzцndя tяdrиcи 

 165
иnkишafыn иkи mяrhяlяsиnи яks etdиrиr: 1) яsas prиnsиplяrиn formalaш-
dыrыlmasы vя яhяmиyyяtlи maddи-texnиkи vasиtяlяrиn toplanыlmasы;  
2) иntensиv sцrяtlи иnkишaf. 
Bununla belя, иnteqrasиya (kиtabxana - texnologиya  kom- 
plekslяrиnиn yaradыlmasы) tamamlanmayan dиferensasиya (kиtabxa-
na яmяyиnиn bюlцшdцrцlmяsи) fonunda baш verиr, yenи texnologиya-
larыn tяtbиqи  иsя  bиr qayda olaraq texnolojи  sиstemиn avtomatlaш-
dыrыlmasы  tяcrцbи  ишlяnmяsи  vя layиhяlяшdиrиlmяsи obyektи  kиmи  kи-
tabxananыn tяdqиqat mяrhяlяlяrи иlя qabaqlanmыr. 
Texnologиyanыn fяalиyyяt dюvrиyyяsиnиn pozulmasы, sиstemlи-
lиk prиnsиpиnиn nяzяrя alыnmamasы, baшlыca texnologиyalarыn яsas vя 
яlavя texnologиyalara bюlцnmяsиnиn qeyrи - mцmkцnlцyц яsaslan-
dыrыlmыш иnkишaf proqnozunun olmamasыyla baьlыdыr. Tяsadцfи de-
yиldиr kи,  Шrayberq sиstemlи yanaшma nюqteyи - nяzяrиndяn kиtab-
xana-иnformasиya proseslяrиnиn tяhlиlи metodlarыnыn tяdqиqи  vя 
ишlяnиb hazыrlanmasыnы – kиtabxana - иnformasиya elmиnиn  яsas 
mяsяlяlяrиnиn sыrasыnda gюrцrdц. 
Belяlиklя, яhяmиyyяtlи potensиala malиk olan kиtabxana haq-
qыnda texnolojи  bиlиk, nяиnkи  tяtbиqи, hяmчиnиn nяzяrи  mяsяlяlяrи 
effektlи hяll etmяyя иmkan verиr. 
 
11.3 Kиtabxananыn sosиal funksиyalarыnыn texnolojи anlamы 
 
Texnolojи sиstem kиmи kиtabxana haqqыnda иndиyя qяdяr sюy-
lяdиyиmиz fиkиrlяr иnformasиya funksиyasыnыn reallaшdыrыlmasыna aиd 
edиlиrdи. Kиtabxananыn sosиal statusu obyektиv  шяkиldя  mцasиr cя-
mиyyяtиn qlobal dяyишиklиyиndяn asыlыdыr. Formalaшan иnformasиya-
tяhsиl mяkanыnda иnformasиyalaшdыrmanыn amиllяrи vя tendensиya-
larы kиtabxanalarыn иnkишafыna яhяmиyyяtlи dяrяcяdя tяsиr gюstяrиr: 
•
 
Qlobal шяbяkя tяsиrи (telekommunиkasиya шя-
bяkяlяrи  kиtabxanalara  иnformasиya mяnbяyи  kиmи 
xиdmяt edиr); 
•
 
Иnformasиya mяkanыnыn medиatиzasиyasы (kи-
tabxana hцdudlarыnda  чoxsaylы multиmedиa kanallarы 
meydana gяlиr kи, onlar da яhalиnиn sorьularыnыn tяmиn 
edиlmяsиnя yardыm edиr); 

 166
•
 
Tяhsиl paradиqmиnиn dяyишmяsи: “юmцrlцk” 
tяhsиl  яvяzиnя “bцtцn hяyat boyu” tяhsиl konsepsиyasы 
юz tяsdиqиnи tapыr (яnяnяvи olaraq kиtabxanalar  иstи-
fadячиlяrиn tяdrиs sorьularыnыn tяmиn edиlmяsиnя иstиqa-
mяtlяnmишdиr. Ancaq иnformasиya sahяsиndя dя onlarыn 
qeyrи-dюvlяt tяhsиl strukturlarы, dиstan tяhsиl иnstиtutlarы 
qиsmиndя rяqиblяrи meydana gяlиr); 
•
 
Иnformasиya, tяhsиl vя asudя vaxtla baьlы 
tяlяbatlarыn tяmиn edиlmяsиnиn fяrdиlяшdиrиlmяsи. 
Mцasиr иnformasиyalы шяraиtи nяzяrя alaraq, kиtabxanalar fяal 
шяkиldя  иnformasиya texnologиyalarыnы  mяnиmsяyиrlяr (nяшrиyyat, 
reklam, hиpermяtn, multиmedиa, telekommunиkasиya, иnformasиya 
resurslarыnыn, иnformasиyanыn kompйутерdя ишlяnmяsиnиn elektron-
laшdыrыlmasы vя s.). 
Gюrцndцyц  kиmи, qeyd еdиlяn tendensиyalarыn tяhlиlи sosиal 
иnstиtut kиmи kиtabxananыn bиr-bиrиnи иstиsna edяn иnkишaf proqnozu 
цчцn яsas verиr: 
1.
 
Яn цrяkaчmayan proqnoz kиtabxanalarыn xиdmяt иmkan-
larы  иlя baьlыdыr. Bu proqnoza яsasяn kиtabxana xиdmяtlяrиndяn 
иstиfadя иntensиvlиyи шяbяkяdя tяqdиm olunan иnformasиyanыn tam-
lыьы  иlя  mцqayиsяdя  aшaьы olacaqdыr. Belя  kи, cяmиyyяt real kиtab-
xana  иlя  vиrtual resurslara mцracияt  иstиqamяtиndя seчиm etmяk 
иmkanы qazanacaq. Яgяr nяzяrя alыnsa kи,  Иnternetя  mцracияt za-
manы vaxt иtkиsи az olacaq, o zaman цstцnlцk tяbииdиr kи, ona 
verиlяcяkdиr. Яnяnяvи kиtabxana resurslarыna olan sorьu иsя aшaьы 
dцшяcяk vя bu da sюzsцz kи, kиtabxananыn cяmиyyяtdяkи  mюvqe-
yиnя vя roluna mяnfи tяsиr gюstяrяcяkdиr; 
2.
 
Dиgяr, daha mцlahиzяlи mюvqe иsя kиtabxana fяalиyyяtиnиn 
tяrkиb hиssяlяrиndяn olan иnformasиya fяalиyyяtиnиn иnkишaf prиorи-
tetи  иlя baьlыdыr. Bиr  чox hallarda konservatиv mцяssиsяlяr sayыlan 
kиtabxanalar dиnamиk olan иnformasиya orqanlarы vя иnformasиya 
xиdmяtlяrи  иlя  mцqayиsяdя uzun sцrяn sosиal-иqtиsadи  bюhrana 
davam gяtиrя bиldиlяr. Bu orqanlar иsя maddи чяtиnlиklяr цzцndяn 
юz fяalиyyяtlяrиnи dayandыrmalы oldular. Иstиfadячиlяrин  dяyишяn 
sorьularыna cavab vermяlи olan kиtabxanalar elektron resurslarыn 
иstиfadяsиnя  яsaslanan yenи  иnformasиya texnologиyalarыnы tez 

 167
mяnиmsяdиlяr. Deyиlяnlяr яsas verиr kи, hяtta чяtиn maddи tяmиnat 
шяraиtиndя  dя  kиtabxanalar vя onlarыn korporatиv bиrlиklяrи (kon-
sorsиumlar)  иstиfadячиlяrиn aktual иnformasиyaya uzaq mяsafяdяn 
gиrишиnи  tяmиn etmяklя  иnformasиya xиdmяtlяrи bazarыnda  юz 
spesиfиk yerlяrиnи tutmaq иmkanыna malиk ola bиlяrlяr; 
3.
 
Bu sahяdя  kиfayяt qяdяr genиш yayыlmыш  nюqteyи-nяzяr 
kиtabxanalarыn  яsas kommunиkasиya kanallarы olmasы  иlя baьlыdыr 
(иlk nюvbяdя  иsя  шяxslяrarasы). Bеля  ки,  иstяr  Иnternet,  иstяrsя  dя 
kцtlяvи kommunиkasиya vasиtяlяrи kиtabxanalara rяqиb ola bиlmяz-
lяr. Bu mюvqeyиn tяrяfdarlarы kиtabxana fяalиyyяtиnиn иnkишaf pers-
pektиvиnи kommunиkasиya texnologиyalarыnы  fяal  шяkиldя  mяnиm-
sяmяkdя gюrцrlяr; 
4.
 
Nяhayяt,  яn optиmиst proqnoz иsя  kиtabxanalarыn sяnяd 
kommunиkasиyalarы  sиstemиndя  mяrkяzи yerи tutacaьы  иlя baьlыdыr. 
K.Шennonun sxemиnя яsasяn (IV fяsиl, шяk. 9) bu yer иnformasиya 
mяlumatыnы  gюndяrяnlя (mцяllиf) onun tяlяbatчыsы arasыnda (yяnи 
sxemdя  gюstяrиldиyи  kиmи  иnformasиya mяnbяyи  иlя onun adresatы 
arasыnda), demяk olar kи, yeganя mяrkяzи yer sayыlыr. Bu konsep-
sиyanы hazыrlayanlar kиtabxanalarыn gяlяcяyиnи sяnяdlяrиn elektron 
kolleksиyalarыnыn formalaшmasы  vя onlarыn mцxtяlиf  яsaslara (te-
matиk, nюv, regиonal vя b.) gюrя nюvbяtи strukturlaшmasы иlя baьla-
yыrlar. Kиtabxanalarda yaradыlan optиk dиsklяrdя  tиrajы artыrыlan 
(elektron nяшrlяrя olan mцяllиflиk hцquqlarы problemиnиn nиzam-
lanmasы  шяrtи  иlя) elektron sяnяdlяrиn  иnformasиya yыьыmы  vя ya 
toplusu maraqlы olan иstиfadячиlяr arasыnda yayыlmaq цчцn lazыm-
dыrlar. Belяlиklя, kиtabxanalar sяnяdlяrиn tиrajыnыn artыrыlmasы  vя 
yayыlmasы prosesиndя fяal шяkиldя ишtиrak edяcяklяr. Bu qrupa daxиl 
olan radиkallar,  иnformasиyanыn kиtabxana mяrkяz-generator-
larыnыn formalaшmasы  иdeyasыnы  иrяlи  sцrцrlяr. Bеля  kиtabxanalar 
иnformasиyanыn dяrиn analиtиk-sиntetиk ишlяnиlmяsи funksиyasыnы ye-
rиnя yetиrяcяk vя иnformasиya mяhsullarыnыn “konveyer texnologи-
yasы” цzrя genиш чeшиdиnи yaradacaqlar. Bu texnologиyanыn bиrиncи 
mяrhяlяsи unиversal profиllи verиlяnlяr bazasыnыn, elяcя  dя tematиk 
vя problem иstиqamяtlи  bиblиoqrafиk mяhsullarыn yaradыlmasы  иlя 
bцtцnlцkdя elektron sяnяd axыnыnыn qeydиyyatыnы  nяzяrя alыr. 
Dиgяr mяrhяlя  иsя referatиv verиlяnlяr bazasыnыn formalaшmasы  иlя 
bиrlиkdя elmи  nяшrlяr (referatиv  иnformasиya  иlя  bяrabяr) haгqыn-

 168
dakы qeydlяrиn  цzя  чыxarыlmasы  иlя baьlыdыr. Onun яsasыnda elmи-
analиtиk xцlasяlяr yaradыlacaqdыr kи, бу da юz nюvbяsиndя proqnoz 
materиallarыnыn hazыrlanmasы цчцn mяnbя rolunu oynayacaqды. 
Цmumиyyяtlя, иnformasиyalы cяmиyyяtdя kиtabxanalarыn gяlя-
cяyиnи proqnozlaшdыrmaq olduqca чяtиndиr. Ancaq bиr шey bяllиdиr: 
kиtabxanalar,  иnkишaflarыnыn hяr bиr tarиxи  mяrhяlяsиndя  cяmиyyяt 
tяrяfиndяn onun qarшыsыna qoyulan konkret mяsяlяlяrи  hяll edиr. 
Amma kиtabxananыn professиonal olaraq reallaшdыracaьы sosиal 
mяsяlяlяrиn hяr bиrи mцvafиq texnologиyalarla tяmиn edиlmяlиdиr.  
Mцasиr kиtabxanalar – kиtabxana vя  иnformasиya texnolo-
gиyalarыndan яlavя (hansы kи, bu proseslяrиn nяtиcяsи kиtabxana (иn-
formasиya) mяhsullarы vя xиdmяtlяrиdиr) юz fяalиyyяtlяrиndя tяdrиs, 
mяslяhяt xиdmяtlяrиnиn tяqdиm edиlmяsи, elяcя  dя  яhalиyя sosиal 
kюmяklиyиn gюstяrиlmяsиnя  иstиqamяtlяnяn sosиal texnologиyalarыn 
genиш spektrиnи иstиfadя edиr.  
Onlar ичяrиsиndя daha чox aktual olanlarыn atrиbutиv xarak-
terиstиkasы cяdvяl 13-dя verиlmишdиr. Texnolojи yanaшmanыn unиver-
sallыьы onu, kиtabxananыn tяhsиl, mяdяnи-maarиf (asudя vaxt) vя 
dиgяr fяalиyyяt nюvlяrиnиn sыrasыna qoymaьa, onlarыn mяzmununda 
цmumи  vя spesиfиk olanы  цzя  чыxarmaьa vя  kиtabxana heyяtиnиn 
peшяkarlaшdыrыlmasыnыn aktual иstиqamяtlяrиnи tяyиn etmяyя иmkan 
verиr.   
 
   
 
 
 
 
 

C
ядвял
 13 
Китабханаларын
 
фяалиййяти
 
цчцн
 
актуал
 
олан
 
технолоэийаларын
 
компонент
 
структуру
 
 
Fяaliyyяtin 
komponent 
strukturu 
Kitabxana (informasiya) 
texnologiyalarы 
 
Maariflяndirici  
texnologiyalar 
 
Sosial - mяdяni texnologiyalar
Mяqsяd 
Az sayda resurs itkisi kitabxana 
(informasiya) mяhsullarы vя xid-
mяtlяrinin tяqdim edilmяsi yolu 
ilя istifadячilяrin informasiya tя-
lяbatlarыnыn юdяnilmяsi   
Ишtirakчыlarын elmi bilik-
lяrя, idraki bacarыq vя 
vяrdiшlяrя yiyяlяnmяlяri; 
шяxsiyyяtin dцnyagюrцшц 
vя mяnяvi keyfiyyяtlя-
rinin formaлашмаsы; 
tяlim keчяnlяrdя yaradыcы
qцvvяnin vя xцsusiyyяt-
lяrin inkiшafы. 
Яhalinin asudя vaxtыnыn мяз- 
munlu keчmяsi, шяxsiyyяtin 
sosiallaшmasыna kюmяk, istira-
hяt üчцн шяraitin yaradыlmasы, 
комmunikativ vяrdiшlяrin, 
bacarыqlarыn formalaшdыrыlmasы 
vя inkiшafы.  
Obyektlяr Sяnяdlяшdirilmiш informasiyaнын, 
kitabxananыn istifadячilяri 
Ишtirakчыlar 
Sosial - mяdяni xidmяtlяrin tя-
lяbatчыlarы kimi яhalinin mцxtя- 
lif qruplarы (sosial, mцxtяlif yaш 
hяdlяrindя)  
Subyektlяr Kitabxana 
iшчilяri Pedaqoqlar 
Sosial-mяdяni sahяnin mцtяxяs-
sislяri, mяdяniyyяt, incяsяnяt 
iшчilяri, hяvяskar yaradыcы birlik-
lяrin iшtirakчыlarы 
169

Proseslяr Kitabxana 
(informaсийа) мящ-
sullarы vя xidmяtlяrinin istehsal 
proseslяri. Fondun komplekt-
lяшdirilmяsi, tяшkili vя mцhafi-
zяsinin, sяnяdlяrin elmi vя tex-
niki iшlяnmяsinin, soraq-axtarыш 
aparatыnыn tяшkilinin, kitabxana-
biblioqraфиya (informasiya) xid-
mяtinin texnoloji proseslяri 
Tяdris mяшьяляlяrinin 
hazыrlanмasы, keчiril-
mяsi vя tяhlili proses-
lяri 
Hяvяskar yaradыcы birliklя-
rin formalaшdыrыlмасы vя fя-
aliyyяti proseslяri; sosial-
mяdяni xidmяtlяrin yara-
dыlmasы vя
 
tяtbiqi; sosial-
mяdяni fяaliyyяtin mцxtяlif 
formalarыnыn hazыrlanmasы, 
keчirilmяsi vя tяhlili. 
Resurslar (infor-
masiya, kadr, 
maliyyя) 
Иnformasiya resursлары: 
kitabxanalarыn sяnяd fondlarы vя
soraq-бибlioqrafiya aparatlarы, 
daxili vя xarici verilяnlяr bazasы, 
шяbяkя informasiya resurslarы 
Иnformasiya resurslarы: 
tяdris-metodiki sяnяd-
lяr, tяdris, soraq, elmi-
idraki, bяdii яdяbiyyat 
vя s. 
Иnformasiya resurslarы: яdя-
biyyat vя incяsяnяt яsяrlяri, 
KИV materiallarы, audio-
vizual sяnяdlяr, metodiki 
iшlяr, ssenari planlarы vя s. 
Vasitяlяr 
Texniki, linqvistik, proqram 
vasitяlяri 
Tяlimin didaktik 
(nitq, яyani, psixo-
loji-kommuнikativ 
vя s.), texniki vasi-
tяlяri.
 
Шifahi nitqin bяdii ifaдя 
vasitяlяri, musiqili, vizual, 
multimedia, иncяsяnяtin vя 
юzfяaliyyяt yaradыcыlыьыnыn 
mцxtяlif nюvlяri vя janrlarы, 
dekorasiyalar, kostyumlar, 
texniki vasitяlяr; iшыqlandыr-
ma qurьularы, musiqi aparat-
larы, multimedia mяrkяzlяri, 
xцsusi effektlяrin yaradыl-
masы цчцn avadanlыqlar vя s.
170

 
Metodlar 
Иnformasiyanыn topланmasы, 
iшlяnmяsi, tяшkili, saxlanmasы, 
axtarышы, yayыlmasы metodlarы
.
 
Tяdris-idraki fяaliyyя-
tin tяшkili vя hяyata 
keчirilмяsi metodlarы; 
stimullaшdыrma vя яsas-
landыrma meodlarы; 
nяzarяt vя юzцnяnяza-
rяt metodlarы
.
 
Sяhnяlяшdirmя meтодла- 
arы, яyani metodlar vя s; 
sosial-mяdяni layihяlяшdirmя
metodlarы vя s. 
Reqlamentlяшdirяn 
sяnяdlяr 
Tяшkilati, elmi-metodik, 
normativ, texnoloji sяnяdlяr. 
Dюvlяt tяhsil stan- 
dartlarы, tяdris me-
todiki sяnяdlяr. 
Hяvяskar birliklяrin nizam-
namяlяri, maraqlar цzrя 
birliklяrin fяaliyyяt proq-
ramlarы, yaradыcыlыq layi-
hяlяri, ssenari iшlяri, yara-
dыcыlыq fяaliyyяti haqqыnda 
яsasnamяlяr. 
Nяticяlяr Kitabxana 
(informasiya) 
mяhsullarы vя xidmяtlяri. 
Maariflяndirici mяh-
sullar vя xidmяtlяr. 
 
171

 
172
IV 
BЮLMЯ 
 
Kиtabxana texnologиyalarыnыn komponent strukturu 
 
XII 
Fяsиl. Kиtabxana fяalиyyяtиnиn яsas proseslяrи 
Kиtabxana texnologиyasыnыn  яsas komponentи  kиtabxana 
proseslяrи hesab edиlиr. Mцasиr kиtabxananыn чoxplanlы fяalиyyяти-
nя aшaьыdakыlar aиd edиlиr: 
•
 
Иstehsal proseslяrи - (kиtabxana fondu-
нun formalaшdыrыlmasы,  иnformasиya mяhsullaры-
nыn yaradыlmasы,  иnformasиya xиdmяtиnиn gюstя-
rиlмяsи); 
•
 
Tяmиnedиcи proseslяr - (tяsяrrцfat, tяc-
hизat, иnfrastruktur fяalиyyяtи, tяmиr, profиlaktиk 
xиdmяt,  иш  шяraиtиndя  mцяssиsя, bиnalarыn, kom-
munиkasиya vя avadanlыqlarыn  ишчи  vяzиyйяtdя 
saxlanыlmasы); 
•
 
Elmи - tяdqиqat proseslяrи - (statиstиk 
tяhlиl, bиblиoqrafиk monиtorиnq, sosиolojи vя mar-
ketиnq tяdqиqatlarы, peшяkar ekspertиza, kиtab-
xana fяalиyyяtиnиn monиtorиnqи  vя proqoz-
лaшdыrыlmasы vя s.); 
•
 
Иdarяedиcи proseslяr - (stratejи vя opera-
tиv planlaшdыrma, malиyyяlяшdиrmя, uчot, fяalиy-
yяtя  nяzarяt, heyяtиn menecmentи, texnologиya-
larыn menecmentи, keyfиyyяtиn menecmentи,  иn-
novasиya layиhяlяrи иlя иdarяetmя vя s.). 
Bиzиm gяlяcяk dиqqяt obyektиmиz иstehsal proseslяrи, onlarыn 
nomenklaturasы vя texnolojи xarakterиstиkasы olacaqdыr. 
 
12.1. Kиtabxana proseslяrиnиn иzahыna vя strukturlaшdыrыlmasыna 
texnolojи yanaшma 
 
Kиtabxanaшцnaslыгda kиtabxana tяcrцbяsиnиn texnoлojи ba-
xыmdan mяnиmsяnиlmяsиndя prиorиtet fиkиrlяr И. M. Frumиnя mяx-
susdur. Kиtabxana fяalиyyяtиnиn strukturunda o, цч  яsas dюvrц 

 
173
(mяrhяlяnи) qeyd edиrdи: Ишlяnиlmя prosesиndя kиtabыn keчdиyи yol 
(“kиtabыn yolu”), oxucu tяlяbatыnыn keчdиyи yol (“tяlяbat yolu”), 
bиblиoqrafиk arayышыn keчdиyи yol (“arayышыn yolu”). 
Kиtabxana dюvrц  mцяllиf tяrяfиndяn, mцяyyяn ardыcыllыqla 
yenиlяшяn vя  tяkrarlanan  цmumи  tяyиnatlы qarшыlыqlы proseslяrиn 
mяcmusu kиmи  mцяyyяnlяшdиrиlmишdиr. Hяr bиr dюvr yenи daxиl 
olan sяnяdlяr, oxucu tяlяbatlarы vя ya bиblиoqrafиk sorьularla ишdя 
mцяyyяn mяrhяlяnи yekunlaшdыran proseslяrиn bюlgцsцnя  яsas-
lanыrdы. Nяhayяt, иш prosesи bиr иш yerиndя чalышan ишчиlяr tяrяfиndяn 
иcra olunan, bu prosesи  tяшkиl edяn  яmяlиyyatlar mяcmusu kиmи 
baшa dцшцlцr. Eynи zamanda, яmяlиyyatlarыn elementlяrя sonrakы 
bюlgцsц dя nяzяrя alыnыr. 
Kиtabxana texnologиyasыnыn ayrы-ayrы  dюvr-proses-яmяlиy-
yatlara ardыcыl шяkиldя bюlцnmяsиnиn praktиk mяnasыnы И.M.Frumиn 
kиtabxana proseslяrиnиn normalaшdыrыlmasыnыn hesablayыcы metod-
larыnыn tяtbиqиndя, kиtabxana bиnalarыnыn rasиonal layиhяlяшdиrиl-
mяsиndя, elяcя  dя  kиtabxana dюvrlяrиnиn optиmal, dяqиq, rиtmиk, 
bяrabяr, eynи  sыxlыqda tяmиn edиlmяsиnя  yюnяldиlmиш  tяшkиlatи 
tяdbиrlяrdя gюrцrdц.  
Bu иstиqamяt юлкя kиtabxanaшцnaslыьы цчцn fundamental he-
sab edиlmишdиr. Uzun mцddяt onun tam ишlяnиlmяsи иlkиn anlayышlar 
formulunun dяqиqlяшdиrиlmяsиnя, tяqdиm olunan strukturun bиr 
sяvиyyяsиnиn dиgяrиndяn ayrыlmasыnыn qeyrи-dяqиq prиnsиplяrи olan 
“mяrhяlяlяr”, “pиllяlяr”, “яmяlиyyatlar”la tamamlanmasы  cяhdиnя 
yюnяldиlmишdиr.  
E.Q.Astapovич  kиtabxana fяalиyyяtиnиn tяhlиlиnя ardыcыl 
шяkиldя texnolojи yanaшma metodologиyasыnы tяtbиq edяrяk texno-
lojи  kиtabxana proseslяrиnиn strukturlaшdыrыlmasы  цчцn aшaьыdakы 
яsas bюlgцnц tяklиf etmишdиr: kompleks texnolojи proses - avtonom 
texnolojи proses - mяrhяlя - texnolojи яmяlиyyat. Texnolojи яmяlиy-
yatlarыn detallaшdыrыlmasы  цчцn mцяllиf tяrяfиndяn  яlavя struktur 
vahиdlяrи daxиl edиlmишdиr: texnolojи  mюvqe, texnolojи keчиd, tex-
nolojи цsul.  
Kиtabxana proseslяrиnиn strukturlaшdыrыlmasы цчцn tяklиf olu-
nan bюlgцlяrиn иstиfadяsи kompleks vя avtonom texnolojи proseslяr 
arasыndakы  sяrhяdиn, onlarыn mяrhяlяlяrиnиn qeyrи-mцяyyяnlиyи  vя 
elяcя dя texnolojи mюvqe, цsul vя keчиdиn bиr mяnalы шяkиldя qяbul 

 
174
olunmamasыna gюrя  mцrяkkяblяшmишdиr.  Иlkиn anlayышlarы  dяqиq-
lяшdиrmяdяn, kиtabxana proses vя яmяlиyyatlarыnыn bиr-bиrиnя zиdd 
olmayan tяsnиfatыnыn yaradыlmasыna naиl olmaq чяtиndиr. Bununla 
belя, texnolojи yanaшmanыn potensиalы bu mяsяlяnиn hяllи  цчцn 
иstиfadя edиlя  bиlяr. Bиz kиtabxanaya  иstиfadячиlяrя spesиfиk  иnfor-
masиya mяhsullarы vя xиdmяtlяrиnи tяqdиm edяn иstehsal sиstemи kи-
mи baxmaьы qяrara aldыq. Яgяr texnolojи sяnяdlяшdиrmяnиn vahиd 
sиstemи (ДЮСТ 3. 1109-82) vя Иstehsalыn texnolojи hazыrlыьы (ДЮСТ 
14.004-83), elяcя dя ИSO 9000 keyfиyyяtиnиn menecment sиstemиnиn 
termиnolojи standartlarыnыn ardыcыl olaraq mяntиqиnя  nяzяr salsaq 
gюrяrиk kи, konkret mяhsulun vя ya xиdmяtиn  иstehsalыnыn  яsas 
fяalиyyяt xarakterиstиkalarы  kиmи  “иstehsal prosesи” - “texnolojи 
proses”, “texnolojи яmяlиyyat” anlayышlarы яsas gюtцrцlцr.  
 
12.2. Kиtabxana - иstehsal proseslяrи 
 
Иstehsal prosesиndяn baшlayaraq kиtabxana proseslяrиnиn 
иerarxиk strukturunu xarakterиzя edяk.  
Иstehsal prosesи – mюvcud kиtabxanada  иnformasиya, asudя 
vaxt, tяdrиs mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrиnиn  иstehsalыnы  tяmиn edяn 
яmяk alяtlяrи  vя vasиtяlяrиn,  ишчи heyяtиn fяalиyyяtиnиn mяcmu-
sudur. Hяr bиr иstehsal prosesи real mяhsul vя xиdmяtиn (kataloq, 
verиlяnlяr bazasы, reklam mяlumatы, arayыш, keчиrиlяn tяqdиmatlar, 
nяшr edиlmиш metodиk gюstяrишlяr, sяnяdиn surяtи vя s.) hazыrlыьы иlя 
bиtmяlиdиr. Onun strukturuna “иstehsal” fяalиyyяtи иlя yanaшы  ha-
zыrlыq-yekun (tapшыrыьыn alыnmasы,  иш yerиnиn tяшkиlи, nяtиcяlяrиn 
tяhlиlи, uчot vя s.) vя  tяmиnedиcи (yardыmчы)  иstehsal (resurs baza-
sыnыn formalaшdыrыlmasы, nяqlи, qablaшdыrыlmasы, mцhafиzяsи, uчot 
vя s.) daxиldиr.  
“Иstehsal prosesи” anlayышыnыn яvvяl adы чяkиlяn “mяrhяlя” vя 
s. kиmи leksиk vahиdlяrlя  яvяz olunmasы  mяqsяdяmцvafиq  щесаб 
едилмир. Onlar dяqиq texnolojи vя mяkan-zaman sяrhяdlяrиnя ma-
lиk deyиllяr.  ДЮСТ  vя  ИSO 9000-2001 “Keyfиyyяtиn menecment 
sиstemи. Яsas tяlиmatlaр vя lцьяt” standartыna uyьun olaraq “цsul” 
anlayышы “fяalиyyяt vя prosesиn hяyata keчиrиlmяsиnиn mцяyyяn 
edиlmиш цsulu” kиmи mцяyyяnlяшdиrиlmишdиr. 

 
175
“Proses” vя  “цsul” anlayышlarы arasыndakы qarшыlыqlы  яlaqяnи 
sxematиk olaraq belя tяsvиr etmяk olar: