L – NİTQİn nöVLƏRİ VƏ formalari
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
XIV C.Məmmədquluzadə və Ana Dilimiz
Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində böyük demokrat ,yazıçı və publisist kimi tanınan C.Məmmədquluzadə demişdir:”Vətən,Vətən,Vətən!Dil!Dil!Dil!Millət!Millət!Millət.Dəxi bu dairələrdən kənar bəşər üçün özgə nicat yolu yoxdur.” Ana dili məsələsi Mirzə Cəlil yaradıcılığını əsas cəhətlərindən birini təşkil etmişdir.
gedirdi.Bir tərəfdən realist-maarifpərvər , digər tərəfdən burjua ədəbiyyatının nümayəndələri Azərbaycan xalq dili uğrunda mübarizə aparırdılar.Burjua ədəbiyyatının nümayəndələri osmanlı dilini irəli çəkirdilər. Böyük demokrat , natiq C.Məmmədquluzadə yaradıcılığa başladığı gündən deyirdi : “Elə yazmaq lazımdır ki , ümumkütlə asanlıqla başa düşsün .” Ana dilini sevmək , onu yad , əcnəbi tərəfindən , əcnəbi təsirlərdən qorumaq yazıçının yaradıcılıq fəaliyyətinin başlıca məqsədinə çevrilmişdir. “Molla Nəsrəddin jurnalının baş məqaləsindən başlayaraq bu məramını açıq şəkildə bəyan edərək deyirdi:”…. Salınız yadınıza o günləri ki,ananız beşikdə sizi yırğalaya-yırğalaya sizə ana dilində lay-lay deyirdi.Hərdənbir ana dilində danışmaqla keçmişdəki gözəl günləri yad etməyin nə eybi var?! Doğma dilinə sonsuz hörmət və sevgi yazıçını xalqa o qədər yaxınlaşdırmışdır ki,o hekayə və felyotonlarında sözlərin sırasını ümum-xalq dilində - canlı danışıqda olduğu kimi qurur,hətta bəzən ədəbi dil normalarından kənara çıxırdı. C.Məmmədquluzadə ana dili məsələsinə o qədər önəm vermişdir ki, yaradıcılığına diqqətlə nəzər saldıqda məsələnin ya ayrıca , yaxud da ona yaxın bir mövzu ətrafında inkişaf etdiyini görürük.Məsələn:Molla Nəsrəddin jurnalında tez tez belə səpkili yazılara rast gəlmək olur.”Hər millətin özünəməxsus ana dili var ki,onun məxsusi malıdır. Ana dili xalqın mənəvi diriliyidir.Ananın südü bədənin mayası olduğu kimi ananın dili də ruhun qidasıdır.Hər kəs öz anasını və vətənini sevdiyi kimi , ana dilini də sevir”…
C.Məmmədquluzadə yaradıcılığı boyu bu amalına sadiq qalmış , ana dilini , doğma Azərbaycan dilini böyük məhəbbətlə sevmişdir.Ədibin
“Azərbaycan “ məqaləsində milli oyanış və siyasi İntibahın milli dil vasitəsilə həyata keçirilməsi qənaətinə gələn yazıçı deyirdi:”Bəzi vaxt otururam və papağımı qabağıma qoyub fikrə gedirəm.Özümdən soruşuram ki:
-Mənim anam kimdir ? -Öz-özümə cavab verirəm ki: -Mənim anam rəhmətlik Zəhrabəyim ana idi -Dilim nə dilidir ? -Azərbaycan dilidir…”
XV. Dilin konstitusiyası və ya konstitusiyanın dili Azərbaycan xalqının milli varlığını , maddi-mənəvi mövcudluğunu sübut edən ən qiymətli məxəzlərdən bir onun dilidir. Azərbaycan dili çox qədim tarixə malik bir dildir . Azərbaycan dili vaxtilə xalqlararası danışıq dili kimi də fəaliyyət göstərmişdir. Həyatımızın müxtəlif sahələri ilə bağlı olan konstitusion qanunlara necə riayət edilməlidirsə,qrammatik qanunların aliliyi də eyni də gözlənilməlidir.Qrammatikasız dil “qanadsız quşa” bənzər.Lomonosov qrammatika haqqında bu fikri söyləmişdir:”Qrammatikasız oratoriya kütdür, poeziya pəltəkdir,fəlsəfə əsassızdır,tarix xoşagəlməzdir,hüquq- şunaslıq şübhəlidir”. Dilin konstitusiyası Ölkənin , millətin idarəçilik qanunları konstitusiya ilə tənzimləndiyi kimi , dilin idarəçiliyi də qrammatik qayda və qanunlarla həyata keçirilir.Bir sözlə deyə bilərik ki,
qrammatika dilin kontitusiyasıdır.
Qanunların rəsmiləşdirilməsi onun işləkliyini təmin etməklə həyata keçirildiyi kimi dilin konstitusiyası da ilk növbədə,onun cəmiyyətdə özünə layiq yer tutması ilə yaradılır.Dildə canlı bir,orqanizmdir.Bütün canlı varlıqlar öz mövcudluğunu müəyyən bir vasitə isə isbat etdiyi kimi,dilə də həyata vəsiqə almasını cəmiyyət daxilində kommunikativ vəzifəsi ilə şərtləndirir.Azərbaycan dili uzun zaman şeir dili kimi inkişaf etmiş və naliyyət göstərmişdir.Haqlı olaraq belə bir fikir mövcuddur ki, bədii üslub öz funksional imkanlarının genişliyinə görə müəyyən müddət ədəbi dili təmsil etmişdir. Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi işlənmə tarixinin ilk dövrləri
əsrə təsadüf edir.Tariximizin ilk müstəqil dövləti olan Səfəvi dövləti iqtidari tərəfindən ilk dəfə dilimiz dövlət dili səviyyəsinə yüksəldildi. 1919-1920 ci illərdə Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti türk dilini rəsmi dövlət dili elan etdi.Sovet çevrilişindən sonra 30-cu illərə qədər dövlət dili yenə türk dili adlandırıldı. 1936-cı
ildən dövlət dili Azərbaycan dili adlandırıldı Azərbaycan Respublikası müstəqillik qazandıqdan sonra 1992-ci ilin 22 dekabrında verilən fərmanla Azərbaycan Respublikası dövlət dili yenidən türk dili adlandırıldı . • 1995-ci ilin 12 noyabrında qəbul edilmiş konstitusiyada dövlət dili ilə bağlı qanun və fərmanlar verildi.2002-ci ilin senyabrın 30-da 3 fəsil 20 maddədən ibarət “Dövlət dili haqqında” qanun qəbul edildi 2003-cü il yanvarın 2-də isə”Azərbaycan Resp-nın dövlət dili haqqında fərman imzalandı. Unutmayaq :Konstitusiyamızın(1995-ci ilin noyabrın 12-si ) 21-ci maddəsində yazılır: “ Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir “ . Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını təmin edir.
Document Outline
Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|