Korreksion pedagogika va logopediya
Yüklə 1,41 Mb.
|
|
9 y osh
quyidagilar kiradi: bolaning gavda tuzilishi sog'lom tengdoshlarinikiga nisbatan i- -£ J ko'rinadi U o‘zini bog'cha yoshidagilarga o'xshab tutadi va ta’lim olish uchun hali ' .. u ‘ion; R.indav bola o‘quv faoliyatiga yaxshi kirishib ketmaydi, chunki unda -eti -n lg bo laai ашш у ‘qishga qiziqish yo‘q, ish qobiliyati past. Mas’uliyatsizlik, motivlarning sustligi, ruhiy jarayonlardan analiz, sintez qobiliyatlarining yaxshi rivojlanmaganligi tufayli o'qish va yozishni matematikani katta qiyinchiliklar bilan o'zlashtiradi. Dars vaqtida tez charchab qoiish hollari, bosh og'rib turishi konstitutsion shakldagi bunday bolada ish qobiliyati, faollik yanada pasayib ketishiga sabab bo ladi. Rivojlanishdagi bu kamchilikka bola onasining homiladorligi davrida qalqonsimon bezlari faoliyatining buzilganligi, yurak-tomir kasalliklari sabab bo'lishi mumkin. Hk yoshda har xil surunkali kasalliklar biian tez-tez kasallanib turish natijasida bola yaxshi o'sib-unmay qolishi mumkin , bu esa o'z navbatida ruhiy jihatdan rivojlanishida orqada qolishga, kechikishga olib keladi, sust rivojlanganlikning somatik shakli deb shunga aytiladi. Bolada surunkali infeksiyalar, allergik holat tug'ma porok va shu kabi kasalliklar ayniqsa tez uchrab turadi. Ruhiy rivojlanishning somatogen sabablarga aloqador sustligi bolada asteniya holatini vujudga keltiradi. Ayrim bolalarda somatogen infantilizm kuzatiladi, ya’ni bola o'sib-unmagan, go'dak taxiit bo'lib qolaveradi. Bunda bola psixikasida nevrozga o'xshash holatlardan o'z kuchiga ishonmaslik. qo'rqoqlik, injiqlik, erkalik, qiziqishning pastligi va boshqalar kuzatiladi. Ruhan sust rivojlanganlikning psixogen shaklida bola erta yoshligidan noqulay, noto'g'ri sharoitda tarbiyalanadi va shu tarbiyaning salbiy tomonlari ruhan rivojlanishiga ta sir o'tkazgan bo'ladi. Shu xildagi kamchiliklaming kelib chiqish sabablarini 3 guruhga bo'lish mumkin: Bola tarbiyasi bilan mutlaqo shug'ullanmaslik, uni butunlay o'z holiga tashlab qo yish, bunda bolalarda burch va mas’uliyat hissi shakllanmaydi. Aql-idrokning rivojlanishi, qiziqishlari, bilish faoliyati,his-tuyg'u va iroda yetishmasligi ustiga o'quv fanlarini о zlashtirish uchun zarur bilim va taassurotlaming yetishmasligi ham qo'shiladi. Bolani har tomonlama erkalatish,yetarli mustaqil faoliyatga o'rgatmaslik, tashabbuskorlik, mas’uliyat xissini shakllantirmaslik bolani «oila erkasi» qilib stirish,haddan tashqari uning ko'ngliga qarab ish tutish natijasida ham bola ruhiy rivojlanishida bir qadar orqada qolishi mumkin .Bolaga nisbatan qo‘pol munosabatda bo'lish, jismoniy jazolash, qatti-, qilish, ota-onalarning alkogolizmga aloqador tajovvuzkorona munosabatlari mudom asabiylashtirib, ruhan rivojlanishdan orqada qolishiga sabab bo'ladi вц ^ bolalarda qrpollik, jur’atsizlik,tashabbussizlik, mustaqilsizIik,qo‘rqoqlik va ^ hislatiar shakllanadi. Bulaming hammasi aql-idrokiga, bilish faoliyatiga ham ta’sir ko'rsatadi. Ruhjm sust rjyojlanganliknirig psixogen. shaklida aqil-idrok bilish fattlivatio. aloqador-kamGhiliklafga aksah nofo‘g‘n taYbiya riatfjasida paydcTboMgan hislatiar qo'shilib pirovard natijasida shaxsning rivojlanishi izdan chiqadi, unda patologik I hislatiar yuzaga keladi. Ana shunday bolalarni pedagogik qarovsiz bolalardan ajrata f olish lozim. Pedagogik qarovsiz bolalaming psixikasi normal bo'lib, ular noto‘g‘ri ■ tarbiyalanganligi natijasida ulgurmovchi o'quvchilar qatoriga o‘tib qoladilar. Xolbuki, ruhan sust rivojlangan bolalarda shaxsiyatning har tomonlama noto‘g‘ri rivojlanishi markaziy nerv sistemasidagi yengil darajadagi organik jarohatlanish bilan bogliq. Ruhan sust rivojlanganlikning eng murakkab va keng tarqalgan psixogen shaklida bosh miyaning kasalligiga, yaxshi yetilmaganiga aloqador o'zgarishlar kuzatiladi.Olimlarimizning bergan ma’Iumotlariga kura bunday bolalaming 50 foizida nerv sistemasida organik nuqsonlar bo'ladi.Bu narsa ularning his-tuyg‘u, irodaviy holatlari taraqqiy etmaganligiga, asosan organik infantilizm tarzida namoyon bo'ladi. Miyaga aloqador organik infantilizmni ikkiga bo'lishi mumkin: Kayfi-ruxiyati o'zgarib, aksari, ko'tarinki ruhda bolalar, ularda o'zlaridan yosh bolalarga xos hislatiar saqlangan bo'ladi. Kuproq kayfiyati past bo'lib mayus tortib yuradigan bolalar, ularda vazifai^ mustaqil hal qila olmaslik, tashabbus ko'rsata olmaslik, qo'rqish holatlari ko'riladi. Miyaga aloqador organik harakterdagi yana shu ikki xil infantilizm I* P 3 holatlarda qator qo'shimcha hodisalar bilan birga davom etadi.Bularga quyidagilar kiradi: Serebral-endokrin infantilizm. Bunda asosan ichki sekretsiya bezlari fao!iya buzilgan boMadi.Natijada bolalarda his-tuyg'ular yaxshi rivojlanmay nevTOpati * . Bolaning uyqusi, ishtahasi yaxshi bo'lmaydi, dispepsiya yuzaga Keiaui. holatlarigamoyillik paydo boMadi. Serebrastenik holatlar, bular ham tez-tez uchrab turadi. Markaziy nerv emasi tez charchaydi, neyrodinamik o'zgarishlar kuzatiladi. Natijada aqliy qobiliyati susayib xotira pasayadi, diqqati tarqoq bo'lib qoladi, tez ta’sirlanish, qiz bolalarda yig'loqilik, o'g'il bolalarda xaddan tashqari qo'zg'aluvchanlik kuzatiladi, bola ish qobiliyati past, arzimagan narsaga tez charchaydigan bo'lib qoladi. Tabiatan nevrozga yaqin holatlar, bular qorong'udan, yakkalikdan qo'rqish, o'zi va atrofdagilar sog'lig'i uchun xavfsirash, giperkinezlar, duduqlanish, enurez, kabi hodisalar bilan birga ifodalanadi. Psixomotor qo'zg'aluvchanlik - asosan o‘g‘ii bolalarda ko'proq uchraydi Serharakatlik, diqqatning tarqoqligi,tez chalg'ish bunga harakterlidir. Affektiv o'zgarishlar - kayfu-ruhiyatning aytarli sababsiz aynib turishi, tajovuzkorlik qilishgamoyil bo'lish bilan harakterlanadi. Psixopatik o'zgarishlar - aqliy faoliyatga rag'bat pastligi, o'qishga salbiy munosabatda bo'lish, o'g'nlik qilish(kleptomaniya), ko'proq yolg'on gapirish kabi salbiy xislatlarni o'z ichiga oladi. Epileptik buzilishlar - har xil ko'rinishlarda tutqanoq tutib turishi bilan namoyon bo'ladi. Apatik-adinamik buzilishlar - tashabbuskorlik pasayishi, aqliy facliyat sustligi, xaddan tashqari emotsional bo'shanglik bilan harakterlanadi. Ruhiy sust rivojianishning serebral shakli miya shikastlari, meningit, meningoensefalit, gidrotsefaliya va boshqa kasalliklar natijasi bo'lib hisoblanadi. Ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalarni o'qishi pasayib ketadi, biroq bu holat o‘z vaqtida va to g ri aniqlansa,bolalarga tegishli yordam tashkil etilsa, ular ommaviy maktab dasturini o'zlashtira oladilar. Ruhan rivojlanish kamchiliklarining ba’zi bir shakllarida bolalarni vaqti-vaqti bilan maxsus psixonevrologik sanatoriylarda davolash oydalidir.Sanatoriyada bola kollektiv ishiga asta-sekinlik bilan jalb etiladi. Unda charchash alomatlari paydo bo'lganda, u o'quv mashg'ulotlaridan vaqtincha ozod ladi yoki unga soddaroq boshqa vazifalar beriladi.Sanatoriyda davolanib kelgandan so'ng bola o'qishni o‘z maktabida davom ettiraveradi. Ruhiy rivojlanishi sustla bolalar uchun mamlakatimizda maxsus maktabgacha tarbiya muassasalari intem kuni uzaytirilgan maktablarda tenglashtirish sinfiari tashkil etilgan.Ushbu masalajj| ta’lim umumta’lim oddiy bog‘cha yoki maktab dasturi va darsiiklari asosida b boriladi,himoyalaydigan muloyim davolovchi maxsus tartib tashkil etiladi Ta*S • rc tarbiyaviy ishlar bolalaming fikrlash qobiliyati, diqqati, ish qobiliyati, xotirasi, nutq tafakkuridagi kamchiliklami bartaraf etishga qaratilgan bo'lib,bunday bolaga bi|jm I berishda o‘qituvchi uning o‘ziga xos individual xususiyatlarini e’tiborga olgan holda 1 maxsus sharoitda, maxsus usullar bilan ishlaydi, tegishli yordam tashkil etadi. Sog‘liqni saqlash vazirligi qoshidagi bolalar va o'smirlar gigiyenasi institute xodimlari, jumladan N.P.Vayzman va boshqa olimlarning o‘tkazgan ilmiy tekshirishlari shuni ko‘rsatadiki, ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalar o'zlashtirish jihatidan olgandaH sog'lom va debil bolalar o'rtasida oraliq o'rinda turadi. Bu olimlar tekshirish vaqtida debil va ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalarga bir xildagi topshiriqlarni berib ko‘radilar, shunda normal sog'lom bolalar berilgan vazifani to‘g‘ri tushunib, uni kerakli tartibda bajargan bo'lsalar,debil bolalar vazifani tushunmay, bajara olmaydilar, ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalar esa xuddi shunday vazifani qisman tushunib, qisman bajarishadi. Demak, ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalar aqli zaif, debil bolalarga nisbatan ancha yaxshi tushunadi va bulami bajarish uchun ularda kerakli imkoniyatlar mavjud bo'ladi. Ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalaming o'zlashtirish qobiliyati sog'lom tengqurlariga nisbatan past bo‘lsa-da, debil bolalarnikidan ancha durust bo'lganligi uchun bunday bolalarni yordamchi maktabga yuborish noto‘g‘ri, chunki ushbu maktab dasturi ular uchun soddalik qiladi. Ommaviy maktab esa bola uchun zarur bo'lgan sharoitni yaratib (maxsus sinf-tenglashtiruvchi sinf ochib) o'z dasturm1 o'lashtirishini ta’minlash uchun maxsus yordam ko'rsatishi lozim. Bog'cha tarbiyachilari va boshlang'ich maktab o'qituvchilari ruhiy rivojlanish1 sustlashgan bolalaming maxsus sharoitda ta’lim-tarbiya olishlariga yordam berishfari kerak, ulami o'z vaqtida aniqlab, boshqa bolalardan ajratib olib, ota-ona)arS® mutaxassis psixonevrologlarga murojaat qilishga maslahat berishlari lozim. Ru^ rivojlanishi sustlashgan bolalar bilan inklyuziv me’yorda rivojlangan, s°8 ^!1> 1 . , maxsus muassasalarda davolab, himoya etish va ruhiy tengdoshlari orasida yok. ma ti,=hni ko'zlab alohida ta’lim-tarbiya ishlari olib boriladi. uoliyatni rostiasiUH iw ‘ vaqtida va to'g'ri tashkil etilgan yordam tufayli ushbu toifadagi aloxida Yüklə 1,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|