Ko‘z o‘tkirlgiga olib keluvchi sabablar umirov Nurulla Usanovich Jizzax davlat pedagogika universiteti o’qituvchisi Amanbayeva Matluba Qobil qizi Jizzax davlat pedagogika universiteti talabasi Annotatsiya

KO‘Z O‘TKIRLGIGA OLIB KELUVCHI SABABLAR
Umirov Nurulla Usanovich
Jizzax davlat pedagogika universiteti o’qituvchisi
Amanbayeva Matluba Qobil qizi
Jizzax davlat pedagogika universiteti talabasi


Annotatsiya. Ko‘rish organizm uchun benihoya katta ahamiyatga ega. Ko‘rish tufayli odam va hayvonlar moddiy dunyodagi narsalar, ularning shakllari, ranglari, holatlari, o‘zaro olgan o‘rinlari, munosabatlari to‘g‘risida tasavvur hosil qiladi, natijada organizm ularga nisbatan eng qulay vaziyatni egallaydi, muhitga moslashadi.
Kalit so‘zlar.


Koʻrish — organizmlarning koʻrish organlari yordamida tashqi dunyo toʻgʻrisida axborot olishdan iborat murakkab fiziologik jarayon. Koʻrish jarayonida tashqi dunyodagi obyektlardan qaytadigan yoki ular tarqatadigan 300—800 nm diapazondagi elektromagnit toʻlqinlari, yaʼni yorugʻlik nuri koʻrish organlari uchun taʼsirlovchi boʻladi.
Odam va koʻpchilik umurtqalilar, bir qancha umurtqasiz hayvonlar rangli Koʻrish qobiliyatiga ega. Koʻrish odam va yuksak umurtqalilarda juda mukammal rivojlangan boʻlib, koʻrish analizatori orqali amalga oshadi. Bu analizator periferik (koʻz), oʻtkazuvchi (Koʻrish yoʻli, poʻstloq osti nervlari) va markaziy (bosh miya katta yarimsharlari poʻstlogʻi sohalari) boʻlimlardan iborat. Yorugʻlik nuri qorachiqdan oʻtib toʻr pardaning koʻrish retseptorlariga tushadi. Yorugʻlik taʼsirida toʻr pardada bioelektr potensiallar paydo boʻladi. Ular analizatorning oʻtkazuvchi boʻlimi orqali koʻrish markaziga oʻtkaziladi. Bu joyda har xil analizatorlardan kelayotgan nerv impulyslari tahlil qilinib, odam ongida saqlanib qoladigan muayyan obrazlar shakllanadi. Koʻrish organlarining obyekt shaklini farq qilish (Koʻrish oʻtkirligi), koʻz harakatlanmay turganda katta maydonni Koʻrish (koʻrish maydoni), har ikkala koʻzdagi tasvirni birlashtirish, obyekt obrazining yoʻnalishi va koʻrish chuqurligini aniqlash (binokulyar koʻrish) xususiyatlari ularning miqdoriy koʻrsatgichlari hisoblanadi.
Ko‘z kasalliklari ko‘pincha umumiy sog‘liqqa va turmush tarziga bog‘liq, shuning uchun ularni "sivilizatsiya" kasalliklari deb atashadi. Ko‘z kasalliklarining oldini olish ovqatlanishdan boshlanadi. “Og’izni tomosha qiling - kasalliklar unga kiradi”, deb yozgan L.N. Tolstoy. To‘g‘ri ovqatlanish odatini shakllantirishning umumiy qoidalar quyidagilardan iborat: ratsionda ko‘plab sabzavotlar, dukkaklar va mevalar bo‘lishi kerak - 60%, shakar iste’molini kamaytirish kerak. Shakar immun tizimining kuchini 17 baravar kamaytiradi. Insonlar bir kunda 100-140 gramm shakar iste’mol qiladi. Bu haftada taxminan 1 kg shakarni tashkil qiladi.
Ovqat yengil va yangi tayyorlangan bo‘lishi kerak. Kartoshkani qovurish kerak emas sabzi va nok, olma va turplar, ko‘katlar, yong‘oq va sarimsoq piyoz bilan baqlajon har kungi iste‘mol bo‘lsa organizmga yetarli vitamin va mikroelement mahsulotlar yetarli bo‘ladi.
Agar inson sport turlaridan yugurish, suzish, chang‘i sporti, voleybol, basketbol bilan kundalik hayotida shug’ullansa ko’rish a’zolariga ham ijobiy ta’siri bo’ladi. Kundalik yurishning foydasi juda katta bu harakat va toza havoda bo‘lish, shuningdek ko‘zlar uchun juda muhim, ochiq joyda, ko‘zlar boshqacha ishlay boshlaydi, to‘r parda uchun foydali bo‘lgan boshqa biologik faol moddalarni ishlab chiqaradi. Ilmiy izlanishlar shuni ko‘rsatadiki, muntazam yurishlar, agar haftada kamida 14 soat davom etadigan bo‘lsa, miopiya rivojlanishini 30 foizga sekinlashtirishi mumkin. Yurakning normal ishlashi uchun har bir kishi 45 daqiqa ichida tezkor qadam tashlash kerak. Bu esa ko‘z olmasiga qon kelishini yaxshilaydi.
To‘liq uyqu odamlarning hayot sur’atini bir tizimda saqlaydi. Uyqu o‘z vaqtida bo‘lmasa ko‘pincha ertami-kechmi charchoqqa olib keladi va bu surunkali stress bilan bir qatorda ko‘plab kasalliklarning qo‘zg‘atuvchisi hisoblanadi. Bu tez-tez uchraydigan virusli kasalliklarga chalininishga zamin yaratadi. Sog‘lom uyqu kamida 8 soat bo‘lishi kerak. Umuman olganda, kunni 3 qismga bo‘lish oson: 8 soat - ish, 8 soat - uyqu, 8 soat - dam olish. Jamlama kunning to‘g‘ri rejimi ko‘z kasalliklarining oldini olishning asosiy usullaridan biridir. “Odam juda ko‘p sabablarga ko‘ra kasal bo‘lib qoladi: ba’zilari sovuqdan, ba’zilari charchoq va qayg‘udan kasal bo‘lishadi." (Konfutsiy). "Kasallikning eng faol ittifoqchisi bu bemorning tushkunligidir." (Gorkiy M.) Yel universiteti xodimlari (AQSh) o’zlarining sog’lig’iga optimist bo’lgan odamlar hipoxondriyadan ko’ra o’rtacha 7 yil ko’proq umr ko’rishlarini aniqladilar.
Ruhiy salomatlik ko’rish qobiliyatiga ham ta’sir qiladi. Salbiy vaziyatda ijobiy daqiqalarni qidiring va agar u ishlamasa, ularni inson o‘zi yaratishi kerak. Quvonch uchun ko‘proq sabablarni qidirib toppish va vaqt o‘tishi bilan ular inson hayotini ajralmas qismiga aylanadi. Depressiyaga qarshi kurashda juda muhim nuqta - bu diqqatni almashtirish qobiliyati. Har bir inson o‘zi yoqtirgan narsa bilaan shugullansaa, barcha ijobiy his-tuyg‘ular qaytadi. Ba’zilar uchun bu sevgan odam uchun o‘qish, yoki to‘qish, kimdir uchun baliq ovlash, yoki oynaga rasm chizish. Ro‘yxat cheksizdir va ularning har biri insonlarning o‘zlariga tegishli. JSST ma’lumotlariga ko’ra, 80% hollarda ko‘rlikni oldini olish mumkin va bu yerda asosiy maqsad - ko’rish buzilishini erta aniqlash. Avvalo, bu optik nuqsonlarni o‘z ichiga oladi: gipermetropiya, astigmatizm, miopiya. Murakkab kasallikllarning rivojlanishiga to‘sqinlik qiladigan aniq choralarni ko‘rish juda muhimdir.
Biroq, tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, kerakli ko‘zoynaklar yoki kontakt linzalarga muhtoj bo‘lgan bolalar ularning yarmida aniqlanadi "Ko‘zoynaklar ko‘rishni buzadi degan tushuncha noto‘g‘ri. Ko‘zoynaklar bu aniq ko‘rish markazini to‘r pardaga o‘tkazadigan optik asbob, ko‘zoynaklar yaxshi ko‘rish imkoniyatini yarataradi. Ko‘z kasalliklarining oldini olish - bu optik nuqsonlarni o‘z vaqtida aniqlash va tuzatishdan iborat. Shuning uchun oftalmolog tomonidan har yili o’tkaziladigan tekshiruv samarali profilaktika chorasidir. “Barchaning yoshlikdan o`ziga xos odati bo’ladi. Qanday odatlar ko’zning ko’rishiga zarar etkazishi mumkin: "Burun" ning doimiy oqishi yozish bolalarda miyopiyaning bevosita sababidir, chunki doimiy burun oqishi organizmning kuchsizlanishiga olib keladi Kitob o`qishda masofa 40 sm, kompyuterga esa 65 sm bo’lishi kerak.
Orqangizmni to’g’ri ushlab turish qobiliyati bolalikdan rivojlanadi. Bunga esa sport va raqs yordam beradi. Bolalar 30-40 daqiqalik mashg’ulotlardan so’ng, kattalar esa - 1 soatdan keyin tanaffus qilishlari kerak. Bu kitoblar, planshetlar, kompyuterlar, telefonlar uchun doimiy amal dasturi bo`lishi kerak. Displey qanchalik kichik bo’lsa, u ko’zlarga qanchalik yaqin bo’lsa va uning ortida qancha vaqt sarflansa, ko’rish qobiliyati shunchalik tez buziladi. Yotayotganda televizion ko’rsatuvlar va filmlarni tomosha qilish ko`zga zarar. Faqat o’tirib o’qish va televzor tomosha qilish kerak. Kam yorug’likdagi harakatlar ko`zga zararlik qiladi va zo`riqtiradi. Ish joyida qo’shimcha yorug’lik bo’lishi kerak. Qorong`ida televizor ko’rish zararli, ayniqsa glaukoma bilan, chunki bu ko’z ichidagi bosimning oshishiga olib keladi. Quyosh ko’zoynaklarini taqmaslik, ko’rish organiga ultrabinafsha nurlanishining zararli ta’sirini kuchaytiradi.
Ko’z mashqlarini bajarishni xohlamaslik yoki dangasalik ko‘z zaifligiga olib keladi. Bizning kompyuter asrimizda bu ko‘zning charchashini va charchoqni oldini olish uchun juda zarur. Buni tushunish va ko‘zni to‘g‘ri ishlatishni, ya’ni ko‘rishning yangi foydali odatlarini shakllantirishni o‘rganish kerak. Ixtiyoriy harakatlar, vaqt talab etiladi, ammo bu iroda talab qiladi. Xulosa va umumiy nuqtai nazar shundan iboratki, kasalliklarni davolashdan ko‘ra ularning oldini olish osonroqdir.