Kompyuter tizimlari va

6. Hozirgi zamon kompyuter tarmoqlari. 
Hozirgi kunda dunyoda ko‘plab kompyuter tarmoqlari (KT) ishlab turibdi. 
Bulardan ba’zilari bilan tanishamiz. 1957 yil ARPA (Advanced Research Projects 
Agency) tashkiloti tuzildi. 1960 - yillar oxirida DARPA (Defense Advanced 
Research Projects Agency), 1969 yilda (AQShning Mudofaa ministrligi tomonidan 
tashkil qilingan eng eski KTlari hisoblanadi) ARPANet (Advanced Research
Projects Agency Network) tajriba tarmog‘ini tashkil etish haqida qaror qabul qildi. 
Ilk bor TARMOQ 1972 yilda namoyish etildi. U 40 ta kompyuterdan iborat bo‘lib, 
asosiy tuzilish printsipi TARMOQdagi barcha kompyuterlarning teng xuquqli 
bo‘lishi edi. 1975 yil ARPANet tajriba tarmog‘i maqomini harakatdagi (amaliy) 
TARMOQ maqomiga o‘zgartirdi (1989 yil – ARPANet mustaqil TARMOQ 
sifatida tugatildi). Uning afzalligi – tarkibida turli turdagi kompyuterlar bor 
TARMOQ bilan ishlash qobiliyatiga egaligidir. U keyinchalik boshqa KTlari bilan 
birlashtirilib, Internetning qismi sifatida ishlatila boshlandi. Xozirda u MILNET – 
Military NET (xarbiy TARMOQ), CSNET – (Computer Science NETWORK) 
(kompyuter ilmi tarmog‘i), NSFNET – (National Science Fondation NETWORK) 
(milliy fan fondi tarmog‘i) tarmoqlar sifatida Internetda ishlatiladi. 
BITNET (1981) – Because it’s Time Network (bugungi kun tarmog‘i) KT 
Nyu-York va El universitetlari tomonidan ishlab chiqilgan Evropa, AQSh qit’asi, 
Meksika va boshqa mamlakatlarni birlashtiruvchi TARMOQ bo‘lib, u alohida 
ajratilgan kanallar bilan aloqa bog‘laydi. U OSI – (Open System Interconnection – 
ochiq xalqaro bog‘lanish tizimi) va TCP/IP qaydnomalariga mos tushmaydi. Uning 
bir xususiyati – uzatilgan ma’lumotlar uchun haq to‘lanmaydi. Hukumat 
tomonidan mablag‘ bilan ta’minlanadi. Uning ko‘rsatadigan xizmat doirasi 
fayllarni uzatish, elektron pochta va masalalarning uzoqdan turib ishlashini 
ta’minlashdan iborat. 
CSNET (1981) (Computer Science Network – Kompyuter va fan tarmog‘i) 
a’zolik badallari va xizmat uchun to‘lovlar hisobidan ishlaydi. U butun dunyo 
olimlarini birlashtiruvchi tarmoq bo‘lib, Internet tarkibiga kiradi va TCP/IP 
qaydnomaii asosida ishlaydi. 

---

EARN – Europan Akademic Research Network BITMAP tarmog‘i bilan 
bevosita ulangan bo‘lib, juda ko‘p milliy tadqiqot muassasalarini birlashtiradi. 
Uning qaydnomasi RSES bo‘lib, ajratilgan kanallar orqali ma’lumot almashiniladi, 
o‘z-o‘zini xo‘jalik hisobida qoplash asosida ishlaydi. 
EUNET – Europe Union Network (Evropa kompyuter tarmog‘i uyushmasi). 
Uning markaziy qismi Amsterdamda joylashgan. U asosan UNIX operatsion 
sistemasida va UUCP va TCP/IP da ishlaydi. 
FIDONET (1984) – shaxsiy kompyuterlar bilan MS va PS DOS 
boshqaruvida ishlaydigan TARMOQ. Fayllarni telefon simlari orqali uzatadi va 
UNIX operatsion sistemasida ishlaydigan kompyuterlar bilan bog‘lanishi mumkin. 
Fayllarni, bildirishlarni va yangiliklarni UUCP/USWET tarmoqlari bilan uzatishi 
mumkin. 
INTERNET – International Network (xalkaro kompyuter tarmog‘i) butun 
dunyo kompyuter tarmog‘idir. U ko‘p KTtlarni birlashtiradi va TCP/IP 
qaydnomalari asosida ishlaydi va kompyuter tarmoqlarini tarmoqlararo interfeys – 
GATEWAY (shlyuz) orqali birlashtiradi. Bu tarmoq turli davlat korxonalari, o‘kuv 
yurtlari, xususiy korxonalar va shaxslarning yangi kompyuter texnologiyalari 
yaratish, joriy qilish va ularning shu sohadagi harakatlarini birlashtirish uchun 
xizmat qiladi. Hozirda u butun dunyo qit’alarini o‘ziga birlashtiradi, Internet 
tarkibidagi ba’zi kompyuter tarmoqlari – CSNET, NSFNET, o‘z navbatida, katta-
katta tarmoqlar bo‘lib, o‘zlari ham bir necha tarmoqlardan tashkil topgan. 
Internetning ishini koordinatsiya qilishni NIC (Network Information Centry) 
Stenford universitetidagi SRI (Stanford Researsh Institute), ko‘pincha SRI – NIC 
deb yuritiluvchi markaz tomonidan boshqariladi. 
Internetda TELNET (telefon tarmog‘i) uzoqqa uzatish, FTP (File Tranferd 
Protocol) faylini uzatish, SMTP (Simple Mail Transport Protocol) oddiy pochta 
jo‘natish qaydnomalaridan elektron pochta uchun foydalaniladi. Domenlarni 
nomlash tizimi – DNS (Domen Name Systems) ko‘llaniladi. 
MSI Mail – savdo-sotiq uchun mo‘ljallangan ICT ham Internet bilan 
bog‘langan bo‘lib, o‘z mijozlariga pochta, faksimil va teleks xizmatini ko‘rsatadi. 

---

NSFNET – AQShning milliy ilmiy fondi tarmog‘i, AQShdagi minglab ilmiy 
– tadqiqot institutlarini, korporatsiya va hukumat idoralarini birlashtiradi. U 
Amerikadagi eng yirik superkompyuterga ulangan bo‘lib, murakkab masalalarni 
Echishda undan foydalanish imkoniyatini beradi. 
USENET (1979) – yangiliklar va elektron pochtaning xalqaro tarmog‘i. 
Universitetlar o‘rtasida aloqa o‘rnatish maqsadida ish boshlangan bu tarmoq 
xozirda AQShning deyarli barcha universitetlarini KT orqali birlashtiradi. Hatto 
undan foydalanuvchilar juda ko‘payib ketganligi tufayli, grafikning ancha qismini 
UUNET tarmog‘iga topshirgan. UUNET tarmog‘i asosan shu maqsad uchun ham 
yaratilgan. 
UUNET – savdo–sotiq bilan bog‘liq bo‘lmagan tarmoq bo‘lib, u USENET
yangiliklarini UNIXda boshlang‘ich matnlarni olishni va boshqa ishlarni bajarishni 
ta’minlaydi. U Internet bilan tarmoqlararo interfeysga ega. 
UUCPNET – Unix-to Unix Copy – xalqaro elektron pochta bo‘lib, 
ma’lumotlar UUCP nomli dasturlar yordamida uzatiladi. UUCP – uzatish uchun 
qaydnoma, kommunikatsiya maqsadlari uchun fayllar to‘plami, kommunikatsion 
dasturlar uchun esa buyruqlar to‘plamidir. Undan elektron pochtalar yuborish va 
telekonferentsiyalarda qatnashish maqsadlarida keng foydalaniladi.