Kompyuterni tashkil etish

---

rakhmatov_sanjarbek
@Sanjarbek_Rahmatov
Rahmatov Sanjarbek
KOMPYUTERNI TASHKIL ETISH
4-amaliy ish
______________________________________________________________________

---

---

Assembler tilida dasturlash tili, kompyuterlarning yozilgan kodlarni o'qish va
bajarish uchun ishlatilgan bir tildir. Bu til yozilgan dastur kodlarini direkt ravishda
kompyuterda ishga tushirishga imkon beradi.
Assembler tilida yozilgan dasturlar kompyuterda tez ishga tushadi va tez
ishlaydi. Bu til yordamida yozilgan dasturlar, yuqori darajadagi dasturlash tillari
orqali yozilgan dasturlardan ko'proq tez ishga tushadi. Assembler tilida yozilgan
dasturlar, bitlarni tez ishlab chiqish va xotirani tezkor ishlatish uchun
moslashtirilgan.
Assembler tilida yozilgan dasturlar operatorlar va operandlardan iboratdir. 
Operatorlar amallarni ko'rsatish uchun foydalaniladigan belgilar, operandlar esa
amallarni bajarish uchun foydalaniladigan ma'lumotlar. Assembler tilida odatda, 
qurilmalar tomonidan ko'rsatilgan registryalar va xotiralar kabi amallarni bajarish
uchun foydalaniladi.

---

Assembler tilida yozilgan dasturlar, eng sodda ko'rsatmalardan boshlab yuqori
darajadagi amallarga qadar bo'lishi mumkin. Assembler tilida yozilgan dasturlar
birinchi darajadagi dasturlash tillaridan farqli ravishda ishlashini ta'minlaydi, 
chunki assembler tilida yozilgan dasturlar direkt ravishda kompyuterda ishga
tushiriladi.
Assembler tilida dasturlashni o'rganish uchun, asosiy konseptlari, operatorlari, 
registryalar va xotiralar kabi asosiy ma'lumotlarni tushunish kerak. Assembler 
tilida dasturlashni o'rganish kompyuterlar va operatsion tizimlarini tushunishga
imkon beradi.
Assembler tilida dasturlashning tarixi, dasturchilik tarixi bilan bir qatorda
ko'rinadi. Assembler tilida yozilgan birinchi dasturlar, 1940-yillarda 
kompyuterlarning ilk dasturlarini yozish uchun ishlatilgan. Bu dasturlar, bugungi
kunda asosan qisqa va yomon ko'rsatmalardan iborat bo'lishiga qaramay, har
bir amal uchun alohida kod yozilishi zarur bo'lgan jarayonlardan o'tkazildi.

---

1950-yillarda kompyuterlar ko'payib, bu erda assembler tilida yozilgan dasturlar muhim
ahamiyat kasb etdi. Bu yillarda assembler tilida yozilgan dasturlar orqali, ko'p
mashhurlashtirilgan amallar o'rganildi, masalan, ma'lumotlar ko'chirish, hisoblash, 
sanash va boshqalar.
Assembler tilida dasturlashning birinchi shaxsiy kompyuterlarda, masalan, Altair 8800 da 
yaratilgan dasturlash tili bo'lib, shu orqali shaxsiy kompyuterlarning ko'p raqamli
dasturlashini o'rganish mumkin bo'ldi. Bu dasturlar, qisqa va sodda ko'rsatmalardan
iborat bo'lgan assembler kodlari yordamida yoziladi.
Bugungi kunda esa assembler tilida dasturlash hali ham qo'shma tizimlarning
dasturlashida qo'llaniladi, masalan, operatsion tizimlar, korxona tizimlari, xavfsizlik
tizimlari kabi tizimlar. Assembler tilida dasturlash, to'g'ridan-to'g'ri kompyuterdagi
amallarni bajarishga imkon beradi, shuning uchun o'rganishida foydali bo'lgan bir necha
sohalari bor.

---

Ma'lumotlar esa dastur bajarish uchun ishlatiladigan tahlil qilinishi zarur ma'lumotlar
hisoblanadi. Bu ma'lumotlar odatda, assembler tilida to'g'ridan-to'g'ri kompyuterda
saqlanuvchi ma'lumotlar ko'pligi, masalan, RAM (random access memory), ROM (read-only 
memory), hard disk kabi tizimlardagi ma'lumotlar bo'lishi mumkin.
Ma'lumotlar, assembler tilida uni yaratish yoki mavjud ma'lumotga murojat qilish yordamida
aniqlanadi. Ma'lumotlar ko'rsatmalari odatda o'z ichiga ma'lumotni tahlil qiluvchi kodlarni o'z
ichiga oladi.
Assembler tilida o'zgaruvchilar va ma'lumotlar, dasturchilikda amaliyotdagi eng muhim
elementlardan hisoblanadi. Bu elementlar yordamida dasturchi, maqsadga muvofiqligini
ko'rsatadigan dastur yozishi mumkin.

---

Assembler tilida o'zgaruvchilar, dasturchilikda muhim elementlardan biridir. O'zgaruvchilar, 
dastur bajarish jarayonida saqlanadigan qiymatlarni aniqlash uchun ishlatiladigan
identifikatorlar hisoblanadi. Assembler tilida o'zgaruvchilar yaratish orqali yoki mavjud
o'zgaruvchiga qiymat taqdim qilish orqali aniqlanishi mumkin.
Assembler tilida o'zgaruvchilar uchun ko'rsatmalar quyidagicha yoziladi:
identifikator tipi qiymati

---

Assembler tilida o'zgaruvchilarga har qanday raqam, matn yoki boshqa
ma'lumotlar o'rnatilishi mumkin. O'zgaruvchilar, bitta ma'lumotni saqlaydi va uni
dastur bajarish jarayonida ko'rsatuvchi qiymatdan foydalaniladi.
Assembler tilida o'zgaruvchilarni aniqlash uchun, ularni aniqlashda
ishlatiladigan ko'rsatmalar yordamida o'zgaruvchi nomi, tur va qiymati
ifodalangan. Assembler tilida o'zgaruvchilar uchun ko'rsatmalar quyidagicha
yoziladi:
o'zgaruvchi_nomi
TURI qiymati
Assembler tilida o'zgaruvchilar uchun aniqlangan ko'rsatmalar dastur bajarish
jarayonida qiymatlarini o'zgartirish uchun ham ishlatilishi mumkin. Bu 
yordamda, o'zgaruvchilar nomlarini chaqirib yangi qiymatlarini aniqlash
yordamida dastur bajarish jarayonida o'zgaruvchilarning qiymatlari
o'zgartiriladi.
Assembler tilida o'zgaruvchilar va ularga qo'shimcha ma'lumotlar yordamida
dasturchilar dasturlar yozish va maqsadga muvofiqligini ko'rsatadigan dasturlar
yaratish imkoniyatiga ega bo'ladi.

---

Assembler tilida qo'shimcha operatorlar, asosiy operatorlar bilan birgalikda dasturchilikda
ishlatiladi. Bu operatorlar, asosiy operatorlar orqali amalga oshirilmayadigan boshqa amallarni
bajarish uchun ishlatiladi. Quyidagi qo'shimcha operatorlardan foydalanish mumkin:
1.ORG
: Bu operator, dastur o'zining manzilini o'zgartirish uchun ishlatiladi. Odatda, dastur
bajarish jarayonidagi manzilni o'zgartirish uchun ishlatiladi.