Kompyuter tizimlari va tarmoqlari

Internet servislari

Internet Servesi yoki xizmatlari deganda tarmokdagi serverlar tushuniladi. Bu quyidagi servislar:
telnet - kompyuterga uzokdan boglanish. ftp - fayllarni uzatish.
e-mail - xabarlarni uzatish. usenet - elektron e’lonlar taxtasi. telekonferentsiyalar.
gopher - matnli xujjatlarni ko’rish va topish.
WWW - Grafik, audio va video materiallarni uz ichiga olgan gIPermatnli xujjatlarni ko’rish va topish.
Internet - Provayderni tanlashga oid maslaxatlar.
Internet ishlash sifati uni Sizga urnatuvchi Provayderga boglik. Shuning uchun Provayderni tanlashda quyidagilarni xisobga olish maksadga muvofik.

• 
  Provayder qanday tarmokdan foydalanadi, qanday tarmoklar bilan ma’lumot almashadi, tarmokning ma’lumotni utkaza olish kobiliyati.
  
• 
  Aloka sifati, provayder modemiga telefon kila olish kobiliyati, provayder modemi turi (bir hil korxona modemlari muntazam alokani urnatadi).
  
• 
  Boglanish va ma’lumotlarni uzatish tezligi.
  
• 
  Texnik xizmat kursatilishi.
  
• 
  Xizmatlar ruyxati va ularning baxosi.
  

1997 - yildan boshlab Uzbekistonda Internet Provayderlar xizmat kursata boshladi. Quyida ularning ba’zilari nomini va saxifasi manzilini keltiramiz. UZPAK http://www.uz/
Globalnet http://www.glb.net/ Uzbekistan FreeNET http://www.freenet.uz / Ishonch http://www.ishonch.uz/
Naytov http://www.naytov.com/
Perdca http: //www.silk.org/
UZNET http://www.uznet.net/
TV Inform http://www.eanetways.com

Internetni ishlash tartibi.

Faraz kilaylik, siz Internetda biror saxifani ochib kurmokchisiz. Adresni kiritdingiz va saxifani ochdingiz. Qanday kilib bir necha dakikada saxifa sizning ekraningizda paydo buladi? Bu saxifalarni topish uchun, sizning WWW ko’rish programmangiz URL dan qanday foydalandi? Saxifani topish uchun programma provayderda joylashgan domen nomlari xizmati programmalar majmuidan foydalanadi. U DNS (Domain Name Service) deb ataladi va Internetni kompyuteringizga o’rnatganda kiritiladi. Bizning misolimizda domen nomi citu- net.com. Netscape Windows bilan birgalikda ishlayotganda sizning TCP/IP protokolingizni bu domen nomini sizning DNS serverinigizga uzatadi. E’tibor bergan bulsangiz domenlar nomi Ko’pchilik xolda .com, .edu yoki .org bilan tugaydi. Pastda eng kup uchraydigan identifikatorlar, ularning ishlatish misollari bilan keltirilgan.
*.com Tijorat tashkilotlari uchun ishlatiladi, masalan: microsoft.com, ibm.com, fedex.com.
*.edu O’quv muassasalari uchun ishlatiladi, masalan: psu.edu (Pansilvaniya shtati Universiteti), cmu.edu (Kornegi - Mellon Universiteti), rpi.edu (Renseller Politexnika Instituti).
*.gov Davlat muassasalari (AKSh) uchun ishlatiladi, masalan: whitehouse.gov (Ok uy).
*.org Tijoratsiz tashkilotlar uchun ishlatiladi, masalan: red-cross.org (Amerika Kizil kresti).
*.net Internet ning xizmat provayderlari uchun ishlatiladi, masalan: internic.net (InterNIC), si.net (Sprint International).
Internetdan asosan 7 yo‘nalishda foydalaniladi:

1. 
   E-mail – elektron aloqa (pochta)
   
2. 
   Chat - intraktiv so‘xbatlar (IRC tarmoq yoki E-mail)
   
3. 
   Ma’lumotlarni WWW (World Wide Web) yoki GOPHER yordamida izlash. 4)Ma’lumotlarbilan almashish USENET
   

5)Dasturlarni uzoqdan boshqarish 6)Interaktiv uyinlar.
Ma’lumotlar ichida xarakatlanish uchun bizga gIPermatn a’loqalar yordam beradi. GIPermantn bu matnni gIPer ko‘rsatmalar yordamida tushuntirishdir. Ya’ni matndagi biror so‘z yoki atamani izoxlashda boshqa matn yoki saxifadan foylanish. Xar bir Internet saxifasi o‘z tarmoq adresiga ega va AQShning Virdjiniya shtatida shu adreslar takrorlanmasligi uchun maxsus kompaniya mavjud. Bu URL (Universal Resorce Locators) adresi. URL adresi gIPerdokumentning nomi va joylanish katalogi, serveri, domeni va server turini ko‘rsatadi. URL adresi bir necha qismdan iborat. Xar bir qismi nuqta bilan ajratiladi va domen deb ataladi. Eng so‘ngi qismi - yuqori domen deb nomlanadi va asosan mamlakatni ko‘rsatadi. U ikki xarfdan iborat bo‘ladi:
Uz – O‘zbekiston Us – AQSh
Ua – Ukraina
Uk – Buyuk Britaniya Ru – Rossiya
Au – Avstraliya Kr – Koreya
Jp – Yaponiya Cn – Xitoy
Br – Braziliya De – Germaniya It - Italiya
Lekin domen mamlakatni ko‘rsatmasligi ham mumkin va u uchta xarfdan iborat bo‘lib, qo‘yidagicha bo‘lishi mumkin:
Com – kompaniya yoki firma, Net – tarmoq sistemalari,
Org – nodavlat korxona, Int – jaxonaro korxona, Edu – ta’lim muassasa
URL adresning umumiy ko‘rinishi: sistema://kompyuter_nomi.tarmoq(provayder)_nomi . yuqori_domen/fayl_to‘liq_nomi
Masalan: http://www.quqon.uz/mp3/music.html music.html –fayl nomi
mp3 – katalog
quqon.uz – domen, serverni ko‘rsatadi
http: - ma’lumotlarni almashish qoidalar sistemasini ko‘rsatadi (http –bu WWW, ftp – bu FTP, gopther –bu GOPHER sistemalari).
FTP protokol yordamida biz Internet tarmoq orqali boshqa serverlardan ma’lumotlarni o‘zimiz kompyuterimizga ko‘chiramiz. FTP serverda faqat fayllar, Web serverda esa faqat gIPerdokumentlar saqlanadi. GIPerdokumentlar bilan ishlash uchun bizga “Internet provodnik” dasturlar yoki brouzer dasturlar turi yordam beradi. Bularga Internet Explorer, Netscape Navigator boshqa dasturlar kiradi.