Kurs ishi fan

dislaliya, rinolaliya, dizartriya (anartriya), alaliya, afaziya ajratiladi; yozma 
nutqning buzilishlari orasida disleksiya (aleksiya) va disgrafiya (agrafiya) 
ajratiladi.
Psixologik-pedagogik tasnif tibbiy tasniflarni pedagogik jarayonda qo`llanish 
nuqtai nazaridan tankidiy tahlil qilish natijasida vujudga keldi (bu uslub logopedik 
ta’sir etish deyiladi). Bunday tahlil logopediyani nutqiy rivojlanishi buzilgan 
bolalarni o`qitish va tarbiyalashga jalb etish bilan bog’liq holda juda muhim buldi.
Tadqiqotchilarning e’tibori bolalar jamoasi (o`quv guruhi, sinf) bilan ishlash 
uchun zarur bo`lgan logopedik ta’sir etish metodlarini ishlab chiqishga yo`naltirilgan 
edi. Buning uchun bolalardagi nutqning nonormal rivojlanishining turli shakllaridagi 
nuqsonlarning umumiy ko`rinishi, ayniqsa, o`qish jarayonida tuzatish uchun dolzarb 
hisoblanganlarini topish zarur edi. Bunday yondashuv buzilishlarni guruhlashda 
boshqacha prinsipni talab kildi. Bu shunday prinsipki, tibbiy tasniflash (umumiydan 
xususiyga emas, balki xususiydan umumiy-ga bo`lgan) uning asosiga ko`riladi. Bu 
uni lingvistik va ruhiy mezonlar asosida ko`rishga imkoniyat yaratdi. Ular orasida 
Nutq sistemasining tuzilish komponenti (tovush tomoni, grammatik tuzilishi, lug’at 
zonasi), nutqning funksional jihatlari, nutqiy faoliyat turlarining (og’zaki va yozma) 
o`zaro aloqadorligi hisobga olinadi.
Keltirilgan tasnifda nutq buzilishlari ikki guruhga bo`linadi.
Birinchi gurux — muomala vositalarining (nutqning fonetik-fonematik va 
umumiy rivojlanmay qolishi) buzilishi.
1. Nutqning fonetik-fonematik rivojlanmay qolishi - bolalarda ona tilini 
talaffuz qilish sistemasi shakllanish jarayonlarining fonemalarini idrok etish va 
talaffuzdagi nuqsonlar oqibatida turlicha Nutq zaiflashuvlari bilan bog’liq ravishda 
buzilishidir.

---

20
2. Nutqning to`liq rivojlanmay qolishi — turli xil murakkab Nutqiy 
kamchilikdir, bunda nutq sistemasining tovush chiqarish va ma’noli tomonlariga 
taallukli barcha komponentlarining shakllanish jarayoni buzilgan bo`ladi.
Umumiy alomatlari sifatida quyidagilar kayd qilinadi: nutq rivojlanishining kech 
boshlanishi, lug’at boyligining kamligi, agrammatizm, talaffuzdagi nuqsonlar, 
(fonemalar tuzilishidagi nuqsonlar.
Nutqning bunday rivojlanmay qolishi turlicha darajalarda aks etishi mumkin: 
nutqning yuqolishi yoki uniig noaniq bog’lanishsiz xolatidan mukammal 
xolatigacha, lekin bunda fonetik va leksik-grammatik rivojlanmay qolish elementlari 
bo`ladi. Bolada nutq vositalariniig shakllanganlik darajasiga qarab nutq rivojlanmay 
qolish uch darajag’a bo`linadi.
Ikkinchi gurux — muomala vositalarini qo`llanishdagi buzilish (unga